Spegill sálar og líkama Jóhannes Kári Kristinsson skrifar 17. ágúst 2012 06:00 Sagt er að augun séu spegill sálarinnar. Til viðbótar þá geta þau endurspeglað líkamann og ýmislegt sem þar fer fram. Augnlæknar eru svo heppnir að geta kíkt inn um gluggann á auganu (í auganu er tvöfalt gler, hornhimna og augasteinn) og sjá bæði æðar og sjóntaugina. Þetta er eini staðurinn í líkamanum þar sem hægt er að sjá bæði slagæðar og bláæðar, ekki ósvipað og hægt er að skoða fiska og mörgæsir synda í gegnum gler á sædýrasafni. Sjúkdómar sem herja á æðar, taugar og ónæmiskerfi líkamans koma oft fram í augunum. Augnlæknir getur því í mörgum tilvikum verið sá sem sér fyrstur ummerki vissra sjúkdóma, jafnvel áður en þeir koma fram annars staðar í líkamanum eða valda einkennum. Sem dæmi má nefna að stíflur í æðum augans geta bent til aukinnar áhættu á heilablóðfalli, hægara blóðflæði gæti verið merki um yfirvofandi lokun í hálsæðum og mjókkun á slagæðum augans er oft merki um háan blóðþrýsting. Hægt er því að hjálpa til við greiningu ýmissa sjúkdóma með því að skoða augun vel. Mikilvægt er því að fara til augnlæknis þegar í stað ef breytingar verða á sjón. Ýmislegt annað er hægt að sjá í augunum. Stundum geta dökkir blettir í augnbotni bent til vissrar tegundir ristilkrabbameins og nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á að sjáöldrin geta gefið vísbendingar um byrjandi Alzheimer, jafnvel áður en einkenni sjúkdómsins koma fram. Líkt og með margt annað hafa skoðunartæki augnlækna tekið miklum framförum á undanförnum áratugum. Á flestum augnlæknastofum er að finna augnbotnamyndavélar, þar sem hægt er að fylgjast með ýmsum breytingum í augnbotnum á milli heimsókna. Augnbotninn er í raun og veru innra byrði augnkúlunnar og er augað veggfóðrað að innan með vef sem við köllum sjónhimnu. Sjónhimnan er í raun framlenging af heilavefnum sem tengist heilanum með sjóntauginni, en hún er á þann hátt fullkominn ljósleiðari á milli augans og heilans. Mikið af æðum liggur í og í gegnum sjónhimnuna. Breytingar í þessum æðum geta bent til breytinga annars staðar í líkamanum og oft er augað fyrsta líffærið þar sem þessar sjúklegu breytingar koma fram. Í mörgum tilvikum einkennist heilablóðfall af stíflum í litlum blóðæðum heilans, sem getur komið í kjölfar hjarta- og æðasjúkdóma. Stundum má sjá litlar stíflur í æðum augans, sem oft hafa engin áhrif á sjón. Sjáist þessar stíflur þarf strax að skoða viðkomandi nákvæmlega með tilliti til áhættuþátta heilablóðfalls. Sumar tegundir heilablóðfalls einkennast af myndun æðagúla í heila og eru þeir í sumum tilvikum einnig til staðar í æðum sjónhimnunnar. Sjáist slíkir gúlar til staðar í sjónhimnuæðum þarf þegar í stað að kanna hvort slíkir gúlar séu til staðar í heila. Ónæmiskerfi augnanna getur gefið ýmsar upplýsingar um ástand ónæmiskerfisins annars staðar í líkamanum. Sýkingar og ýmsir sjálfsónæmissjúkdómar geta komið fram í augunum, stundum áður en þeir koma fram annars staðar. Sem dæmi um sjálfsónæmissjúkdóma má nefna liðagigt, rauða úlfa (lupus) og ýmsa æðabólgusjúkdóma. Áhrif þessara sjúkdóma geta komið fram í lithimnu (blái, græni eða brúni partur augans), og gefur lithimnubólga oft sterka vísbendingu um að ónæmiskerfið annars staðar í líkamanum sé gallað. Bólga í sjóntaug getur verið merki um MS og í þriðjungi tilvika byrjar þessi sjúkdómur sem sjóntaugarbólga. Stundum sést bólga í kringum æðarnar, þær geta lekið próteinum og jafnvel blætt í alvarlegum bólgutilfellum. Bólgufrumur geta ferðast inn í glerhlaup augans (glæra hlaupið sem fyllir augað að innan) og sjást þá vel við skoðun augnlæknis. Vökvasöfnun, eða bjúgur í sjóntaug án bólgu getur bent til myndunar á heilaæxli og því er augnskoðun mikilvæg þegar grunur leikur á slíku. Ekki má gleyma sjónsviðsmælingum sem framkvæmdar eru á augnlæknastofum, þar sem greina má á nákvæman hátt áhrif sjúkdóma í sjóntaug á sjónsviðið. Sykursýki getur valdið miklum og alvarlegum breytingum á æðum sjónhimnunnar. Sykursýki er algengasta orsök nýrrar blindu í yngra fólki. Hún veldur breytingum í æðum sjónhimnu sem geta leitt til leka og blæðinga í æðunum auk þess sem að í einstaka tilvikum geta nýjar æðar farið að myndast, en þær eru viðkvæmar og blæða auðveldlega. Það er auðvelt að ímynda sér hvað blæðing inni í auganu gerir sjóninni, þar sem tær ljósvegurinn verður allt í einu yfirskyggður af blóði. Reglubundið augneftirlit er mikilvægt í sykursýki og þurfa sykursjúkir að fara á a.m.k. tveggja ára fresti til augnlæknis en oftar ef þeir greinast með breytingar í augnbotnum. Stundum kemur þó fyrir að augnlæknir greinir breytingar í augnbotnum í einstaklingum sem vita ekki að þeir eru með sykursýki, en slíkt getur gerst í svokallaðri týpu-2 sykursýki, sem kemur hægt og sígandi hjá einstaklingum sem oftast eru komnir yfir þrítugt. Bæði amerísku og alþjóðlegu augnlæknasamtökin mæla með a.m.k. einni nákvæmri augnskoðun fyrir fertugt, á 2-4 ára fresti þar til á miðjum sextugsaldri, en á 1-3 ára fresti eftir það. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Við megum ekki tapa leiknum utan vallar Eysteinn Pétur Lárusson Skoðun Gagnslausa fólkið Þröstur Friðfinnsson Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Við lifum á tíma fasisma Una Margrét Jónsdóttir Skoðun Er einhver hissa á fúskinu? Magnús Guðmundsson Skoðun Allt mun fara vel Bjarni Karlsson Skoðun Baslað í fyrirmyndarbænum Karl Pétur Jónsson Skoðun Hverfið mitt í Reykjavík 2018 Halldór Auðar Svansson Skoðun Börnin heyra bara sprengjugnýinn Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Við megum ekki tapa leiknum utan vallar Eysteinn Pétur Lárusson skrifar Skoðun Börnin heyra bara sprengjugnýinn Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Gagnslausa fólkið Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar Skoðun Allt mun fara vel Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Normið á ekki síðasta orðið Katrín Íris Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ég er eins og ég er, hvernig á ég að vera eitthvað annað? Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Við lifum á tíma fasisma Una Margrét Jónsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hinir miklu lýðræðissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kolefnishlutleysi eftir 15 ár? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Gleði eða ógleði? Haraldur Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Ráðherrann og illkvittnu einkaaðilarnir Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Áttatíu ár frá Hírósíma og Nagasakí Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er einhver hissa á fúskinu? Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Réttmætar áhyggjur eða ósanngjarnar alhæfingar? Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun „Þótt náttúran sé lamin með lurk!“ Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Ekkert ævintýri fyrir mongólsku hestana María Lilja Tryggvadóttir skrifar Skoðun Nám í skugga óöryggis Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Tæknin á ekki að nota okkur Anna Laufey Stefánsdóttir skrifar Skoðun Ytra mat í skólum og hvað svo? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslaust Ísland! - Með hjálp stefnu um skaðaminnkun Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Meðsek um þjóðarmorð vegna aðgerðaleysis? Pétur Heimisson skrifar Skoðun Tími ábyrgðar í útlendingamálum – ekki uppgjafar Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Takk starfsfólk og forysta ÁTVR Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Þjóðarmorðið í Palestínu Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Sjá meira
Sagt er að augun séu spegill sálarinnar. Til viðbótar þá geta þau endurspeglað líkamann og ýmislegt sem þar fer fram. Augnlæknar eru svo heppnir að geta kíkt inn um gluggann á auganu (í auganu er tvöfalt gler, hornhimna og augasteinn) og sjá bæði æðar og sjóntaugina. Þetta er eini staðurinn í líkamanum þar sem hægt er að sjá bæði slagæðar og bláæðar, ekki ósvipað og hægt er að skoða fiska og mörgæsir synda í gegnum gler á sædýrasafni. Sjúkdómar sem herja á æðar, taugar og ónæmiskerfi líkamans koma oft fram í augunum. Augnlæknir getur því í mörgum tilvikum verið sá sem sér fyrstur ummerki vissra sjúkdóma, jafnvel áður en þeir koma fram annars staðar í líkamanum eða valda einkennum. Sem dæmi má nefna að stíflur í æðum augans geta bent til aukinnar áhættu á heilablóðfalli, hægara blóðflæði gæti verið merki um yfirvofandi lokun í hálsæðum og mjókkun á slagæðum augans er oft merki um háan blóðþrýsting. Hægt er því að hjálpa til við greiningu ýmissa sjúkdóma með því að skoða augun vel. Mikilvægt er því að fara til augnlæknis þegar í stað ef breytingar verða á sjón. Ýmislegt annað er hægt að sjá í augunum. Stundum geta dökkir blettir í augnbotni bent til vissrar tegundir ristilkrabbameins og nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á að sjáöldrin geta gefið vísbendingar um byrjandi Alzheimer, jafnvel áður en einkenni sjúkdómsins koma fram. Líkt og með margt annað hafa skoðunartæki augnlækna tekið miklum framförum á undanförnum áratugum. Á flestum augnlæknastofum er að finna augnbotnamyndavélar, þar sem hægt er að fylgjast með ýmsum breytingum í augnbotnum á milli heimsókna. Augnbotninn er í raun og veru innra byrði augnkúlunnar og er augað veggfóðrað að innan með vef sem við köllum sjónhimnu. Sjónhimnan er í raun framlenging af heilavefnum sem tengist heilanum með sjóntauginni, en hún er á þann hátt fullkominn ljósleiðari á milli augans og heilans. Mikið af æðum liggur í og í gegnum sjónhimnuna. Breytingar í þessum æðum geta bent til breytinga annars staðar í líkamanum og oft er augað fyrsta líffærið þar sem þessar sjúklegu breytingar koma fram. Í mörgum tilvikum einkennist heilablóðfall af stíflum í litlum blóðæðum heilans, sem getur komið í kjölfar hjarta- og æðasjúkdóma. Stundum má sjá litlar stíflur í æðum augans, sem oft hafa engin áhrif á sjón. Sjáist þessar stíflur þarf strax að skoða viðkomandi nákvæmlega með tilliti til áhættuþátta heilablóðfalls. Sumar tegundir heilablóðfalls einkennast af myndun æðagúla í heila og eru þeir í sumum tilvikum einnig til staðar í æðum sjónhimnunnar. Sjáist slíkir gúlar til staðar í sjónhimnuæðum þarf þegar í stað að kanna hvort slíkir gúlar séu til staðar í heila. Ónæmiskerfi augnanna getur gefið ýmsar upplýsingar um ástand ónæmiskerfisins annars staðar í líkamanum. Sýkingar og ýmsir sjálfsónæmissjúkdómar geta komið fram í augunum, stundum áður en þeir koma fram annars staðar. Sem dæmi um sjálfsónæmissjúkdóma má nefna liðagigt, rauða úlfa (lupus) og ýmsa æðabólgusjúkdóma. Áhrif þessara sjúkdóma geta komið fram í lithimnu (blái, græni eða brúni partur augans), og gefur lithimnubólga oft sterka vísbendingu um að ónæmiskerfið annars staðar í líkamanum sé gallað. Bólga í sjóntaug getur verið merki um MS og í þriðjungi tilvika byrjar þessi sjúkdómur sem sjóntaugarbólga. Stundum sést bólga í kringum æðarnar, þær geta lekið próteinum og jafnvel blætt í alvarlegum bólgutilfellum. Bólgufrumur geta ferðast inn í glerhlaup augans (glæra hlaupið sem fyllir augað að innan) og sjást þá vel við skoðun augnlæknis. Vökvasöfnun, eða bjúgur í sjóntaug án bólgu getur bent til myndunar á heilaæxli og því er augnskoðun mikilvæg þegar grunur leikur á slíku. Ekki má gleyma sjónsviðsmælingum sem framkvæmdar eru á augnlæknastofum, þar sem greina má á nákvæman hátt áhrif sjúkdóma í sjóntaug á sjónsviðið. Sykursýki getur valdið miklum og alvarlegum breytingum á æðum sjónhimnunnar. Sykursýki er algengasta orsök nýrrar blindu í yngra fólki. Hún veldur breytingum í æðum sjónhimnu sem geta leitt til leka og blæðinga í æðunum auk þess sem að í einstaka tilvikum geta nýjar æðar farið að myndast, en þær eru viðkvæmar og blæða auðveldlega. Það er auðvelt að ímynda sér hvað blæðing inni í auganu gerir sjóninni, þar sem tær ljósvegurinn verður allt í einu yfirskyggður af blóði. Reglubundið augneftirlit er mikilvægt í sykursýki og þurfa sykursjúkir að fara á a.m.k. tveggja ára fresti til augnlæknis en oftar ef þeir greinast með breytingar í augnbotnum. Stundum kemur þó fyrir að augnlæknir greinir breytingar í augnbotnum í einstaklingum sem vita ekki að þeir eru með sykursýki, en slíkt getur gerst í svokallaðri týpu-2 sykursýki, sem kemur hægt og sígandi hjá einstaklingum sem oftast eru komnir yfir þrítugt. Bæði amerísku og alþjóðlegu augnlæknasamtökin mæla með a.m.k. einni nákvæmri augnskoðun fyrir fertugt, á 2-4 ára fresti þar til á miðjum sextugsaldri, en á 1-3 ára fresti eftir það.
Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar
Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar
Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar