Einhverra hluta vegna er ósamræmi í lögum um hvenær aðilar teljast tengdir. Í gær sagði Fiskistofustjóri í fréttum Stöðvar 2 að önnur viðmið gildi um sjávarútveginn en um aðrar atvinnugreinar. Hann benti á að reglur eru mannanna verk og löggjafans væri að samræma reglur. Það hvenær aðilar teljast tengdir hefur augljósa þýðingu til að koma í veg fyrir samþjöppun. Það að önnur viðmið gildi í sjávarútvegi hefur líka augljósar afleiðingar. Núna eru tíu stærstu útgerðarfyrirtækin með rúmlega 70% kvótans. Samþjöppunin eykst hratt og hún hefur átt sér stað af þeirri einföldu ástæðu að hún nýtur blessunar ríkisstjórnarinnar. Engin skref hafa verið tekin til að sporna gegn samþjöppun á þeim 5 árum sem ríkisstjórnin hefur haft völd til að bregðast við. Ekkert hefur heldur verið gert til að tryggja rétt þjóðarinnar né til að tryggja raunverulegt auðlindagjald fyrir einkaafnot af auðlindinni.
Aðrar reglur um sjávarauðlindina en aðrar náttúruauðlindir
Stærsta ósamræmi í lagasetningu, þar sem annað gildir um sjávarútveg en aðrar atvinnugreinar, varðar hins vegar réttinn til að nýta náttúruauðlindir í þjóðareign. Meginreglan og rauði þráðurinn í lagasetningu er að réttur til að nýta náttúruauðlindir sem eru í þjóðareigu er tímabundinn. Meginreglan er sem sagt tímabundnir samningar. Það rímar við þá hugmynd að aðilar fá rétt til að nýta náttúruauðlindir sem ekki eru í þeirra eigu. Annars hefur þjóðareign enga þýðingu.
Í orkulögum er sveitarfélögum til dæmis veitt heimild að framselja einkaleyfi til að starfrækja hitaveitu um tiltekið tímabil í einu. Í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu er talað skýrt um tímabundin leyfi til allt að 65 ára. Í lögum um fiskeldi er tímamark rekstrarleyfis 16 ár. Og frumvarp ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð sagði óheimilt að reka atvinnustarfsemi í þjóðgarðinum nema með tímabundnum samningi. Undantekningin er sjávarútvegurinn. Og afleiðingarnar blasa við. Réttindi til að nýta verðmætin úr sjávarauðlindinni eru ótímabundin. Orðið þjóðareign hefur þess vegna enga raunverulega merkingu. Þjóðareignin er eign hinna fáu, en ekki þjóðarinnar.
Ómur fortíðarinnar
Formaður Sjálfstæðisflokksins segir núna í kjölfar kaupa Síldarvinnslunnar á Vísi í Grindavík að áhyggjur af byggðaröskun sé ómur af því sem gerðist í fortíðinni. Það eru sérstök orð. Hann deilir ekki heldur áhyggjum forsætisráðherra af samþjöppun. En þegar við hlustum á umræðuna í samfélaginu af áhyggjum um samþjöppun, ósanngjarna skiptingu verðmætanna í samfélaginu og áhyggjur af því hver ítök stórútgerðarinnar eru á Íslandi verður að spyrja hvers vegna niðurstaðan hefur orðið sú að aðrar reglur gildi um nýtingu á sjávarauðlindinni en um aðrar náttúruauðlindir í þjóðareigu. Hvernig þjónar það almannahagsmunum? Augljósa svarið er að það þjónar alls ekki almannahagsmunum.
Ómur fortíðarinnar eru nefnilega ekki áhyggjur fólksins í landinu heldur sú sjávarútvegsstefna sem ríkisstjórnin vinnur eftir. Það eru sjálfar reglurnar sem eru ómur fortíðarinnar. Hin pólitíska spurning er hvers vegna tækifæri til að verja almannahagsmuni hefur ekki verið nýtt? Hvers vegna hefur orðinu þjóðareign ekki verið gefið raunverulegt inntak?
Meirihluti á Alþingi fyrir breytingum
Þingflokkur Viðreisnar hefur á síðustu árum lagt fram ýmsar tillögur. Frumvarp sem felur í sér kröfur um markaðsskráningu og dreifða eignaraðild stærri fyrirtækja. Með markaðsskráningu næðist fram gagnsæi fjárhagsupplýsinga. Að skerpt verði á ákvæðum um tengsl fyrirtækja og hámark heildaraflahlutdeildar. Svo þarf að mæta vaxandi samþjöppun með auknum kröfum um dreift eignarhald. Breyta þarf skilgreiningum á tengdum aðilum í sjávarútvegi svo lögin nái utan um raunverulegt eignarhald, eins og var gert með fjármálafyrirtækin eftir hrun. Þingflokkur Viðreisnar hefur lagt fram tillögur um markaðsleið í sjávarútvegi og að tímabundnir samningar verði gerðir um auðlindina, eins og um aðrar auðlindir.
Síðustu daga hefur verið jákvætt að heyra orð formanna Vinstri grænna og Framsóknar, tveggja forystumanna í ríkisstjórninni. Forsætisráðherra sem hefur áhyggjur af samþjöppun hlýtur að bregðast við. Innviðaráðherra, og fyrrverandi sjávarútvegsráðherra, sem talar um aukna gjaldtöku sér að sú gjaldtaka myndi nýtast í innviðauppbyggingu í þágu fólksins í landinu.
Formennirnir tveir vita líka að það er meirihluti á þinginu fyrir breytingum. Það eina sem þarf er að þau fylgi eftir eigin orðum. Það eina sem þarf er að muna hvert hlutverk stjórnmálanna er: að standa með og verja almannahagsmuni gegn sérhagsmunum.
Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
