Skynsamlegt að selja Íslandsbanka Teitur Björn Einarsson skrifar 17. apríl 2024 16:01 Ríkið á miklar eignir. Um 1.300 milljarða króna eru bundnar í eignarhaldi á um 40 ríkisfyrirtækjum, 900 fasteignum og yfir 400 jörðum. Skynsamlegt er að hefja skipulega sölu á þessum eignum sem ekki nýtast í rekstri ríkisins og minnka skuldir ríkissjóðs. Það er fagnaðarefni að í fjármálaáætlun fyrir árin 2025-2029 er einmitt sú stefnumörkun sett fram og vegur sala á eftirstandandi 42,5% eignarhlut í Íslandsbanka þar mestu. Þessu tengdu mælti fjármálaráðherra í vikunni fyrir frumvarpi á Alþingi um ráðstöfun eignarhlutar í Íslandsbanka. Þar er kveðið á um að ráðherra verði heimilað að selja eftirstandandi hluti í Íslandsbanka með markaðssettu útboði sem er opið bæði almenningi og fagfjárfestum. Slíkt sölufyrirkomulag er einfalt og skýrt og vel til þess fallið að fylgja meginreglum sem áhersla er lögð á við ráðstöfun ríkiseigna: gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni. Röksemdir fyrir sölunni Rökin fyrir því að klára söluna eru einkum af tvennum toga. Í fyrsta lagi er það skynsamlegt út frá hagsmunum ríkissjóðs, og þar með almennings, að losa um allt að 100 milljarða króna sem bundnar eru í Íslandsbanka og ráðstafa söluandvirðinu til að lækka skuldir ríkisjóðs og þar með vaxtagjöld. Í öðru lagi er ríkið alls ekki góður eigandi að fyrirtæki á samkeppnismarkaði og er það óréttlætanleg áhætta með almannafé. Með því að ráðstafa andvirði Íslandsbanka til niðurgreiðslu skulda má gera ráð fyrir að skuldahlutfall ríkissjóðs geti lækkað um 1% af vergri landsframleiðslu. Skuldir ríkissjóðs á þessu ári nema 1.444 milljörðum króna og er vaxtajöfnuður neikvæður um 71 milljarð króna. Segja má að vaxtagjöld séu þriðji stærsti útgjaldaliður ríkissjóðs á eftir heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Það er því til mikils að vinna að lækka skuldir ríkisins og þar með vaxtagreiðslur til að hægt sé að sinna betur grunnþjónustu ríkisins og fjármagna samfélagslega arðbæra innviðauppbyggingu. Á móti er bent á að ríkið fær ekki lengur arðgreiðslur frá bankanum eftir sölu á hlutunum. Því er til að svara að við ákvörðun á verði á hlutum í Íslandsbanka er búið að vigta inn væntar framtíðararðgreiðslur. Þá er bankarekstur áhættusamur og alls óvíst hver arðsemi eignarinnar verður til framtíðar litið. Í ljósi hárra vaxta á skuldum ríkissjóðs er enn fremur mun skynsamlegra að greiða niður skuldir en að ávaxta fjármunina í bankanum. Ríkið er ekki góður eigandi Einkaaðili hefur mikla og beina hagsmuni af því að fyrirtækið sitt sé vel rekið og skili arði. Til þess þarf eigandinn að hafa góða þekkingu á rekstrinum, velja stjórnarmenn af kostgæfni og vera vakinn og sofinn yfir breytingum og framþróun á markaði. Þessu er ekki eins farið þegar ríkið er eigandi vegna þess að af eignarhaldinu leiðir innbyggður stjórnunar- og umboðsvandi sem erfitt er að ráða bóta á. Ákvörðun bankaráðs Landsbanka um að kaupa allt hlutafé í TM, í trássi við eigendastefnu ríkisins og án fullnægjandi upplýsingargjafar til Bankasýslunnar, er skýrt dæmi um þennan vanda. Almennt er gengið út frá því að stjórnmálamenn eigi ekki að skipta sér af daglegum rekstri fyrirtækja í eigu ríkisins heldur eftirláta þeim sem betur til þekkja að stýra fyrirtækjunum. Í tilviki eignarhalds ríkisins á fjármálafyrirtækjum er gengið enn lengra og Bankasýslunni eftirlátið umsjón með eigendastefnunni en þar fyrir utan er svo óháðri valnefnd gert að tilnefna stjórnarmenn í stjórnir félaganna. Tengsl stjórnenda við eigandann og eigandastefnuna verða þannig afar óljós og umboðsvandinn þeim mun meiri. Stjórnendur freistast til að taka ákvarðanir óháð vilja eigandans en þurfa á sama tíma ekki að svara fyrir ákvarðanir sínar gagnvart almenningi. Spyrja verður til hvers er ríkið eiginlega að eiga fyrirtæki í samkeppnisrekstri og til hagsbóta fyrir hvern? Vanda þarf til verka Frá þeim tíma er ríkið eignaðist Íslandsbanka hefur verið samstaða um að selja bankann. Heilt yfir náðust helstu markmið ríkisins við sölur í bankanum árin 2021 og 2022 þegar horft er til verðs og samsetningu eignarhalds. En misbrestur var á við framkvæmdina í seinna útboðinu og ljóst að það fyrirkomulag samræmdist ekki nægjanlega viðurkenndum stjórnsýsluháttum. Úr því er bætt í frumvarpinu um söluna á Íslandsbanka. Þannig er skýrt kveðið á um tilboðsleið með markaðssettu útboði sem allir geta tekið þátt í, gagnsæi tryggt með því að skilyrði og forsendur útboðsins séu öllum ljósar og birtingu lista yfir kaupendur í framhaldinu. Söluþóknun til söluaðila er fastákveðin, skýrt kveðið á um framkvæmdina og skylda lögð á ráðherra að láta óháða athugun á sölunni fara fram. Fleiri atriði munu líklega koma fram í þinglegri meðferð sem eru vonandi til þess fallin að styrkja umgjörðina frekar. Opin og málefnaleg umræða um skynsamlegt fyrirkomulag er til þess fallin að skapa meira traust um framkvæmd sölunnar. Aðalatriði er að tryggja gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni við söluna. Forsendan er að það er skynsamlegt fyrir ríkissjóð að losa um eignarhaldið og ráðstafa söluandvirðinu með skýrum hætti í þágu almennings. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins og formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Björn Einarsson Sjálfstæðisflokkurinn Alþingi Íslandsbanki Salan á Íslandsbanka Fjármálafyrirtæki Rekstur hins opinbera Mest lesið Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Sjá meira
Ríkið á miklar eignir. Um 1.300 milljarða króna eru bundnar í eignarhaldi á um 40 ríkisfyrirtækjum, 900 fasteignum og yfir 400 jörðum. Skynsamlegt er að hefja skipulega sölu á þessum eignum sem ekki nýtast í rekstri ríkisins og minnka skuldir ríkissjóðs. Það er fagnaðarefni að í fjármálaáætlun fyrir árin 2025-2029 er einmitt sú stefnumörkun sett fram og vegur sala á eftirstandandi 42,5% eignarhlut í Íslandsbanka þar mestu. Þessu tengdu mælti fjármálaráðherra í vikunni fyrir frumvarpi á Alþingi um ráðstöfun eignarhlutar í Íslandsbanka. Þar er kveðið á um að ráðherra verði heimilað að selja eftirstandandi hluti í Íslandsbanka með markaðssettu útboði sem er opið bæði almenningi og fagfjárfestum. Slíkt sölufyrirkomulag er einfalt og skýrt og vel til þess fallið að fylgja meginreglum sem áhersla er lögð á við ráðstöfun ríkiseigna: gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni. Röksemdir fyrir sölunni Rökin fyrir því að klára söluna eru einkum af tvennum toga. Í fyrsta lagi er það skynsamlegt út frá hagsmunum ríkissjóðs, og þar með almennings, að losa um allt að 100 milljarða króna sem bundnar eru í Íslandsbanka og ráðstafa söluandvirðinu til að lækka skuldir ríkisjóðs og þar með vaxtagjöld. Í öðru lagi er ríkið alls ekki góður eigandi að fyrirtæki á samkeppnismarkaði og er það óréttlætanleg áhætta með almannafé. Með því að ráðstafa andvirði Íslandsbanka til niðurgreiðslu skulda má gera ráð fyrir að skuldahlutfall ríkissjóðs geti lækkað um 1% af vergri landsframleiðslu. Skuldir ríkissjóðs á þessu ári nema 1.444 milljörðum króna og er vaxtajöfnuður neikvæður um 71 milljarð króna. Segja má að vaxtagjöld séu þriðji stærsti útgjaldaliður ríkissjóðs á eftir heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Það er því til mikils að vinna að lækka skuldir ríkisins og þar með vaxtagreiðslur til að hægt sé að sinna betur grunnþjónustu ríkisins og fjármagna samfélagslega arðbæra innviðauppbyggingu. Á móti er bent á að ríkið fær ekki lengur arðgreiðslur frá bankanum eftir sölu á hlutunum. Því er til að svara að við ákvörðun á verði á hlutum í Íslandsbanka er búið að vigta inn væntar framtíðararðgreiðslur. Þá er bankarekstur áhættusamur og alls óvíst hver arðsemi eignarinnar verður til framtíðar litið. Í ljósi hárra vaxta á skuldum ríkissjóðs er enn fremur mun skynsamlegra að greiða niður skuldir en að ávaxta fjármunina í bankanum. Ríkið er ekki góður eigandi Einkaaðili hefur mikla og beina hagsmuni af því að fyrirtækið sitt sé vel rekið og skili arði. Til þess þarf eigandinn að hafa góða þekkingu á rekstrinum, velja stjórnarmenn af kostgæfni og vera vakinn og sofinn yfir breytingum og framþróun á markaði. Þessu er ekki eins farið þegar ríkið er eigandi vegna þess að af eignarhaldinu leiðir innbyggður stjórnunar- og umboðsvandi sem erfitt er að ráða bóta á. Ákvörðun bankaráðs Landsbanka um að kaupa allt hlutafé í TM, í trássi við eigendastefnu ríkisins og án fullnægjandi upplýsingargjafar til Bankasýslunnar, er skýrt dæmi um þennan vanda. Almennt er gengið út frá því að stjórnmálamenn eigi ekki að skipta sér af daglegum rekstri fyrirtækja í eigu ríkisins heldur eftirláta þeim sem betur til þekkja að stýra fyrirtækjunum. Í tilviki eignarhalds ríkisins á fjármálafyrirtækjum er gengið enn lengra og Bankasýslunni eftirlátið umsjón með eigendastefnunni en þar fyrir utan er svo óháðri valnefnd gert að tilnefna stjórnarmenn í stjórnir félaganna. Tengsl stjórnenda við eigandann og eigandastefnuna verða þannig afar óljós og umboðsvandinn þeim mun meiri. Stjórnendur freistast til að taka ákvarðanir óháð vilja eigandans en þurfa á sama tíma ekki að svara fyrir ákvarðanir sínar gagnvart almenningi. Spyrja verður til hvers er ríkið eiginlega að eiga fyrirtæki í samkeppnisrekstri og til hagsbóta fyrir hvern? Vanda þarf til verka Frá þeim tíma er ríkið eignaðist Íslandsbanka hefur verið samstaða um að selja bankann. Heilt yfir náðust helstu markmið ríkisins við sölur í bankanum árin 2021 og 2022 þegar horft er til verðs og samsetningu eignarhalds. En misbrestur var á við framkvæmdina í seinna útboðinu og ljóst að það fyrirkomulag samræmdist ekki nægjanlega viðurkenndum stjórnsýsluháttum. Úr því er bætt í frumvarpinu um söluna á Íslandsbanka. Þannig er skýrt kveðið á um tilboðsleið með markaðssettu útboði sem allir geta tekið þátt í, gagnsæi tryggt með því að skilyrði og forsendur útboðsins séu öllum ljósar og birtingu lista yfir kaupendur í framhaldinu. Söluþóknun til söluaðila er fastákveðin, skýrt kveðið á um framkvæmdina og skylda lögð á ráðherra að láta óháða athugun á sölunni fara fram. Fleiri atriði munu líklega koma fram í þinglegri meðferð sem eru vonandi til þess fallin að styrkja umgjörðina frekar. Opin og málefnaleg umræða um skynsamlegt fyrirkomulag er til þess fallin að skapa meira traust um framkvæmd sölunnar. Aðalatriði er að tryggja gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni við söluna. Forsendan er að það er skynsamlegt fyrir ríkissjóð að losa um eignarhaldið og ráðstafa söluandvirðinu með skýrum hætti í þágu almennings. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins og formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis.
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun