Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir skrifar 30. október 2024 20:17 Á fyrstu níu mánuðum ársins 2024 hafa 894 einstaklingar frá Úkraínu fengið mannúðarleyfi til dvalar hér á landi vegna stríðsástandsins og 158 einstaklingar samanlagt frá stærstu hópum annarra landa sem hafa hlotið alþjóðlega vernd. Stærstu hóparnir sem hafa fengið alþjóðlega vernd samanstanda af 56 einstaklingum frá Venesúela og 38 frá Palestínu. Á Íslandi búa nú 65.870 erlendir ríkisborgarar samkvæmt Hagstofunni, fólk sem við köllum oft einu nafni útlendinga. Sá hópur hefur stækkað um 0,24% það sem af er ári ef þau sem hafa fengið alþjóðlega vernd eru talin, en um 1,58% ef Úkraínumenn eru teknir með. Því spyr ég: Hvað ætla flokkarnir, sem sífellt tala um að „taka á útlendingamálum“ og „ná stjórn á landamærunum“, raunverulega að gera? Er markmiðið að minnka þann hóp útlendinga sem hingað kemur? Vilja þeir hætta að ráða útlendinga í vinnu? Ganga úr Evrópska efnahagssvæðinu (EES)? Hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða sleppa því alfarið að veita alþjóðlega vernd, sem væri brot á Genfarsáttmálanum frá 1951? Staðan í málefnum flóttafólks hefur í raun lítið breyst undanfarin ár, nema fyrir þá stóru hópa Úkraínumanna og Venesúelabúa sem íslensk stjórnvöld ákváðu að veita vernd vegna sérstakra aðstæðna í heimalöndum þeirra. Úkraínumenn flúðu stríðsástandið í Úkraínu og fengu mannúðarleyfi, en Venesúelabúar fengu tímabundna viðbótarvernd samkvæmt sérstakri ákvörðun þar um, vegna efnahags- og pólitískrar kreppu í heimalandi sínu. Þessir hópar hafa verið helstu drifkraftarnir á bak við aukinn fjölda flóttafólks og hækkandi kostnað í útlendingamálum. Í því samhengi er vert að nefna að sérstaklega voru Venesúelabúar með mjög háa atvinnuþátttöku, eða 86,5%, sem var hærri en meðal innfæddra. Þeir greiddu skatta og stóðu undir sér fjárhagslega, sem hafði jákvæð áhrif á samfélagið. Hins vegar, þegar stjórnvöld breyttu fyrri stefnu sinni og hættu að veita þeim vernd, misstu þeir rétt til að vinna og urðu háðir opinberri framfærslu áður en þeir voru sendir úr landi. Þetta leiddi til verulegs kostnaðarauka fyrir ríkið, þar sem fólk sem áður var sjálfbjarga þurfti nú að treysta á húsnæði og framfærslu frá opinberum aðilum. Þetta atriði útskýrir fyrst og fremst af hverju kostnaður við útlendingamálin jókst. Ástæðan var ekki almenn fjölgun flóttafólks heldur meðvituð ákvörðun um stefnu stjórnvalda gagnvart þessum tilteknu hópum. Þannig er kostnaðaraukningin fyrst og fremst tengd stefnubreytingum sem höfðu áhrif á atvinnuréttindi Venesúelabúa. Nánar er hægt að lesa sér til um þennan kostnað á síðu Stjórnarráðsins sem finna má á hlekk í heimildum hér neðar í greininni. Flokkarnir sem tala um að „taka á útlendingamálunum“ þurfa þá að útskýra hvort þeir ætli að hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða erlendu vinnuafli. Ef svo er, hvaða atvinnugreinar eiga þá að taka á sig búsifjar vegna starfsmannaskorts? Margir lykilgeirar í íslensku hagkerfi reiða sig í auknum mæli á erlent vinnuafl til að halda uppi rekstri, í hvaða atvinnugreinum vilja þessir stjórnmálamenn helst skera niður í? Hér eru nokkur dæmi, en engan veginn tæmandi listi: Ferðaþjónusta: Ferðaþjónustan er ein stærsta atvinnugrein landsins og treystir á erlenda starfsmenn til að manna þjónustustörfin. Byggingariðnaður: Mörg stór framkvæmda- og byggingaverkefni væru ekki möguleg án erlends vinnuafls sem sinnir bæði sérhæfðum og almennum störfum. Hjúkrunarheimili og leikskólar: Velferðar- og menntageirinn reiðir sig á erlent vinnuafl til að tryggja nægjanlegan fjölda starfsfólks á hjúkrunarheimilum, í leikskólum og annarri grunnþjónustu. Samgöngufyrirtæki: Erlendir starfsmenn gegna mikilvægu hlutverki í flutningum og samgöngum. Landbúnaður: Kjötframleiðsla hefur áratugum saman reitt sig á erlenda starfsmenn, þar sem innlent vinnuafl hefur ekki dugað til að mæta eftirspurn. Sjávarútvegur: Fiskvinnsla hefur einnig áratugum saman reitt sig á erlent vinnuafl, þar sem íslenskir starfsmenn fylla ekki öll störf í greininni. Tæknigeirinn: Íslensk fyrirtæki í hugbúnaðar- og upplýsingatækni hafa leitað í síauknum mæli til erlendra sérfræðinga vegna sérhæfðra starfa. Heilbrigðisþjónusta: Sjúkrahús og heilsugæsla reiða sig á erlent starfsfólk til að mæta þörfum í heilbrigðiskerfinu. Matvælaiðnaður: Fisk- og kjötvinnsla, ásamt gróðurhúsaræktun, notar erlent vinnuafl til að tryggja framleiðslu, sem annars væri erfitt að manna með íslensku vinnuafli. Þrif og viðhald: Starfsfólk í hreingerningum og viðhaldi á fasteignum er að stórum hluta erlent, og sú þjónusta er ómissandi í samfélaginu. Ef erlendu starfsfólki yrði fækkað myndi það setja þrýsting á þessar greinar og þar með allt samfélagið. Skortur á starfsfólki myndi leiða til minna framboðs á þjónustu og samdráttar í framleiðslu, hagvexti, lífsgæðum og velferð. Þannig vaknar spurningin: Eru flokkarnir, sem tala um að „taka á útlendingamálum“, tilbúnir að takast á við þessar afleiðingar? Fjöldi útlendinga á árinu 2024 skiptist þannig í prósentum: Erlent vinnuafl: 98,43% Úkraínumenn: 1,34% Aðrir: 0,24% Hvers vegna er allur fókus umræðunnar 2024 á þessum 0,24% sem Excel tekst ekki einu sinni að gera greinileg fyrir mig á kökuriti? Getur verið að stóru viðfangsefnin í stjórnmálunum sé að finna annars staðar en hjá þessum agnarsmáa hópi flóttafólks, eða hjá mikilvægu vinnandi fólki í samfélaginu okkar? Heimildir Hagstofa Íslands. (2024). Mannfjöldinn 1. janúar 2024. Sótt af https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/mannfjoldi/mannfjoldinn-1-januar-2024 Útlendingastofnun. (2024). Tölfræði verndarsviðs janúar-september 2024. Sótt af https://assets.ctfassets.net/8k0h54kbe6bj/2rqOXRQXw7zneGGCmfCY0P/6568c254a71bc06d7e4abbdac8e192d3/T_lfr__i_verndarsvi_s_jan_ar-september_2024.pdf Stjórnarráðið. (2024). Fjármálaáætlun 2025–2029: Greinargerð. Sótt af https://www.stjornarradid.is/fjarmalaaaetlun-2025-2029/greinargerd/kafli/?itemid=408ba390-fa51-11ee-b883-005056bcde1f Höfundur er ráðgjafi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innflytjendamál Hælisleitendur Venesúela Palestína Úkraína Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Á fyrstu níu mánuðum ársins 2024 hafa 894 einstaklingar frá Úkraínu fengið mannúðarleyfi til dvalar hér á landi vegna stríðsástandsins og 158 einstaklingar samanlagt frá stærstu hópum annarra landa sem hafa hlotið alþjóðlega vernd. Stærstu hóparnir sem hafa fengið alþjóðlega vernd samanstanda af 56 einstaklingum frá Venesúela og 38 frá Palestínu. Á Íslandi búa nú 65.870 erlendir ríkisborgarar samkvæmt Hagstofunni, fólk sem við köllum oft einu nafni útlendinga. Sá hópur hefur stækkað um 0,24% það sem af er ári ef þau sem hafa fengið alþjóðlega vernd eru talin, en um 1,58% ef Úkraínumenn eru teknir með. Því spyr ég: Hvað ætla flokkarnir, sem sífellt tala um að „taka á útlendingamálum“ og „ná stjórn á landamærunum“, raunverulega að gera? Er markmiðið að minnka þann hóp útlendinga sem hingað kemur? Vilja þeir hætta að ráða útlendinga í vinnu? Ganga úr Evrópska efnahagssvæðinu (EES)? Hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða sleppa því alfarið að veita alþjóðlega vernd, sem væri brot á Genfarsáttmálanum frá 1951? Staðan í málefnum flóttafólks hefur í raun lítið breyst undanfarin ár, nema fyrir þá stóru hópa Úkraínumanna og Venesúelabúa sem íslensk stjórnvöld ákváðu að veita vernd vegna sérstakra aðstæðna í heimalöndum þeirra. Úkraínumenn flúðu stríðsástandið í Úkraínu og fengu mannúðarleyfi, en Venesúelabúar fengu tímabundna viðbótarvernd samkvæmt sérstakri ákvörðun þar um, vegna efnahags- og pólitískrar kreppu í heimalandi sínu. Þessir hópar hafa verið helstu drifkraftarnir á bak við aukinn fjölda flóttafólks og hækkandi kostnað í útlendingamálum. Í því samhengi er vert að nefna að sérstaklega voru Venesúelabúar með mjög háa atvinnuþátttöku, eða 86,5%, sem var hærri en meðal innfæddra. Þeir greiddu skatta og stóðu undir sér fjárhagslega, sem hafði jákvæð áhrif á samfélagið. Hins vegar, þegar stjórnvöld breyttu fyrri stefnu sinni og hættu að veita þeim vernd, misstu þeir rétt til að vinna og urðu háðir opinberri framfærslu áður en þeir voru sendir úr landi. Þetta leiddi til verulegs kostnaðarauka fyrir ríkið, þar sem fólk sem áður var sjálfbjarga þurfti nú að treysta á húsnæði og framfærslu frá opinberum aðilum. Þetta atriði útskýrir fyrst og fremst af hverju kostnaður við útlendingamálin jókst. Ástæðan var ekki almenn fjölgun flóttafólks heldur meðvituð ákvörðun um stefnu stjórnvalda gagnvart þessum tilteknu hópum. Þannig er kostnaðaraukningin fyrst og fremst tengd stefnubreytingum sem höfðu áhrif á atvinnuréttindi Venesúelabúa. Nánar er hægt að lesa sér til um þennan kostnað á síðu Stjórnarráðsins sem finna má á hlekk í heimildum hér neðar í greininni. Flokkarnir sem tala um að „taka á útlendingamálunum“ þurfa þá að útskýra hvort þeir ætli að hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða erlendu vinnuafli. Ef svo er, hvaða atvinnugreinar eiga þá að taka á sig búsifjar vegna starfsmannaskorts? Margir lykilgeirar í íslensku hagkerfi reiða sig í auknum mæli á erlent vinnuafl til að halda uppi rekstri, í hvaða atvinnugreinum vilja þessir stjórnmálamenn helst skera niður í? Hér eru nokkur dæmi, en engan veginn tæmandi listi: Ferðaþjónusta: Ferðaþjónustan er ein stærsta atvinnugrein landsins og treystir á erlenda starfsmenn til að manna þjónustustörfin. Byggingariðnaður: Mörg stór framkvæmda- og byggingaverkefni væru ekki möguleg án erlends vinnuafls sem sinnir bæði sérhæfðum og almennum störfum. Hjúkrunarheimili og leikskólar: Velferðar- og menntageirinn reiðir sig á erlent vinnuafl til að tryggja nægjanlegan fjölda starfsfólks á hjúkrunarheimilum, í leikskólum og annarri grunnþjónustu. Samgöngufyrirtæki: Erlendir starfsmenn gegna mikilvægu hlutverki í flutningum og samgöngum. Landbúnaður: Kjötframleiðsla hefur áratugum saman reitt sig á erlenda starfsmenn, þar sem innlent vinnuafl hefur ekki dugað til að mæta eftirspurn. Sjávarútvegur: Fiskvinnsla hefur einnig áratugum saman reitt sig á erlent vinnuafl, þar sem íslenskir starfsmenn fylla ekki öll störf í greininni. Tæknigeirinn: Íslensk fyrirtæki í hugbúnaðar- og upplýsingatækni hafa leitað í síauknum mæli til erlendra sérfræðinga vegna sérhæfðra starfa. Heilbrigðisþjónusta: Sjúkrahús og heilsugæsla reiða sig á erlent starfsfólk til að mæta þörfum í heilbrigðiskerfinu. Matvælaiðnaður: Fisk- og kjötvinnsla, ásamt gróðurhúsaræktun, notar erlent vinnuafl til að tryggja framleiðslu, sem annars væri erfitt að manna með íslensku vinnuafli. Þrif og viðhald: Starfsfólk í hreingerningum og viðhaldi á fasteignum er að stórum hluta erlent, og sú þjónusta er ómissandi í samfélaginu. Ef erlendu starfsfólki yrði fækkað myndi það setja þrýsting á þessar greinar og þar með allt samfélagið. Skortur á starfsfólki myndi leiða til minna framboðs á þjónustu og samdráttar í framleiðslu, hagvexti, lífsgæðum og velferð. Þannig vaknar spurningin: Eru flokkarnir, sem tala um að „taka á útlendingamálum“, tilbúnir að takast á við þessar afleiðingar? Fjöldi útlendinga á árinu 2024 skiptist þannig í prósentum: Erlent vinnuafl: 98,43% Úkraínumenn: 1,34% Aðrir: 0,24% Hvers vegna er allur fókus umræðunnar 2024 á þessum 0,24% sem Excel tekst ekki einu sinni að gera greinileg fyrir mig á kökuriti? Getur verið að stóru viðfangsefnin í stjórnmálunum sé að finna annars staðar en hjá þessum agnarsmáa hópi flóttafólks, eða hjá mikilvægu vinnandi fólki í samfélaginu okkar? Heimildir Hagstofa Íslands. (2024). Mannfjöldinn 1. janúar 2024. Sótt af https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/mannfjoldi/mannfjoldinn-1-januar-2024 Útlendingastofnun. (2024). Tölfræði verndarsviðs janúar-september 2024. Sótt af https://assets.ctfassets.net/8k0h54kbe6bj/2rqOXRQXw7zneGGCmfCY0P/6568c254a71bc06d7e4abbdac8e192d3/T_lfr__i_verndarsvi_s_jan_ar-september_2024.pdf Stjórnarráðið. (2024). Fjármálaáætlun 2025–2029: Greinargerð. Sótt af https://www.stjornarradid.is/fjarmalaaaetlun-2025-2029/greinargerd/kafli/?itemid=408ba390-fa51-11ee-b883-005056bcde1f Höfundur er ráðgjafi.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun