Eflum menninguna, burt með niðurgreiðslur

Væri menningarlíf hér á landi fábrotið ef engar væru niðurgreiðslur? Væri miði í leikhús þá einungis á færi ríkra? Og ef menningin nyti ekki ríkisaðstoðar, hvað þá með önnur svið, t.d. jarðgöng?

Allt eru þetta eðlilegar spurningar í ljósi greinar minnar um vanhugsaðar niðurgreiðslur ríkisins í menningar- og afþreyingargeiranum. Greinin birtist í Fréttablaðinu 21. febrúar sl. Hjálmtýr Heiðdal kvikmyndagerðarmaður er einn þeirra sem bregst við á prentvellinum í svargrein sem birtist þann 1. mars sl. í sama blaði. Vil ég nú svara gagnrökum Hjálmtýs.

Fyrst ber að nefna að miði í Þjóðleikhúsið kostar mun meira fyrir einstaklinginn heldur en uppgefið verð í miðasölu því hann niðurgreiðir með sköttum sínum keypta og ókeypta miða alla ævina á enda. Raunkostnaður hans kynni því að vera margfaldur á hvern keyptan miða hvort sem er.

Mikilvægara er þó að gera sér grein fyrir að við vitum ekkert um hvort menningarstarfsemi yrði öflugri eða veikari án niðurgreiðslna frá ríkinu. Ef engir væru ríkisstyrkirnir þyrftu veitendur menningarþjónustunnar nefnilega að lúta aðhaldi markaðarins og væru þar með líklegri til að leggja sig meira fram um að gera list og menningu meira aðlaðandi fyrir hinn almenna borgara.

Fyrirtæki á frjálsum samkeppnismarkaði þurfa auk þess sífellt að bjóða vörur sínar eða þjónustu á eins lágu verði og hægt er. Af þeim sökum hafa margfalt fleiri efni á ýmsum vörum í dag sem einungis efnameira fólk hafði ráð á áður. Venjulegur farsími kostar nú einungis brotabrot af því sem hann kostaði áður fyrr. Mun fleiri hafa ráð á ferðast til útlanda nú en áður. Þá er ekkert slæmt við það að ein tegund rekstrar, t.d. ríkisrekinna leikhúsa, veikist, því að jafnaði styrkjast önnur svið á móti. Eitthvert fara jú peningarnir. Skattar ættu að lækka og ráðstöfunarfé fólks þar með að hækka. Þannig fær fólk meira svigrúm til að njóta annarra hluta. Stína fer oftar í líkamsrækt og Jón kaupir sér gítar. Í tilfelli Stínu mætti segja að heilsurækt í landinu efldist á kostnað menningarstafsemi, en í tilfelli Jóns styrktist einn geiri menningar, þ.e. tónlistarlíf, á kostnað annars konar menningar, t.d. leiklistar.

Varðandi þau sjónarmið Hjálmtýs að niðurgreiða beri tiltekna starfsemi vegna afleiddra verðmæta sem nýtist öðrum en viðskiptavininum sjálfum, er sá hængur á að nota má slíkar röksemdir um hvaða starfsemi sem er. Lítið færi fyrir sköpunargleði fatahönnuða ef engar væru fataverslanir. Eitthvað væri matargerðarlist fátæklegri ef engin væru veitingahúsin. Samt dettur engum í hug að niðurgreiða rekstur veitingahúsa eða fataverslana.

Að auki er ekkert óeðlilegt við það að stundum ber tiltekinn rekstur sig einfaldlega ekki. Ef loka þarf fyrirtæki er það iðulega skýrt merki um að ekki sé nægur áhugi á meðal fólks á viðkomandi þjónustu eða vöru. Þá er heiðarlegra að hætta rekstrinum heldur en að þvinga fé af saklausu fólki til að bera hann uppi.

Varðandi samanburðinn við gangagerð bendi ég á að vaxandi skilningur er á því að fjármagna slík verkefni með veggjöldum, þ.e. að þeir borgi sem noti. Nefni ég Hvalfjarðargöng í því sambandi. Einnig er rætt um að fjármagna fyrirhuguð Vaðlaheiðargöng með sama hætti svo og endurbættan Suðurlandsveg. Einkaframtakið hefur því að einhverju leyti rutt sér til rúms í vegagerð og vonandi sér bætt tækni svo til þess að aðrar vegaframkvæmdir í framtíðinni verði fjármagnaðar þannig.