Skoðun

Matarskattur: kjarabót eða pólitískt moldviðri?

Jóhannes Hraunfjörð Karlsson skrifar
Eigum við að rifja upp síðasta áratug 20. aldar? Verðbólga, olíukreppa, óeirðir á Englandi, búferlaflutningar til Norðurlanda og matarskattur. Alveg eins og núna. Hvað er í gangi?

Þá eins og nú hafði vinstri stjórn tekið við eftir áralanga óstjórn hægri manna. Með Þjóðarsáttinni árið 1989 voru lögð drög að uppbyggingu efnahagslífsins og EES-samningurinn var innan seilingar. Sjálfstæðisflokkurinn beitti öllum sínum mætti til að komast aftur að kjötkötlunum og þegar loks fór aftur að sjá til sólar komst flokkurinn til valda með efnahagsstefnu sem lagði landið í rúst á 18 árum.

Efnahagsstefna Sjálfstæðisflokksins byggðist á stiglækkandi sköttum og litlu sem engu félagslegu kerfi. Með öðrum orðum: því hærri tekjur sem menn höfðu, því lægri skatta greiddu þeir til samfélagsins. Þeir tekjulágu skyldu sjá um sig sjálfir. Samhliða var dregið úr skatteftirliti og skattrannsóknir heyrðu til undantekninga. Í staðinn var fólki talin trú um að lækkun virðisaukaskatts á matvæli úr 24,5% í 14% og síðar 7% bætti kjör láglaunafólks eða kæmi í stað beinna greiðslna eins og hækkun persónuafsláttar og barna- og húsnæðisbóta.

Upphaf hins svonefnda matarskatts má rekja til krafna Alþýðusambands Íslands, ASÍ, vorið 1993 um að kjör hinna lægst launuðu yrðu bætt. Í kjölfarið setti ríkisstjórn Alþýðu- og Sjálfstæðisflokks, Viðeyjarstjórnin, lög um lækkun virðisaukaskatts á matvæli. Miklar efasemdir vöknuðu á Alþingi um skilvirkni þess að lækka virðisaukaskatt af matvælum til að jafna tekjur og var Efnahags-og viðskiptanefnd þrískipt um málið. Í kjölfarið óskaði Halldór Ásgrímsson, Framsóknarflokki, eftir úttekt Ríkisendurskoðunar um áhrif lækkunarinnar. Meginniðurstaða hennar var sú, að aðgerðirnar hefðu gjörsamlega mistekist. Lækkun virðisaukaskatts úr 24,5% í 14% til að auka kaupmátt heimilanna var versta leiðin sem völ var á í stöðunni. Útreikningar Ríkisendurskoðunar bentu til þess að aðeins 16% af tekjutapi ríkissjóðs við aðgerðina hefðu skilað sér til lágtekjuheimilanna. Skýrsla Ríkisendurskoðunar byggist m.a. á rannsóknum þeirra Anthonys Atkinson og Josephs Stiglitz frá árinu 1976, en þeir bentu á að hagkvæmasta leiðin til þess að laga kjör þeirra sem minnst báru úr býtum væri fjölþrepa tekjuskattur og flatur virðisaukaskattur.

Niðurstaða Ríkisendurskoðunar er mikill áfellisdómur yfir stjórnsýslunni í heild sinni. Menn rjúka upp til handa og fóta og öllu kerfinu er breytt í nafni félagslegs réttlætis án nokkurra rannsókna. Þegar storminn lægir og staðan er skoðuð kemur jafnvel í ljós að betra hefði verið að halda að sér höndum. Í þessu tilviki taldi Ríkisendurskoðun að miklu nær hefði verið að fara í beinar aðgerðir, s.s. að hækka barnabótaauka, hækka hátekjuskatt og hækka persónuafslátt, samskonar aðgerðir og núverandi ríkisstjórn greip til árið 2010 í kjölfar kreppunnar, en þær hefðu skilað lágtekjuheimilum miklu meira en áðurnefndar aðgerðir. Samt var þessi skýrsla týnd og tröllum gefin þegar stjórnvöld fóru aftur af stað og lækkuðu matarskattinn úr 14% í 7%, með lögum nr. 175/2006, en þá notuðu þau nákvæmlega sömu rök og áður, þ.e. að slíkar aðgerðir kæmu lágtekjuheimilunum best. Miðað við áðurnefnda útreikninga Ríkisendurskoðunar má reikna með að aðeins 10% af tekjutapi ríkissjóðs vegna lækkunar virðisaukaskatts skili sér til lágtekjuheimila. Hin 90% fara til þeirra sem ekki þurfa á aðstoð að halda. Þessi aðgerð er því bæði dýr og ómarkviss, einkum þegar þröngt er í búi vegna óstjórnar síðustu ára. Mun markvissari aðgerð í ríkisfjármálum væri að hafa eitt 20% virðisaukaskattsþrep, án nokkurrar undanþágu eins og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn leggur nú til, en þær tillögur eru samhljóma fyrsta frumvarpinu um virðisaukaskatt og hækka persónuafslátt og barna- og húsnæðisbætur. Þannig fengi ríkissjóður meira upp í skuldahala Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks og þeir nytu aðstoðar sem þurfa á henni að halda.




Skoðun

Sjá meira


×