Uppgötvun íslenskra vísindamanna gæti bætt viðbrögð við náttúruvá Jón Þór Stefánsson skrifar 25. apríl 2025 10:26 Með ljósleiðaraaðferðinni er hægt að skoða hreyfingarnar í hærri tímaupplausn og mæla minni hreyfingar en áður. Vísir/Vilhelm Íslenskt vísindafólk og erlent samstarfsfólk hefur sýnt fram á hvernig hægt er að nota lágtíðnimerki í venjulegum ljósleiðarakapli til að kortleggja kvikuhreyfingar í jarðskorpunni á Reykjanesi. Þetta er niðurstaða úr nýrri rannsókn sem birtist í vísindatímaritinu Science, en uppgötvunin er sögð vera mikilvæg fyrir viðbrögð við náttúruvá. „Um er að ræða venjulegan kapal sem er samskonar þeim sem flytur internetið inn á íslensk heimili,“ segir í tilkynningu frá Háskóla Íslands. Þar kemur fram að með þessari ljósleiðaraaðferð sé hægt að skoða hreyfingarnar í hærri tímaupplausn og mæla minni hreyfingar en áður hafi verið hægt með aðferðum eins og GPS og svokölluðum gervihnattabylgjuvíxlmyndum, eða InSAR. Þetta sé í fyrsta skipti sem lágtíðnimerki af þessum toga finnist á hefðbundnum ljósleiðara í tengslum við eldvirkni í heiminum. Merkin í ljóðsleiðaranum hafi nýst til að mæla aðlögun, sambærilegt því sem þekkist með GPS-tækni eða með myndum úr gervihnöttum. „Ljósleiðarinn hefur meiri næmni en til dæmis GPS mælingarnar. Kvikuinnskot sem áður voru ekki greinileg í mæligögnum koma nú glögglega fram auk þess sem rauntímaupplausn gerir okkur kleift að fylgjast með myndun kvikuganga nánast jafnskjótt og hún á sér stað,“ er haft eftir Elíasi Rafni Heimissyni, sérfræðingi við Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, en hann er einn af höfundum greinarinnar. Hamfarirnar í Grindavík skoðaðar Fram kemur að þegar horft sé til hamfaranna við Grindavík hafi þessi nýja aðferð gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 sem leiddi til sprunguhreyfinga í Grindavík. Niðurstaða rannsóknarinnar, að sögn Elíasar, er sú að sá viðburður hafi að hluta ákveðið spennusvið svæðisins og mótað síðari innskot. Hann segir að á síðustu árum hafi ljósleiðarar, sem eru notaðir í svokallaðri DAS‑tækni, verið það heitasta í jarðskjálftafræði. „Þetta er meðal annars vegna þess að það er hægt að breyta um hundrað kílómetrum af ljósleiðara í um tíu þúsund jarðskjálftamæla sem nema hvernig kapallinn þenst út eða dregst saman. Enn er þó margt sem menn reyna að skilja varðandi þessi gögn, hvernig á að túlka þau og nota í hefðbundnum aðferðum jarðskjálftafræðinnar, til dæmis við að staðsetja jarðskjálfta,“ segir Elías. Nýja aðferðin er sögð hafa gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 Vísir/Vilhelm Hópur frá Caltech-háskólanum í Bandaríkjunum hafi ásamt Theódóri Gunnarssyni, starfsmanni Google á Íslandi, komið fyrir svokölluðu interrogator‑tæki til að breyta einum slíkum ljósleiðarakapli í skjálftamæli. Sá kapall liggur meðfram Suðurstrandarveginum í gegnum Grindavík. „Það kom í ljós að kapallinn greindi ekki aðeins hefðbundin hátíðnimerki jarðskjálfta heldur líka lágtíðnimerki sem í fyrstu var ekki auðvelt að skilja eða vita hvort væru raunveruleg. Í samstarfi við Caltech bjuggum við til fyrsta líkanið sem sýndi að merkin mætti útskýra sem aflögun vegna myndunar kvikugangs, og þannig þróaðist verkefnið áfram. Núna er þetta merki notað hjá Veðurstofunni til að spá fyrir um gos, þar sem kapallinn sér kvikuganginn fyrr en önnur mælitæki og hjálpar til við að greina á milli einfaldrar skjálftahrinu og hrinu sem stafar af kvikugangi sem er að myndast og gæti náð yfirborðinu.“ Mikilvæg uppgötvun vegna viðbragða við náttúruvá Í tilkynningu háskólans segir að ekki þurfi að fjölyrða um hversu miklvæg þessi uppgötvun sé varðandi hugsanleg viðbrögð við náttúruvá. Vala Hjörleifsdóttir dósent við verkfræðideild HR, hafi unnið að þróun hagnýtingar þessarra mælinga til eldgosaviðvarana. Í greininni komi fram að lágtíðniniðurstöður úr ljósleiðaramælingunum hafi sýnt níu kvikuinnskot og sex þeirra hafi leitt af sér sprungugos. Elías segir að aflögunarlíkönin sem hagnýti sér lágtíðnimerkin sýni í raun nákvæma myndun innskota þar sem rúmmálsaukning er hæst 15 til 22 mínútum fyrir byrjun hvers goss. „Niðurstöðurnar sýna möguleikann á að nota ljósleiðara sem þétt net aflögunarmæla og þannig fá í nærri rauntíma myndir af aflögunarferlum undir yfirborði jarðar, í hærri upplausn en áður. Á eldvirkum svæðum getur lágtíðnimerki boðið upp á nýja innsýn í þróun kvikuferla, bætt spár fyrir um eldgos og um leið bætt áhættumat,“ segir Elías. Vísindi Eldgos og jarðhræringar Eldgos á Reykjanesskaga Háskólar Mest lesið Bað lögreglustjóra að „veita framvegis réttar upplýsingar“ Innlent Synir El Chapo sagðir hafa myndað afdrífaríkt bandalag Erlent Strandveiðibátur strandaði á hólma á Reykjanesi Innlent Senda farandfólk frá Asíu til Suður-Súdan Erlent Áfram hlýtt og bjart en lægð nálgast Veður SÍS tekur undir kröfu Borgarbyggðar um kostnað vegna flóttamanna Innlent „Það er bara dýrt að vera fátækur“ Innlent Langjökull eigi ekki ýkja mörg ár eftir Innlent Burðardýr í flugvél Play „fríkaði út“ Innlent Óbreytt ástand kemur ekki til greina Innlent Fleiri fréttir Þurfa að finna nýtt húsnæði fyrir Kaffistofu Samhjálpar fyrir lok september Gefa sér þrjá mánuði til að leggja drög að Coda-stöð á Bakka Þrettán skemmtiferðaskip og Ísland uppselt Mótmæla við utanríkisráðuneytið Strandveiðibátur strandaði á hólma á Reykjanesi SÍS tekur undir kröfu Borgarbyggðar um kostnað vegna flóttamanna Bað lögreglustjóra að „veita framvegis réttar upplýsingar“ Langjökull eigi ekki ýkja mörg ár eftir Fæstir bera nægilega mikið af sólarvörn á sig Neyðarástand hjá Villiköttum sem senda frá sér ákall Vita upp á hár hvernig lýðræði virkar eftir krakkakosningar Óbreytt ástand kemur ekki til greina „Það er bara dýrt að vera fátækur“ Smáskjálftahrina á Reykjanesskaga Viðbúnaður í Djúpinu, böndum komið á áfengissölu og stútfull herbergi af köttum 32 sóttu um stöðu mannauðsstjóra hjá Matvælastofnun Fimm keyptu gám sem er ekki til Brá sér í túristalíki og segir leigubílstjóra hafa okrað á sér Framtíðarnefnd lifir og formaðurinn fær tvær milljónir á ári Burðardýr í flugvél Play „fríkaði út“ Kjarasamningur lyfjafræðinga „illa felldur“ og átján ára bið lengist Tvær konur sluppu úr brennandi bíl „Þetta fór eins vel og kostur var“ Ekki eigi að stunda atvinnu sem valdi dýrum þjáningu Meirihlutinn á Ísafirði fallinn Líkur á eldgosi aukast með haustinu Mikill viðbúnaður vegna sjóslyss við Ísafjarðardjúp „Af einhverjum ástæðum er það ávallt Degi B. Eggertssyni að kenna“ „Í fullkomnum heimi væri best að allir töluðu góða íslensku“ Alma vill efla íslenskukunnáttu erlendra hjúkrunarfræðinga Sjá meira
Þetta er niðurstaða úr nýrri rannsókn sem birtist í vísindatímaritinu Science, en uppgötvunin er sögð vera mikilvæg fyrir viðbrögð við náttúruvá. „Um er að ræða venjulegan kapal sem er samskonar þeim sem flytur internetið inn á íslensk heimili,“ segir í tilkynningu frá Háskóla Íslands. Þar kemur fram að með þessari ljósleiðaraaðferð sé hægt að skoða hreyfingarnar í hærri tímaupplausn og mæla minni hreyfingar en áður hafi verið hægt með aðferðum eins og GPS og svokölluðum gervihnattabylgjuvíxlmyndum, eða InSAR. Þetta sé í fyrsta skipti sem lágtíðnimerki af þessum toga finnist á hefðbundnum ljósleiðara í tengslum við eldvirkni í heiminum. Merkin í ljóðsleiðaranum hafi nýst til að mæla aðlögun, sambærilegt því sem þekkist með GPS-tækni eða með myndum úr gervihnöttum. „Ljósleiðarinn hefur meiri næmni en til dæmis GPS mælingarnar. Kvikuinnskot sem áður voru ekki greinileg í mæligögnum koma nú glögglega fram auk þess sem rauntímaupplausn gerir okkur kleift að fylgjast með myndun kvikuganga nánast jafnskjótt og hún á sér stað,“ er haft eftir Elíasi Rafni Heimissyni, sérfræðingi við Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, en hann er einn af höfundum greinarinnar. Hamfarirnar í Grindavík skoðaðar Fram kemur að þegar horft sé til hamfaranna við Grindavík hafi þessi nýja aðferð gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 sem leiddi til sprunguhreyfinga í Grindavík. Niðurstaða rannsóknarinnar, að sögn Elíasar, er sú að sá viðburður hafi að hluta ákveðið spennusvið svæðisins og mótað síðari innskot. Hann segir að á síðustu árum hafi ljósleiðarar, sem eru notaðir í svokallaðri DAS‑tækni, verið það heitasta í jarðskjálftafræði. „Þetta er meðal annars vegna þess að það er hægt að breyta um hundrað kílómetrum af ljósleiðara í um tíu þúsund jarðskjálftamæla sem nema hvernig kapallinn þenst út eða dregst saman. Enn er þó margt sem menn reyna að skilja varðandi þessi gögn, hvernig á að túlka þau og nota í hefðbundnum aðferðum jarðskjálftafræðinnar, til dæmis við að staðsetja jarðskjálfta,“ segir Elías. Nýja aðferðin er sögð hafa gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 Vísir/Vilhelm Hópur frá Caltech-háskólanum í Bandaríkjunum hafi ásamt Theódóri Gunnarssyni, starfsmanni Google á Íslandi, komið fyrir svokölluðu interrogator‑tæki til að breyta einum slíkum ljósleiðarakapli í skjálftamæli. Sá kapall liggur meðfram Suðurstrandarveginum í gegnum Grindavík. „Það kom í ljós að kapallinn greindi ekki aðeins hefðbundin hátíðnimerki jarðskjálfta heldur líka lágtíðnimerki sem í fyrstu var ekki auðvelt að skilja eða vita hvort væru raunveruleg. Í samstarfi við Caltech bjuggum við til fyrsta líkanið sem sýndi að merkin mætti útskýra sem aflögun vegna myndunar kvikugangs, og þannig þróaðist verkefnið áfram. Núna er þetta merki notað hjá Veðurstofunni til að spá fyrir um gos, þar sem kapallinn sér kvikuganginn fyrr en önnur mælitæki og hjálpar til við að greina á milli einfaldrar skjálftahrinu og hrinu sem stafar af kvikugangi sem er að myndast og gæti náð yfirborðinu.“ Mikilvæg uppgötvun vegna viðbragða við náttúruvá Í tilkynningu háskólans segir að ekki þurfi að fjölyrða um hversu miklvæg þessi uppgötvun sé varðandi hugsanleg viðbrögð við náttúruvá. Vala Hjörleifsdóttir dósent við verkfræðideild HR, hafi unnið að þróun hagnýtingar þessarra mælinga til eldgosaviðvarana. Í greininni komi fram að lágtíðniniðurstöður úr ljósleiðaramælingunum hafi sýnt níu kvikuinnskot og sex þeirra hafi leitt af sér sprungugos. Elías segir að aflögunarlíkönin sem hagnýti sér lágtíðnimerkin sýni í raun nákvæma myndun innskota þar sem rúmmálsaukning er hæst 15 til 22 mínútum fyrir byrjun hvers goss. „Niðurstöðurnar sýna möguleikann á að nota ljósleiðara sem þétt net aflögunarmæla og þannig fá í nærri rauntíma myndir af aflögunarferlum undir yfirborði jarðar, í hærri upplausn en áður. Á eldvirkum svæðum getur lágtíðnimerki boðið upp á nýja innsýn í þróun kvikuferla, bætt spár fyrir um eldgos og um leið bætt áhættumat,“ segir Elías.
Vísindi Eldgos og jarðhræringar Eldgos á Reykjanesskaga Háskólar Mest lesið Bað lögreglustjóra að „veita framvegis réttar upplýsingar“ Innlent Synir El Chapo sagðir hafa myndað afdrífaríkt bandalag Erlent Strandveiðibátur strandaði á hólma á Reykjanesi Innlent Senda farandfólk frá Asíu til Suður-Súdan Erlent Áfram hlýtt og bjart en lægð nálgast Veður SÍS tekur undir kröfu Borgarbyggðar um kostnað vegna flóttamanna Innlent „Það er bara dýrt að vera fátækur“ Innlent Langjökull eigi ekki ýkja mörg ár eftir Innlent Burðardýr í flugvél Play „fríkaði út“ Innlent Óbreytt ástand kemur ekki til greina Innlent Fleiri fréttir Þurfa að finna nýtt húsnæði fyrir Kaffistofu Samhjálpar fyrir lok september Gefa sér þrjá mánuði til að leggja drög að Coda-stöð á Bakka Þrettán skemmtiferðaskip og Ísland uppselt Mótmæla við utanríkisráðuneytið Strandveiðibátur strandaði á hólma á Reykjanesi SÍS tekur undir kröfu Borgarbyggðar um kostnað vegna flóttamanna Bað lögreglustjóra að „veita framvegis réttar upplýsingar“ Langjökull eigi ekki ýkja mörg ár eftir Fæstir bera nægilega mikið af sólarvörn á sig Neyðarástand hjá Villiköttum sem senda frá sér ákall Vita upp á hár hvernig lýðræði virkar eftir krakkakosningar Óbreytt ástand kemur ekki til greina „Það er bara dýrt að vera fátækur“ Smáskjálftahrina á Reykjanesskaga Viðbúnaður í Djúpinu, böndum komið á áfengissölu og stútfull herbergi af köttum 32 sóttu um stöðu mannauðsstjóra hjá Matvælastofnun Fimm keyptu gám sem er ekki til Brá sér í túristalíki og segir leigubílstjóra hafa okrað á sér Framtíðarnefnd lifir og formaðurinn fær tvær milljónir á ári Burðardýr í flugvél Play „fríkaði út“ Kjarasamningur lyfjafræðinga „illa felldur“ og átján ára bið lengist Tvær konur sluppu úr brennandi bíl „Þetta fór eins vel og kostur var“ Ekki eigi að stunda atvinnu sem valdi dýrum þjáningu Meirihlutinn á Ísafirði fallinn Líkur á eldgosi aukast með haustinu Mikill viðbúnaður vegna sjóslyss við Ísafjarðardjúp „Af einhverjum ástæðum er það ávallt Degi B. Eggertssyni að kenna“ „Í fullkomnum heimi væri best að allir töluðu góða íslensku“ Alma vill efla íslenskukunnáttu erlendra hjúkrunarfræðinga Sjá meira