Nokkur orð um Vaðlaheiðargöng Björgvin Sighvatsson skrifar 24. maí 2012 11:53 Töluverðar deilur hafa átt sér stað undanfarin misseri varðandi fyrirhugaða framkvæmd Vaðlaheiðarganga og sýnist sitt hverjum. Helstu forsendur fyrir framkvæmdinni eru að göngin muni alfarið standa undir sér með notendagjöldum og lán sem ríkissjóður veiti í verkefnið nú áætlað 8.700 milljarðar króna fáist að fullu greitt til baka. Í skýrslu nefndar um endurskoðun ríkisábyrgða (bls 8.) sem gefin var út af fjármálaráðuneytinu árið 1997, kemur fram að ríkisábyrgðir beri að nota af mikilli gætni. Einnig segir þar að almenna reglan eigi að vera sú að lán séu tekin á almennum markaði án ábyrgðar ríkisins. Ríkisábyrgðir geti hins vegar verið réttlætanlegar í vissum tilfellum en þá sé mikilvægt að í gildi séu lög og reglugerðir sem kveða á um hvernig með þær skuli farið. Í kjölfar umræddrar skýrslu voru reglur um ríkisábyrgðir hertar. Í núverandi lögum um ríkisábyrgðir kemur fram að ábyrgðarþegi skuli leggja fram a.m.k. 20% af heildarfjárþörf verkefnisins og að ábyrgð ríkissjóðs skuli ekki nema hærra hlutfalli en 75% af lánsfjárhæð verkefnisins sem lánað er fyrir. Í núverandi frumvarpi til laga um fjármögnun á jarðgöngum undir Vaðlaheiði er lagt til að undanskilja framangreind ákvæði. Þannig mun ábyrgðarþegi þ.e. Vaðlaheiðargöng ehf. (VHG ehf) einungis leggja fram 7% af heildarfjárþörf verkefnisins og ábyrgð ríkissjóðs nema 100% af lánsfjárþörf verkefnisins. Með því að undanskilja framangreind ákvæði er óhjákvæmilega verið að auka fjárhagslega áhættu ríkissjóðs miðað við gildandi lög um ríkisábyrgðir. Ýmsar skýrslur hafa verið gerðar á undanförnum árum sem fjalla um fjárhagslega þætti Vaðlaheiðarganga. Greinarhöfundur hefur ekki séð neina skýrslu þar sem því er haldið fram að jarðgöngin muni standa undir sér með veggjöldum einum saman. Einu gögnin um það byggja á minnisblöðum og fjárhagsmódeli frá þeim aðila sem kemur til með að fá lánið veitt frá ríkissjóði þ.e. VHG ehf. Í skýrslu IFS Greiningar sem lagði mat á getu verkefnisins til að greiða til baka lánið er sérstaklega varað við að fjárhagslega geta VHG ehf. til að standa af sér neikvæða atburði sé mjög takmörkuð vegna lágrar eiginfjárstöðu sem skapi umtalsverða áhættu fyrir lánveitenda. IFS Greining tók ekki afstöðu til þess hver eiginfjárstaða félagsins þurfi að vera til þess að áhætta lánveitendans þ.e. ríkissjóðs sé ásættanleg. Því er haldið fram að göng um Vaðlaheiði séu þjóðhagslega arðsöm og er þar aðallega vísað í skýrslu um mat á þjóðhagslegri arðsemi Vaðlaheiðarganga sem unnin var af Rannsóknarstofnun Háskólans á Akureyri (RHA) og birt var í janúar árið 2006. Niðurstaða þeirrar skýrslu var að samfélagslegur ábati framkvæmdarinnar væri 1,16 ma.kr. og 1,5 ma.kr. ef göngin væru gerð í samdráttarástandi. Skýrslan byggði að miklu leyti á forsendum sem fengnar voru frá Greiðri leið ehf., sem samkvæmt samþykktum félagsins var stofnað í þeim tilgangi að undirbúa gerð jarðganga um Vaðlaheiði. Ýmsar forsendur sem skýrslan byggði á hafa þróast til verri vegar. Stofnkostnaður við göngin hefur hækkað um 32% á föstu verðlagi og árleg umferðarspá Greiðrar leiðar ehf. er mun lægri nú en árið 2006. Ef skýrslan er uppreiknuð miðað við forsendur um stofnkostnað og umferðarspá sem VHG ehf. kynnti umhverfis og samgöngunefnd Alþingis í nóvember 2011 yrði þjóðhagslegt tap framkvæmdarinnar um 1,2 ma.kr. (m.v. 4,7 ávöxtunarkröfu) og 0,4 ma.kr. ef göngin yrðu gerð í samdráttarástandi. Ein af ástæðum sem talin er að réttlæti framkvæmdina er að hún stuðli að samþættingu atvinnulífs og byggða á Eyjafjarðarsvæðinu og í Þingeyjarsýslum og því að svæðið verði eitt atvinnu og búsvæði. Samkvæmt heimasíðu Vegagerðarinnar er vegalengdin á milli Akureyrar og Húsavíkur 91 km. Með tilkomu ganganna er gert ráð fyrir 15,7 km. vegstyttingu þannig að vegalengdin á milli þessara staða styttist niður í 75,3 km. sem er svipuð og vegalengdin á milli Reykjavíkur og Holta- og Landsveitar sem er fyrir austan Þjórsá og milli Reykjavíkur og Borgarnes sem er 74 km. Ef tilkoma Vaðlaheiðarganga leiðir til þess að Eyjafjarðarsvæðið og Þingeyjarsýsla teljist eitt atvinnu og búsvæði þá má með sömu rökum líta svo á að svæðið frá Borgarnesi og Holta- og Landsveit, austan Þjórsár sé nú hluti atvinnulífs og byggða við höfuðborgarsvæðið. Samkvæmt rannsóknum á vegum Evrópusambandsins er gert ráð fyrir að akstur á milli heimilis og vinnu sé ekki meiri en 45 mínútur til þess að staðir geta talist tilheyra saman atvinnu- og búsvæði. Áætlað er að tilkoma ganganna stytti ferðatímann um 9 mínútur en núverandi ferðatími á milli Akureyrar og Húsavík er um 1 klst. ef að jafnaði ef ekið á 91 km. hraða. Rannsóknir Evrópusambandsins styðja því ekki þá skoðun að tilkoma ganganna geri svæðið að einu atvinnu og búsvæði. Ýmis önnur sjónarmið hafa komið fram varðandi göngin t.d. hvort um sé að ræða einkaframkvæmd eða opinbera framkvæmd. Einnig hafa talsverðar umræður átt sér stað um mikilvægi ganganna í tengslum við umferðaröryggi og samanburð við umferðaröryggi við aðra vegakafla landsins án þess að fjallað verður um það hér. Almennt er viðurkennt að Vaðlaheiðargöng yrðu samgöngubót. Þessi framkvæmd er þó ólík öðrum að gert er ráð fyrir að göngin muni alfarið standa undir sér með veggjöldum og ríkissjóður muni ekki tapa fjármunum sem það veitir í verkefnið. Þess vegna var þetta verkefni tekið út úr samgönguáætlun og sett framar öðrum samgöngubótum. Allt verkefnið felur í sér mikla óvissu. Mikil óvissa er t.d. hvort að umferðarmagn verði nægilega mikið til að standa straum af framkvæmdinni. Óvissan felst m.a. í skiptingu umferðarinnar á milli ganganna og núverandi veg í gegnum Víkurskarðið þar sem engin veggjöld eru innheimt. Í forsendum er gert ráð fyrir að 90% umferðarinnar sem ella fari um Víkurskarðið fari í gegnum göngin. Óvissan verður enn meiri í ljósi þess að stærsti hluti umferðarinnar á sér stað yfir sumartímann þegar ferðamenn eiga þar leið um, en það er líklegasti hópurinn til að nota ekki göngin. Einnig er mikil óvissa um fyrirhugaða uppbyggingu stóriðju á svæðinu og því erfitt að byggja á slíkum væntingum við mat á umferðarmagni um göngin næstu árin. Einnig er óvissa um stofnkostnað og rekstrarkostnað við göngin. Óvissa er um greiðsluvilja vegarenda þ.e. hversu mikið þeir eru tilbúnir að greiða fyrir að fara í gegnum göngin. Að lokum er mikil óvissa um lántökukjör sem bjóðast þegar framkvæmdarlánið sem ríkissjóður veitir í verkefnið verður endurfjármagnað eftir nokkur ár á markaði án ríkisábyrgðar. Til viðbótar má bæta við að ýmsar forsendur um mat á arðsemi ganganna byggja alfarið á upplýsingum frá Greiðri leið ehf. og Vegagerðinni sem eru beinir aðilar að málinu í gegnum VHG ehf. og hafa því mikla hagsmuni að fá framkvæmdalánið veitt frá ríkissjóði. Öll sú áhætta sem fylgir óvissu sem talin er upp hér að framan á ríkissjóður að taka á sig. Ég hef átt þess kost að kynna mér vel skýrslur og gögn sem liggja fyrir um gerð Vaðlaheiðarganga og tel, að verkefnið muni hvorki ganga upp fjárhagslega fyrir ríkissjóð né að vera þjóðhagslega arðbært. Höfundur er hagfræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun The man who would be king Ian McDonald Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Töluverðar deilur hafa átt sér stað undanfarin misseri varðandi fyrirhugaða framkvæmd Vaðlaheiðarganga og sýnist sitt hverjum. Helstu forsendur fyrir framkvæmdinni eru að göngin muni alfarið standa undir sér með notendagjöldum og lán sem ríkissjóður veiti í verkefnið nú áætlað 8.700 milljarðar króna fáist að fullu greitt til baka. Í skýrslu nefndar um endurskoðun ríkisábyrgða (bls 8.) sem gefin var út af fjármálaráðuneytinu árið 1997, kemur fram að ríkisábyrgðir beri að nota af mikilli gætni. Einnig segir þar að almenna reglan eigi að vera sú að lán séu tekin á almennum markaði án ábyrgðar ríkisins. Ríkisábyrgðir geti hins vegar verið réttlætanlegar í vissum tilfellum en þá sé mikilvægt að í gildi séu lög og reglugerðir sem kveða á um hvernig með þær skuli farið. Í kjölfar umræddrar skýrslu voru reglur um ríkisábyrgðir hertar. Í núverandi lögum um ríkisábyrgðir kemur fram að ábyrgðarþegi skuli leggja fram a.m.k. 20% af heildarfjárþörf verkefnisins og að ábyrgð ríkissjóðs skuli ekki nema hærra hlutfalli en 75% af lánsfjárhæð verkefnisins sem lánað er fyrir. Í núverandi frumvarpi til laga um fjármögnun á jarðgöngum undir Vaðlaheiði er lagt til að undanskilja framangreind ákvæði. Þannig mun ábyrgðarþegi þ.e. Vaðlaheiðargöng ehf. (VHG ehf) einungis leggja fram 7% af heildarfjárþörf verkefnisins og ábyrgð ríkissjóðs nema 100% af lánsfjárþörf verkefnisins. Með því að undanskilja framangreind ákvæði er óhjákvæmilega verið að auka fjárhagslega áhættu ríkissjóðs miðað við gildandi lög um ríkisábyrgðir. Ýmsar skýrslur hafa verið gerðar á undanförnum árum sem fjalla um fjárhagslega þætti Vaðlaheiðarganga. Greinarhöfundur hefur ekki séð neina skýrslu þar sem því er haldið fram að jarðgöngin muni standa undir sér með veggjöldum einum saman. Einu gögnin um það byggja á minnisblöðum og fjárhagsmódeli frá þeim aðila sem kemur til með að fá lánið veitt frá ríkissjóði þ.e. VHG ehf. Í skýrslu IFS Greiningar sem lagði mat á getu verkefnisins til að greiða til baka lánið er sérstaklega varað við að fjárhagslega geta VHG ehf. til að standa af sér neikvæða atburði sé mjög takmörkuð vegna lágrar eiginfjárstöðu sem skapi umtalsverða áhættu fyrir lánveitenda. IFS Greining tók ekki afstöðu til þess hver eiginfjárstaða félagsins þurfi að vera til þess að áhætta lánveitendans þ.e. ríkissjóðs sé ásættanleg. Því er haldið fram að göng um Vaðlaheiði séu þjóðhagslega arðsöm og er þar aðallega vísað í skýrslu um mat á þjóðhagslegri arðsemi Vaðlaheiðarganga sem unnin var af Rannsóknarstofnun Háskólans á Akureyri (RHA) og birt var í janúar árið 2006. Niðurstaða þeirrar skýrslu var að samfélagslegur ábati framkvæmdarinnar væri 1,16 ma.kr. og 1,5 ma.kr. ef göngin væru gerð í samdráttarástandi. Skýrslan byggði að miklu leyti á forsendum sem fengnar voru frá Greiðri leið ehf., sem samkvæmt samþykktum félagsins var stofnað í þeim tilgangi að undirbúa gerð jarðganga um Vaðlaheiði. Ýmsar forsendur sem skýrslan byggði á hafa þróast til verri vegar. Stofnkostnaður við göngin hefur hækkað um 32% á föstu verðlagi og árleg umferðarspá Greiðrar leiðar ehf. er mun lægri nú en árið 2006. Ef skýrslan er uppreiknuð miðað við forsendur um stofnkostnað og umferðarspá sem VHG ehf. kynnti umhverfis og samgöngunefnd Alþingis í nóvember 2011 yrði þjóðhagslegt tap framkvæmdarinnar um 1,2 ma.kr. (m.v. 4,7 ávöxtunarkröfu) og 0,4 ma.kr. ef göngin yrðu gerð í samdráttarástandi. Ein af ástæðum sem talin er að réttlæti framkvæmdina er að hún stuðli að samþættingu atvinnulífs og byggða á Eyjafjarðarsvæðinu og í Þingeyjarsýslum og því að svæðið verði eitt atvinnu og búsvæði. Samkvæmt heimasíðu Vegagerðarinnar er vegalengdin á milli Akureyrar og Húsavíkur 91 km. Með tilkomu ganganna er gert ráð fyrir 15,7 km. vegstyttingu þannig að vegalengdin á milli þessara staða styttist niður í 75,3 km. sem er svipuð og vegalengdin á milli Reykjavíkur og Holta- og Landsveitar sem er fyrir austan Þjórsá og milli Reykjavíkur og Borgarnes sem er 74 km. Ef tilkoma Vaðlaheiðarganga leiðir til þess að Eyjafjarðarsvæðið og Þingeyjarsýsla teljist eitt atvinnu og búsvæði þá má með sömu rökum líta svo á að svæðið frá Borgarnesi og Holta- og Landsveit, austan Þjórsár sé nú hluti atvinnulífs og byggða við höfuðborgarsvæðið. Samkvæmt rannsóknum á vegum Evrópusambandsins er gert ráð fyrir að akstur á milli heimilis og vinnu sé ekki meiri en 45 mínútur til þess að staðir geta talist tilheyra saman atvinnu- og búsvæði. Áætlað er að tilkoma ganganna stytti ferðatímann um 9 mínútur en núverandi ferðatími á milli Akureyrar og Húsavík er um 1 klst. ef að jafnaði ef ekið á 91 km. hraða. Rannsóknir Evrópusambandsins styðja því ekki þá skoðun að tilkoma ganganna geri svæðið að einu atvinnu og búsvæði. Ýmis önnur sjónarmið hafa komið fram varðandi göngin t.d. hvort um sé að ræða einkaframkvæmd eða opinbera framkvæmd. Einnig hafa talsverðar umræður átt sér stað um mikilvægi ganganna í tengslum við umferðaröryggi og samanburð við umferðaröryggi við aðra vegakafla landsins án þess að fjallað verður um það hér. Almennt er viðurkennt að Vaðlaheiðargöng yrðu samgöngubót. Þessi framkvæmd er þó ólík öðrum að gert er ráð fyrir að göngin muni alfarið standa undir sér með veggjöldum og ríkissjóður muni ekki tapa fjármunum sem það veitir í verkefnið. Þess vegna var þetta verkefni tekið út úr samgönguáætlun og sett framar öðrum samgöngubótum. Allt verkefnið felur í sér mikla óvissu. Mikil óvissa er t.d. hvort að umferðarmagn verði nægilega mikið til að standa straum af framkvæmdinni. Óvissan felst m.a. í skiptingu umferðarinnar á milli ganganna og núverandi veg í gegnum Víkurskarðið þar sem engin veggjöld eru innheimt. Í forsendum er gert ráð fyrir að 90% umferðarinnar sem ella fari um Víkurskarðið fari í gegnum göngin. Óvissan verður enn meiri í ljósi þess að stærsti hluti umferðarinnar á sér stað yfir sumartímann þegar ferðamenn eiga þar leið um, en það er líklegasti hópurinn til að nota ekki göngin. Einnig er mikil óvissa um fyrirhugaða uppbyggingu stóriðju á svæðinu og því erfitt að byggja á slíkum væntingum við mat á umferðarmagni um göngin næstu árin. Einnig er óvissa um stofnkostnað og rekstrarkostnað við göngin. Óvissa er um greiðsluvilja vegarenda þ.e. hversu mikið þeir eru tilbúnir að greiða fyrir að fara í gegnum göngin. Að lokum er mikil óvissa um lántökukjör sem bjóðast þegar framkvæmdarlánið sem ríkissjóður veitir í verkefnið verður endurfjármagnað eftir nokkur ár á markaði án ríkisábyrgðar. Til viðbótar má bæta við að ýmsar forsendur um mat á arðsemi ganganna byggja alfarið á upplýsingum frá Greiðri leið ehf. og Vegagerðinni sem eru beinir aðilar að málinu í gegnum VHG ehf. og hafa því mikla hagsmuni að fá framkvæmdalánið veitt frá ríkissjóði. Öll sú áhætta sem fylgir óvissu sem talin er upp hér að framan á ríkissjóður að taka á sig. Ég hef átt þess kost að kynna mér vel skýrslur og gögn sem liggja fyrir um gerð Vaðlaheiðarganga og tel, að verkefnið muni hvorki ganga upp fjárhagslega fyrir ríkissjóð né að vera þjóðhagslega arðbært. Höfundur er hagfræðingur
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar