Starfa stjórnmálamenn ekki í þágu almennings?: Um „blaðamannablaður“ og „óvandaða falsfréttamiðla“ Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar 31. janúar 2025 15:03 Nýleg ummæli Ingu Sæland, ráðherra félags- og húsnæðismála, vegna fréttaflutnings um styrki til stjórnmálaflokka og símtals við skólastjóra Borgarholtsskóla, er einungis nýjasta dæmið um skaðlega, ómálefnalega gagnrýni valdamanna á blaðamenn. Aðeins mánuður er síðan Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, gerði lítið úr blaðamanni í Kryddsíldinni og kallaði umfjöllun um landsfund „blaðamannablaður.” Þá er stutt síðan þingmaður Sjálfstæðisflokksins sakaði blaðamenn um siðlausar árásir á fjölskyldu sína eftir afhjúpun tengda störfum hans. Viðbrögð þessa valdafólks við eðlilegum og nauðsynlegum spurningum blaðamanna eru fullt tilefni er til þess að vekja athygli almennings á mikilvægi fjölmiðla og blaðamanna í lýðræðissamfélagi og hlutverki þeirra. Frjálsir fjölmiðlar og öflug og vönduð blaðamennska, þar sem tjáningarfrelsið er í fyrirrúmi, eru forsenda lýðræðis. Blaðamenn vinna í þágu almennings sem á rétt á að fá sannar upplýsingar settar fram á sanngjarnan og heiðarlegan hátt. Blaðamenn standa vörð um þennan rétt almennings til upplýsinga svo veita megi nauðsynlegt aðhald í lýðræðisþjóðfélagi. Valdhafarnir sjálfir eru mesta ógnin Ein alvarlegasta ógnin við fjölmiðlafrelsi eru sjálfir valdhafarnir, stjórnmálamennirnir, sem hafa, ekki bara hér á landi heldur víða um heim, í sívaxandi mæli beint spjótum sínum að blaðamönnum og fjölmiðlum í því skyni að grafa undan trúverðugleika þeirra. Það gera þeir til að mynda með því að tala niður til blaðamanna og gera lítið úr þeim, saka þá um að annarlegar hvatir búi að baki spurningum þeirra, snúa út úr orðum þeirra eða einfaldlega neita að svara. Þeir ráðast á fjölmiðla sem spyrja erfiðra spurninga, uppnefna þá jafnvel eða ýta undir vantraust með ásökunum um skort á hlutlægni eða heiðarleika. Blaðamennska á að vera óþægileg Það er leitt að sjá íslenska stjórnmálamenn snúast gegn fjölmiðlum og blaðamönnum sem eru að veita valdhöfum aðhald með því að veita almenningi mikilvægar upplýsingar um störf þeirra, ákvarðanir eða háttsemi. Blaðamennska getur verið — og á að vera — óþægileg fyrir fólk, stofnanir og fyrirtæki í valdastöðum. Blaðamennska afhjúpar mistök, bresti og spillingu í kerfinu. Þetta skilja stjórnmálamenn í þeim löndum sem raða sér efst á lista samtakanna Blaðamenn án landamæra um fjölmiðlafrelsi en fyrir hálfum öðrum áratug var Ísland meðal þeirra. Ísland hefur hins vegar hrapað jafnt og þétt niður þennan lista. Ein ástæðan sem er nefnd er að að sjálfstæði íslenskra fjölmiðla stafi ógn af viðhorfi stjórnmálamanna til fjölmiðla og ummælum þeirra. Freistnivandi valdhafa Það liggur í eðli valdsins að verjast. Handhafar þess geta freistast til að takmarka frelsi fjölmiðla til að fjalla um þá með gagnrýnum hætti. Þessi freistnivandi hefur valdið afturför í ríkjum eins og Póllandi og Ungverjalandi, þar sem valdbeiting gegn blaðamönnum, ásamt veikburða og einsleitu fjölmiðlaumhverfi, hefur veikt undirstöður lýðræðisins enn frekar. Það var ekki af einskærri góðmennsku valdamanna að samskipti þeirra og blaðamanna voru heilbrigðari hér fyrr á árum. Valdamenn þurftu að treysta á blaðamenn og fjölmiðla til þess að koma upplýsingum á framfæri til almennings. Gjörbreytt fjölmiðlaumhverfi og breyttar miðlunarleiðir með tilkomu samfélagsmiðla hafa myndað gjá milli valdafólks og fjölmiðla og þar með milli valdafólks og almennings. Stjórnmálamenn nota nú samfélagsmiðla í æ meira mæli til þess að koma upplýsingum á framfæri við almenning án þess að þurfa að svara fyrir þær. Með því velja slíka einstefnuleið upplýsingamiðlunar eru valdamenn að brjóta á rétti almennings til upplýsinga. Með einstefnutilkynningum eru þeir að neita að gefa blaðamönnum og þar með almenningi kost á því að spyrja nauðsynlegra og mögulega óþægilegra spurninga. Með því geta stjórnmálamenn stýrt því hvaða upplýsingar fara leynt og hverjar ekki. Blaðamennska í þágu almennings Eina leiðin til að sporna gegn þessari óheillaþróun er að almenningur fylki sér að baki blaðamönnum og styðji við fréttamiðla sem veita aðhald, sem spyrja erfiðu spurninganna og láta ekki undan hótunum eða valdbeitingu. Það þarf að minna valdamenn á í umboði hvers þeir starfa. Oft virðast þeir gleyma því að þeir starfa í þágu sama hóps og blaðamenn: almennings. Og blaðamennska hefur aldrei verið mikilvægari. Blaðamannafélagið hefur boðað til samtals um stöðuna þriðjudaginn 4. febrúar í húsakynnum félagsins, Síðumúla 23, og er fundurinn opinn öllum félagsmönnum. Andrea Sigurðardóttir, blaðamaður Morgunblaðsins, og Kolbeinn Tumi Daðason, fréttastjóri Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar verða með stuttar framsögur og í kjölfarið verður opnað fyrir umræður. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Sigríður Dögg Auðunsdóttir Flokkur fólksins Mest lesið Halldór 24.05.2025 Halldór #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Nú þurfa foreldrar að vera hugrakkir Jón Pétur Zimsen Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Nýleg ummæli Ingu Sæland, ráðherra félags- og húsnæðismála, vegna fréttaflutnings um styrki til stjórnmálaflokka og símtals við skólastjóra Borgarholtsskóla, er einungis nýjasta dæmið um skaðlega, ómálefnalega gagnrýni valdamanna á blaðamenn. Aðeins mánuður er síðan Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, gerði lítið úr blaðamanni í Kryddsíldinni og kallaði umfjöllun um landsfund „blaðamannablaður.” Þá er stutt síðan þingmaður Sjálfstæðisflokksins sakaði blaðamenn um siðlausar árásir á fjölskyldu sína eftir afhjúpun tengda störfum hans. Viðbrögð þessa valdafólks við eðlilegum og nauðsynlegum spurningum blaðamanna eru fullt tilefni er til þess að vekja athygli almennings á mikilvægi fjölmiðla og blaðamanna í lýðræðissamfélagi og hlutverki þeirra. Frjálsir fjölmiðlar og öflug og vönduð blaðamennska, þar sem tjáningarfrelsið er í fyrirrúmi, eru forsenda lýðræðis. Blaðamenn vinna í þágu almennings sem á rétt á að fá sannar upplýsingar settar fram á sanngjarnan og heiðarlegan hátt. Blaðamenn standa vörð um þennan rétt almennings til upplýsinga svo veita megi nauðsynlegt aðhald í lýðræðisþjóðfélagi. Valdhafarnir sjálfir eru mesta ógnin Ein alvarlegasta ógnin við fjölmiðlafrelsi eru sjálfir valdhafarnir, stjórnmálamennirnir, sem hafa, ekki bara hér á landi heldur víða um heim, í sívaxandi mæli beint spjótum sínum að blaðamönnum og fjölmiðlum í því skyni að grafa undan trúverðugleika þeirra. Það gera þeir til að mynda með því að tala niður til blaðamanna og gera lítið úr þeim, saka þá um að annarlegar hvatir búi að baki spurningum þeirra, snúa út úr orðum þeirra eða einfaldlega neita að svara. Þeir ráðast á fjölmiðla sem spyrja erfiðra spurninga, uppnefna þá jafnvel eða ýta undir vantraust með ásökunum um skort á hlutlægni eða heiðarleika. Blaðamennska á að vera óþægileg Það er leitt að sjá íslenska stjórnmálamenn snúast gegn fjölmiðlum og blaðamönnum sem eru að veita valdhöfum aðhald með því að veita almenningi mikilvægar upplýsingar um störf þeirra, ákvarðanir eða háttsemi. Blaðamennska getur verið — og á að vera — óþægileg fyrir fólk, stofnanir og fyrirtæki í valdastöðum. Blaðamennska afhjúpar mistök, bresti og spillingu í kerfinu. Þetta skilja stjórnmálamenn í þeim löndum sem raða sér efst á lista samtakanna Blaðamenn án landamæra um fjölmiðlafrelsi en fyrir hálfum öðrum áratug var Ísland meðal þeirra. Ísland hefur hins vegar hrapað jafnt og þétt niður þennan lista. Ein ástæðan sem er nefnd er að að sjálfstæði íslenskra fjölmiðla stafi ógn af viðhorfi stjórnmálamanna til fjölmiðla og ummælum þeirra. Freistnivandi valdhafa Það liggur í eðli valdsins að verjast. Handhafar þess geta freistast til að takmarka frelsi fjölmiðla til að fjalla um þá með gagnrýnum hætti. Þessi freistnivandi hefur valdið afturför í ríkjum eins og Póllandi og Ungverjalandi, þar sem valdbeiting gegn blaðamönnum, ásamt veikburða og einsleitu fjölmiðlaumhverfi, hefur veikt undirstöður lýðræðisins enn frekar. Það var ekki af einskærri góðmennsku valdamanna að samskipti þeirra og blaðamanna voru heilbrigðari hér fyrr á árum. Valdamenn þurftu að treysta á blaðamenn og fjölmiðla til þess að koma upplýsingum á framfæri til almennings. Gjörbreytt fjölmiðlaumhverfi og breyttar miðlunarleiðir með tilkomu samfélagsmiðla hafa myndað gjá milli valdafólks og fjölmiðla og þar með milli valdafólks og almennings. Stjórnmálamenn nota nú samfélagsmiðla í æ meira mæli til þess að koma upplýsingum á framfæri við almenning án þess að þurfa að svara fyrir þær. Með því velja slíka einstefnuleið upplýsingamiðlunar eru valdamenn að brjóta á rétti almennings til upplýsinga. Með einstefnutilkynningum eru þeir að neita að gefa blaðamönnum og þar með almenningi kost á því að spyrja nauðsynlegra og mögulega óþægilegra spurninga. Með því geta stjórnmálamenn stýrt því hvaða upplýsingar fara leynt og hverjar ekki. Blaðamennska í þágu almennings Eina leiðin til að sporna gegn þessari óheillaþróun er að almenningur fylki sér að baki blaðamönnum og styðji við fréttamiðla sem veita aðhald, sem spyrja erfiðu spurninganna og láta ekki undan hótunum eða valdbeitingu. Það þarf að minna valdamenn á í umboði hvers þeir starfa. Oft virðast þeir gleyma því að þeir starfa í þágu sama hóps og blaðamenn: almennings. Og blaðamennska hefur aldrei verið mikilvægari. Blaðamannafélagið hefur boðað til samtals um stöðuna þriðjudaginn 4. febrúar í húsakynnum félagsins, Síðumúla 23, og er fundurinn opinn öllum félagsmönnum. Andrea Sigurðardóttir, blaðamaður Morgunblaðsins, og Kolbeinn Tumi Daðason, fréttastjóri Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar verða með stuttar framsögur og í kjölfarið verður opnað fyrir umræður. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands.
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun