Meiri verðbólga, meira kaupmáttarhrun 7. júlí 2010 05:00 Efnahagshrunið, sem varð 2008, er vissulega mikið og þungbært áfall fyrir þjóðina, en það er ekkert einsdæmi. Áður hafa orðið stór áföll sem landsmenn urðu að axla og vinna sig út úr með þolinmæði og þrautseigju. Að þessu sinni eru óvenjulega hörð átök um það hverjir eigi að greiða kostnaðinn af hruninu. Stór hópur skuldara telur sig ekki eiga að borga skuld sína. Því er borið við að gengisfelling íslensku krónunnar og verðbólgan hafi hækkað skuldirnar langt umfram það sem eðlilegt geti talist og forsendur hafi af þeim sökum brostið. Frá ársbyrjun 2008 hefur krónan fallið gríðarlega, japanska jenið er 159% dýrara nú en þá og bandaríski dollarinn 102%. Pundið breska hefur hækkað um 53% og evran um 72%. Þetta er mikil hækkun á aðeins 2 ½ ári. Frá sama tíma til ágúst 2010 hefur neysluverðsvísitalan, sem verðtrygging innlendra skulda er miðuð við, hækkað um 29,2%. Þótt þetta sé mikil hækkun þá er hún barnaleikur á við það sem var fyrir 30 árum. Frá 1980 til 1989 var verðbólgan minnst 15,3% og mest 77,5% yfir almanaksárið. Átta af þessum 10 árum var verðbólgan meiri á einu ári en samtals á þeim 32 mánuðum sem liðnir eru frá ársbyrjun 2008. Á jafnlöngu tímabili, frá maí 1981 til ársloka 1983 varð verðbólgan 250%. Það er ríflega 8 sinnum meiri hækkun en nú. Samtals varð verðhækkunin um 1.940% á þessum áratug. Það dugði ekki til þess að leysa skuldara undan skuldbindingum sínum. Verðtryggingin hélt gildi sínu og hækkaði lánin. Því til viðbótar gerðist það sem síður hefur gerst nú, að vextir umfram verðtrygginguna hækkuðu gríðarlega. Þeir voru í upphafi verðtryggingar 2% en fóru upp í 10%. Þá var gripið til umtalsverðra skuldbreytinga og lánstíminn lengdur en í meginatriðum látið þar við sitja. Þetta voru úrræðin þá og þau voru látin duga. Hvort sem litið er til innlendrar verðtryggingar eða breytingar á gengi erlendra gjaldmiðla að þá er verðbólgan nú mun minni en þá var. Árið 1983 var bannað að verðtryggja laun en skuldir héldu óbreyttri verðtryggingu. Það leiddi til mikillar kaupmáttarskerðingar. Kaupmáttur atvinnutekna minnkaði um 17% á árunum 1983 og 1984. Kaupmáttur kauptaxta minnkaði um 25%. Eftir bankahrunið hefur vísitala kaupmáttar launa lækkað um 10,7% á jafnlöngum tíma, 2008 og 2009. Mun meiri tekjurýrnun varð þá en nú hefur orðið. Kaupmáttur launa í dag er um 60% hærri en var fyrir rúmum 25 árum og ætla má að heimilin séu að sama skapi betur sett til þess að þola samdrátt tekna. Athyglisvert er að samkvæmt opinberum gögnum þá er vandi flestra þeirra sem eru í verulegum erfiðleikum um þessar mundir tilkominn fyrir bankahrun. Hrunið jók vandann en bjó hann ekki til. Of margir, einstaklingar og fyrirtæki, spiluðu of djarft fyrir hrun og þá hefði líklega flesta rekið í strand þótt ekkert bankahrun hefði orðið. Í þessu eins og öðru gildir að hver er sinnar gæfu smiður. Margir þurfa aðstoð til þess að ná tökum á fjármálum sínum og þeir eiga að fá hana. Þrátt fyrir alla óánægju með störf ríkisstjórnarinnar hefur þegar verið gripið til umfangsmeiri aðgerða til aðstoðar skuldugum heimilum en þá var og er það vel. Þeir sem hafa farið í gegnum efnahagsleg hrun og hafa axlað þungar skuldbindingar í mörg ár hafa skilning á stöðu skuldsettra í dag og eru vafalaust reiðubúnir til þess að leggja þeim lið að einhverju marki með þyngri sköttum. Staða ríkissjóðs er orðin hörmuleg vegna mikilla skulda sem féllu á hann vegna hruns bankanna og það verður ekki miklu á hann bætt. En reynist það svo að skuldir eigi ekki að endurgreiða samkvæmt ákvæðum verðtryggra lánasamninga vegna forsendubrests þá hljóta forsendurnar að hafa brostið fyrir áratugum síðan. Sanngirnin og réttlætið byrjar ekki 1. janúar 2008. Kröfur um afnám verðtryggingar skuldbindinga eru kröfur um skerðingu lífeyrisréttinda og lækkun ellilífeyris. Það eru kröfur um að senda reikninginn til eldri kynslóðarinnar, þeirrar sömu sem forsendubresturinn nær ekki til. Hvers á hún að gjalda? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kristinn H. Gunnarsson Mest lesið Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Sjá meira
Efnahagshrunið, sem varð 2008, er vissulega mikið og þungbært áfall fyrir þjóðina, en það er ekkert einsdæmi. Áður hafa orðið stór áföll sem landsmenn urðu að axla og vinna sig út úr með þolinmæði og þrautseigju. Að þessu sinni eru óvenjulega hörð átök um það hverjir eigi að greiða kostnaðinn af hruninu. Stór hópur skuldara telur sig ekki eiga að borga skuld sína. Því er borið við að gengisfelling íslensku krónunnar og verðbólgan hafi hækkað skuldirnar langt umfram það sem eðlilegt geti talist og forsendur hafi af þeim sökum brostið. Frá ársbyrjun 2008 hefur krónan fallið gríðarlega, japanska jenið er 159% dýrara nú en þá og bandaríski dollarinn 102%. Pundið breska hefur hækkað um 53% og evran um 72%. Þetta er mikil hækkun á aðeins 2 ½ ári. Frá sama tíma til ágúst 2010 hefur neysluverðsvísitalan, sem verðtrygging innlendra skulda er miðuð við, hækkað um 29,2%. Þótt þetta sé mikil hækkun þá er hún barnaleikur á við það sem var fyrir 30 árum. Frá 1980 til 1989 var verðbólgan minnst 15,3% og mest 77,5% yfir almanaksárið. Átta af þessum 10 árum var verðbólgan meiri á einu ári en samtals á þeim 32 mánuðum sem liðnir eru frá ársbyrjun 2008. Á jafnlöngu tímabili, frá maí 1981 til ársloka 1983 varð verðbólgan 250%. Það er ríflega 8 sinnum meiri hækkun en nú. Samtals varð verðhækkunin um 1.940% á þessum áratug. Það dugði ekki til þess að leysa skuldara undan skuldbindingum sínum. Verðtryggingin hélt gildi sínu og hækkaði lánin. Því til viðbótar gerðist það sem síður hefur gerst nú, að vextir umfram verðtrygginguna hækkuðu gríðarlega. Þeir voru í upphafi verðtryggingar 2% en fóru upp í 10%. Þá var gripið til umtalsverðra skuldbreytinga og lánstíminn lengdur en í meginatriðum látið þar við sitja. Þetta voru úrræðin þá og þau voru látin duga. Hvort sem litið er til innlendrar verðtryggingar eða breytingar á gengi erlendra gjaldmiðla að þá er verðbólgan nú mun minni en þá var. Árið 1983 var bannað að verðtryggja laun en skuldir héldu óbreyttri verðtryggingu. Það leiddi til mikillar kaupmáttarskerðingar. Kaupmáttur atvinnutekna minnkaði um 17% á árunum 1983 og 1984. Kaupmáttur kauptaxta minnkaði um 25%. Eftir bankahrunið hefur vísitala kaupmáttar launa lækkað um 10,7% á jafnlöngum tíma, 2008 og 2009. Mun meiri tekjurýrnun varð þá en nú hefur orðið. Kaupmáttur launa í dag er um 60% hærri en var fyrir rúmum 25 árum og ætla má að heimilin séu að sama skapi betur sett til þess að þola samdrátt tekna. Athyglisvert er að samkvæmt opinberum gögnum þá er vandi flestra þeirra sem eru í verulegum erfiðleikum um þessar mundir tilkominn fyrir bankahrun. Hrunið jók vandann en bjó hann ekki til. Of margir, einstaklingar og fyrirtæki, spiluðu of djarft fyrir hrun og þá hefði líklega flesta rekið í strand þótt ekkert bankahrun hefði orðið. Í þessu eins og öðru gildir að hver er sinnar gæfu smiður. Margir þurfa aðstoð til þess að ná tökum á fjármálum sínum og þeir eiga að fá hana. Þrátt fyrir alla óánægju með störf ríkisstjórnarinnar hefur þegar verið gripið til umfangsmeiri aðgerða til aðstoðar skuldugum heimilum en þá var og er það vel. Þeir sem hafa farið í gegnum efnahagsleg hrun og hafa axlað þungar skuldbindingar í mörg ár hafa skilning á stöðu skuldsettra í dag og eru vafalaust reiðubúnir til þess að leggja þeim lið að einhverju marki með þyngri sköttum. Staða ríkissjóðs er orðin hörmuleg vegna mikilla skulda sem féllu á hann vegna hruns bankanna og það verður ekki miklu á hann bætt. En reynist það svo að skuldir eigi ekki að endurgreiða samkvæmt ákvæðum verðtryggra lánasamninga vegna forsendubrests þá hljóta forsendurnar að hafa brostið fyrir áratugum síðan. Sanngirnin og réttlætið byrjar ekki 1. janúar 2008. Kröfur um afnám verðtryggingar skuldbindinga eru kröfur um skerðingu lífeyrisréttinda og lækkun ellilífeyris. Það eru kröfur um að senda reikninginn til eldri kynslóðarinnar, þeirrar sömu sem forsendubresturinn nær ekki til. Hvers á hún að gjalda?
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun