Frá rafvæðingu til vitvæðingar – framfaraöldin sem ruddi brautina til farsællar framtíðar Árni Sigurðsson skrifar 15. janúar 2025 09:03 Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Sigurðsson Mest lesið Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Halldór 03.05.2025 Halldór Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds.
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun