Hið mjúka vald Jón Ormur Halldórsson skrifar 12. janúar 2012 06:00 Margt það merkilegasta fer undarlega hljótt. Þrátt fyrir allt, og öfugt við það sem margir halda, býr mannfólkið nú á tímum líklega við meiri frið og minna ofbeldi en nokkru sinni fyrr í sögu þess. Ofbeldi innan flestra samfélaga hefur sannanlega minnkað. Stríðum á milli þeirra hefur greinilega fækkað. Og stríðin nú höggva ekki sem fyrr í þjóðir. Þessu trúa líklega ekki margir sem fylgjast með fréttum. En tölfræðin á bak við þetta er þekkt, sumpart raunar umdeild, en þó í heildina sannfærandi. Þetta hefur kanadíski fræðimaðurinn Steven Pinker nýlega rætt í frægri bók. Enginn veitRök Pinkers um ástæðurnar fyrir þessari heimssögulegu þróun eru minna sannfærandi en tölfræðin sem hann notar. Breski fræðimaðurinn John Gray er einn þeirra sem gagnrýnir ályktanir Pinkers en Gray er heimsþekktur fyrir óþægilega skýr rök um að maðurinn sjálfur geti lítið skánað. Það þýðir þó ekki að mannleg samfélög geti ekki batnað. Það hafa þau ljóslega víðast gert. Stóra myndin er að ofbeldi í heiminum er miklu minna en áður þótt menn skilji ekki vel ástæðurnar fyrir því. Kvenlegri heimurEf til vill má nota samlíkingu sem flestum er töm og segja að heimurinn hafi orðið kvenlegri. Þróun frá ofbeldi hófst hins vegar fyrr en barátta nútímans fyrir jafnrétti kynjanna. Minnkandi ofbeldi skýrist því ekki með kvenfrelsi heldur gæti samhengið verið öfugt. Hættir sem oft eru kvenkenndir og eiga hér við eru til dæmis þeir að sækja frekar í samtöl en slagsmál og frekar í mýkt en hörku. Líka að vilja frekar skilja fólk og vinna með því en að sýna því vald sitt og stöðu. Auðvelt er að sjá þýðingu þessara hluta fyrir stöðu og árangur þjóða í alþjóðlegu samfélagi. Slagsmál og spuniYfirgangssemi er síður líkleg til árangurs í alþjóðakerfinu en áður. Rembingur í nafni þjóða hefur líka orðið að aðhlátursefni frekar en uppsprettu virðingar. Fæstum þykir núorðið flottur sá háttur víkinga að slást á daginn og grobba á kvöldin. Bjartur í Sumarhúsum minnir líka frekar á Norður-Kóreu en Norðurlönd. Frá slíkum hugmyndum og háttum eru þjóðir að hverfa. Fyrir stærri ríki þýðir þetta að hervald, kúgun, hótanir og mútur reynast ekki eins vel og áður. Fyrir minni þjóðir þýðir þetta að ekki er nóg að tylla sér á tá, hafa hátt og grobba um eigið ágæti. Þróun frá ofbeldi og mannalátum til hins kvenlega er enn meira fagnaðarefni litlum þjóðum en stórum. Mjúkt valdSá hefur vald sem getur fengið aðra til að lúta vilja sínum. Hart vald er getan til að skipa fyrir. Mjúkt vald er getan til að ná því sama án þess að beita þvingun, hótun eða greiðslu sagði bandaríski fræðimaðurinn Joseph Nye en hann var fyrstur manna til að nota hugtakið með kerfisbundnum hætti í greiningu á alþjóðamálum. Sá hefur mest mjúkt vald sem fær aðra til að vilja það sem hann vill að þeir vilji. Rök eða rígurNúorðið er þorri samskipta ríkja án árekstra og öllum til akks. Sífellt fleiri viðfangsefni ríkja eru alþjóðlegs eðlis. Þjóðir ná líka æ síður árangri með því að streitast upp á sitt eindæmi. Jafnvel sterkustu ríki sjá sér hag í víðtækri samvinnu. Um leið eru áhrif í alþjóðamálum sífellt minna sprottin af hörðu valdi þeirra sterkustu. Í samstarfi þjóða ræður oft mýkra vald frá degi til dags. Uppsprettu áhrifa er æ oftar að finna í siðferði, hugmyndum, lífsmynstri, kunnáttu og í færni í samstarfi. Áhrifin er sífellt sjaldnar að finna í skriðdrekum og sprengjum eða í rembingi og ríg. Hörð og veikSovétríkin áttu yfirþyrmandi herstyrk en lítið af mjúku valdi. Bandaríkin styrktust í heiminum með því að sýna sitt opna eðli og velja son afrísks múslima sem forseta. Þúsund nýjar herþotur hefðu skipt minna máli. ESB er veikt af vopnum en sterkt af mjúku valdi sem það sækir í mikla menningu álfunnar og í virðingu sína fyrir mannréttindum og vilja til uppbyggilegs samstarfs. Það mun miklu ráða um þróun alþjóðamála hvort Kínverjar ná að þróa mjúkt vald til jafns við efnahagsmátt sinn og herstyrk. Enn hafa þeir lítið af sigrandi mýkt. Opin, mjúk og sterkHin sterka mýkt sprettur úr jarðvegi opinna samfélaga, frjórrar menningar, kunnáttusemi, vitsmuna og siðferðiskenndar. Þetta vald sprettur af orðspori þess sem gerir hluti með aðlaðandi, sönnum og trúverðugum hætti. Eins og til dæmis Svíar gera í jafnréttismálum, Norðmenn í friðargæslu, Þjóðverjar með víðtækum samstarfsvilja, Frakkar og Bretar með framlagi til heimsmenningar, Svisslendingar með ábyggilegheitum og Bandaríkin með Hollywood og Harvard. ÞræðirSlíkt vald verður til með þráðum sem liggja frá milljónum stofnana og fyrirtækja af öllu tagi til ótölulegs fjölda af alls kyns miðstöðvum þar sem hlutir koma saman. Þar skiptir kunnáttusemi tíðum meira máli en peningar, skynsemi iðulega meira máli en skriðdrekaeign og vilji til samstarfs oftast meira máli en rembingur. Þetta er flóknari heimur en sá gamli. Hann krefst meiri hugsunar og færri skotgrafa. Fyrir þjóðir sem kunna að fóta sig í flóknum og fjölþættum veruleika er hann opnari og tækifærin fleiri og fínni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Ormur Halldórsson Mest lesið Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Margt það merkilegasta fer undarlega hljótt. Þrátt fyrir allt, og öfugt við það sem margir halda, býr mannfólkið nú á tímum líklega við meiri frið og minna ofbeldi en nokkru sinni fyrr í sögu þess. Ofbeldi innan flestra samfélaga hefur sannanlega minnkað. Stríðum á milli þeirra hefur greinilega fækkað. Og stríðin nú höggva ekki sem fyrr í þjóðir. Þessu trúa líklega ekki margir sem fylgjast með fréttum. En tölfræðin á bak við þetta er þekkt, sumpart raunar umdeild, en þó í heildina sannfærandi. Þetta hefur kanadíski fræðimaðurinn Steven Pinker nýlega rætt í frægri bók. Enginn veitRök Pinkers um ástæðurnar fyrir þessari heimssögulegu þróun eru minna sannfærandi en tölfræðin sem hann notar. Breski fræðimaðurinn John Gray er einn þeirra sem gagnrýnir ályktanir Pinkers en Gray er heimsþekktur fyrir óþægilega skýr rök um að maðurinn sjálfur geti lítið skánað. Það þýðir þó ekki að mannleg samfélög geti ekki batnað. Það hafa þau ljóslega víðast gert. Stóra myndin er að ofbeldi í heiminum er miklu minna en áður þótt menn skilji ekki vel ástæðurnar fyrir því. Kvenlegri heimurEf til vill má nota samlíkingu sem flestum er töm og segja að heimurinn hafi orðið kvenlegri. Þróun frá ofbeldi hófst hins vegar fyrr en barátta nútímans fyrir jafnrétti kynjanna. Minnkandi ofbeldi skýrist því ekki með kvenfrelsi heldur gæti samhengið verið öfugt. Hættir sem oft eru kvenkenndir og eiga hér við eru til dæmis þeir að sækja frekar í samtöl en slagsmál og frekar í mýkt en hörku. Líka að vilja frekar skilja fólk og vinna með því en að sýna því vald sitt og stöðu. Auðvelt er að sjá þýðingu þessara hluta fyrir stöðu og árangur þjóða í alþjóðlegu samfélagi. Slagsmál og spuniYfirgangssemi er síður líkleg til árangurs í alþjóðakerfinu en áður. Rembingur í nafni þjóða hefur líka orðið að aðhlátursefni frekar en uppsprettu virðingar. Fæstum þykir núorðið flottur sá háttur víkinga að slást á daginn og grobba á kvöldin. Bjartur í Sumarhúsum minnir líka frekar á Norður-Kóreu en Norðurlönd. Frá slíkum hugmyndum og háttum eru þjóðir að hverfa. Fyrir stærri ríki þýðir þetta að hervald, kúgun, hótanir og mútur reynast ekki eins vel og áður. Fyrir minni þjóðir þýðir þetta að ekki er nóg að tylla sér á tá, hafa hátt og grobba um eigið ágæti. Þróun frá ofbeldi og mannalátum til hins kvenlega er enn meira fagnaðarefni litlum þjóðum en stórum. Mjúkt valdSá hefur vald sem getur fengið aðra til að lúta vilja sínum. Hart vald er getan til að skipa fyrir. Mjúkt vald er getan til að ná því sama án þess að beita þvingun, hótun eða greiðslu sagði bandaríski fræðimaðurinn Joseph Nye en hann var fyrstur manna til að nota hugtakið með kerfisbundnum hætti í greiningu á alþjóðamálum. Sá hefur mest mjúkt vald sem fær aðra til að vilja það sem hann vill að þeir vilji. Rök eða rígurNúorðið er þorri samskipta ríkja án árekstra og öllum til akks. Sífellt fleiri viðfangsefni ríkja eru alþjóðlegs eðlis. Þjóðir ná líka æ síður árangri með því að streitast upp á sitt eindæmi. Jafnvel sterkustu ríki sjá sér hag í víðtækri samvinnu. Um leið eru áhrif í alþjóðamálum sífellt minna sprottin af hörðu valdi þeirra sterkustu. Í samstarfi þjóða ræður oft mýkra vald frá degi til dags. Uppsprettu áhrifa er æ oftar að finna í siðferði, hugmyndum, lífsmynstri, kunnáttu og í færni í samstarfi. Áhrifin er sífellt sjaldnar að finna í skriðdrekum og sprengjum eða í rembingi og ríg. Hörð og veikSovétríkin áttu yfirþyrmandi herstyrk en lítið af mjúku valdi. Bandaríkin styrktust í heiminum með því að sýna sitt opna eðli og velja son afrísks múslima sem forseta. Þúsund nýjar herþotur hefðu skipt minna máli. ESB er veikt af vopnum en sterkt af mjúku valdi sem það sækir í mikla menningu álfunnar og í virðingu sína fyrir mannréttindum og vilja til uppbyggilegs samstarfs. Það mun miklu ráða um þróun alþjóðamála hvort Kínverjar ná að þróa mjúkt vald til jafns við efnahagsmátt sinn og herstyrk. Enn hafa þeir lítið af sigrandi mýkt. Opin, mjúk og sterkHin sterka mýkt sprettur úr jarðvegi opinna samfélaga, frjórrar menningar, kunnáttusemi, vitsmuna og siðferðiskenndar. Þetta vald sprettur af orðspori þess sem gerir hluti með aðlaðandi, sönnum og trúverðugum hætti. Eins og til dæmis Svíar gera í jafnréttismálum, Norðmenn í friðargæslu, Þjóðverjar með víðtækum samstarfsvilja, Frakkar og Bretar með framlagi til heimsmenningar, Svisslendingar með ábyggilegheitum og Bandaríkin með Hollywood og Harvard. ÞræðirSlíkt vald verður til með þráðum sem liggja frá milljónum stofnana og fyrirtækja af öllu tagi til ótölulegs fjölda af alls kyns miðstöðvum þar sem hlutir koma saman. Þar skiptir kunnáttusemi tíðum meira máli en peningar, skynsemi iðulega meira máli en skriðdrekaeign og vilji til samstarfs oftast meira máli en rembingur. Þetta er flóknari heimur en sá gamli. Hann krefst meiri hugsunar og færri skotgrafa. Fyrir þjóðir sem kunna að fóta sig í flóknum og fjölþættum veruleika er hann opnari og tækifærin fleiri og fínni.
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun