Fæðuöryggisstefna og landbúnaðarstefna Erna Bjarnadóttir skrifar 31. maí 2022 19:30 Nýlega voru lagðar fyrir ríkisstjórn Íslands tillögur að mótun fæðuöryggisstefnu fyrir Ísland. Í gær, 30. maí, birtist grein á Vísi eftir framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda þar sem hann gerir þær tillögur að umtalsefni sínu. Nokkur atriði sem þar koma fram ber þó að skýra nánar og jafnvel leiðrétta. Í fyrsta lagi er lagt til að fæðuöryggi á Íslandi verið metið með aðferðum sem ganga undir skammstöfuninni, GFSI, á ensku Global Food Security Index sem má þýða lauslega sem Alþjóðlega matvælaöryggis vísitalan. Nú láist greinarhöfundi að geta þess að umræddur stuðull er alls ekki metinn af viðurkenndum alþjóðastofnunum heldur hefur verið reiknaður síðan 2012 af EIU, „the Economist Intelligence Unit“. EIU er með öðrum orðum fyrirtæki sem tengist tímaritinu the Economist og er því ekki alþjóðastofnun líkt og FAO, Alþjóðabankinn, OECD, WTO eða aðrar stofnanir sem fjalla um matvæli og viðskipti með þau. Í greinargerðinni sem lögð var fyrir ríkisstjórnina er bent á að þegar GFSI stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur.“ Einmitt, en eru þessi lönd að boða einhverjar sérstakar breytingar á þessum þætti til að komast hærra á GFSI kvarðanum? Nei þessi lönd beita einmitt sínum stjórntækjum, þar á meðal tollum, til að tryggja afkomu sinna bænda og þeirra „framleiðsluvilja“. Undir þetta atriði tekur framkvæmdastjórinn einmitt sérstaklega og undirstrikar um leið þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Verðsveiflur og ótrygg afkoma eru ávísun á samdrátt. Ísland er fiskútflutningsland Þá er rétt að víkja að umfjöllun framkvæmdastjóra FA um útflutning á matvælum frá Íslandi. Þar kemst hann að þeirri niðurstöðu að árið 2020 hafi um helmingur af vöruútflutningi Íslands verið matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða,- samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Satt að segja brá mér við þennan lestur. Samkvæmt útreikningum Hagstofu Íslands nam heildarframleiðsluvirði landbúnaðarins 71 milljarður króna árið 2021 samkvæmt fyrstu áætlun. Hér var eitthvað sem ekki stemmdi. Þegar tölur Hagstofunnar eru rýndar betur kemur í ljós að árið 2020 voru útfluttar landbúnaðarafurðir (eins og Hagstofan flokkar þær) réttilega að verðmæti 35,3 milljarðar. En þar af voru hins vegar 29,1 milljarður afurðir fiskeldis og því rétta talan 6 milljarðar fyrir það sem í daglegu tali og samkvæmt flestum flokkunarreglum teljast búvörur. Það er heppilegra að fara með rétt mál í umfjöllun af þessu tagi. Sóknarfæri í tillögum að fæðuöryggisstefnu Í fyrrnefndum tillögum að fæðuöryggisstefnu er bent á að stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Undir þetta tekur framkvæmdastjóri FA. Á öðrum stað í greininni leggur hann síðan áherslu á þá ábendingu skýrsluhöfundar (merkt stafliður j í skýrslunni) að: „Ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ Nú veit ég ekki alveg hvernig greinarhöfundur ætlar að koma þessum ályktunum sínum heim og saman. Annars vegar að auka t.d. framleiðslu á korni sem er hér ræktað á nyrstu mörkum þess mögulega auk þess sem ágangur gæsa og álfta eyðileggur árlega hundruð hektara. Hins vegar að tryggja innlenda framleiðslu á öðrum afurðum með því að ganga lengra en orðið er í afnámi og lækkun tolla. Vandinn er nefnilega sá að til að tryggja fæðuöryggi er nauðsynlegt að viðhalda sterkri innlendri framleiðslu. Ein helsta ógnunin við fæðuöryggi Íslendinga er einmitt að erfitt verði að útvega matvæli erlendis frá. Þetta notaði Félag atvinnurekenda sjálft sem röksemd fyrir því í vor, að framlengja nýtingartímabil fyrir úthlutaða tollkvóta. Var þetta kannski bara fyrirsláttur? Nýleg reynsla bæði vegna Covid faraldursins og nú vegna stríðsins í Úkraínu hefur beint athygli landa heimsins að því hve lítið þarf til, til að brestir verði í framboðskeðjum matvæla og annarra vara raunar líka. Þetta hefur leitt til þess að ESB hefur ákveðið að auka við innlendan stuðning við bændur og nægir að vísa til Versalayfirlýsingar þjóðarleiðtoga ESB frá 10.-11. mars sl. í því sambandi. Gott jafnvægi er hægt að finna Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, ættu að geta orðið grunnur að skynsamlegri stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands. Hér þarf að haldast í hendur að leggja áherslu á þá matvælaframleiðslu sem best fellur hér að landkostum og tryggja aðgang að þeim matvælum sem þarf að flytja inn s.s. með viðskiptasamningum. Sé litið á heiminn í heild snúa áhyggjur alþjóðastofnana nú fyrst og fremst að því að einstök lönd leggi bann við matvælaútflutningi. Slíkt eykur þann matvælavanda sem er í heiminum, ekki það að lönd takmarki innflutning slíkra vara, en það gera þau flest. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá Mjólkursamsölunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landbúnaður Matvælaframleiðsla Erna Bjarnadóttir Mest lesið Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson Skoðun Skoðun Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vernd náttúrunnar er ákvörðun Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hver er okkar ábyrgð á ofbeldi meðal barna Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Er verkalýðsbarátta á Íslandi að hnigna? Sverrir Fannberg Júlíusson skrifar Skoðun Má ekkert gera fyrir millistéttina? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Milljarðarnir óteljandi og bókun 35 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Háskólinn sveik stúdenta um góðar samgöngur Guðni Thorlacius,Katla Ólafsdóttir skrifar Skoðun „Bara“ kennari Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin slæst við elda: Hvar er Alþingi? Baldur Borgþórsson skrifar Skoðun Yazan Tamimi – spegill á sjálfsmynd þjóðar Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Hvað er niðurskurðarstefna? Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin liggur í bættri nýtingu auðlinda Helga Kristín Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggi sjúklinga – gerum og greinum betur Alma D. Möller skrifar Sjá meira
Nýlega voru lagðar fyrir ríkisstjórn Íslands tillögur að mótun fæðuöryggisstefnu fyrir Ísland. Í gær, 30. maí, birtist grein á Vísi eftir framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda þar sem hann gerir þær tillögur að umtalsefni sínu. Nokkur atriði sem þar koma fram ber þó að skýra nánar og jafnvel leiðrétta. Í fyrsta lagi er lagt til að fæðuöryggi á Íslandi verið metið með aðferðum sem ganga undir skammstöfuninni, GFSI, á ensku Global Food Security Index sem má þýða lauslega sem Alþjóðlega matvælaöryggis vísitalan. Nú láist greinarhöfundi að geta þess að umræddur stuðull er alls ekki metinn af viðurkenndum alþjóðastofnunum heldur hefur verið reiknaður síðan 2012 af EIU, „the Economist Intelligence Unit“. EIU er með öðrum orðum fyrirtæki sem tengist tímaritinu the Economist og er því ekki alþjóðastofnun líkt og FAO, Alþjóðabankinn, OECD, WTO eða aðrar stofnanir sem fjalla um matvæli og viðskipti með þau. Í greinargerðinni sem lögð var fyrir ríkisstjórnina er bent á að þegar GFSI stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur.“ Einmitt, en eru þessi lönd að boða einhverjar sérstakar breytingar á þessum þætti til að komast hærra á GFSI kvarðanum? Nei þessi lönd beita einmitt sínum stjórntækjum, þar á meðal tollum, til að tryggja afkomu sinna bænda og þeirra „framleiðsluvilja“. Undir þetta atriði tekur framkvæmdastjórinn einmitt sérstaklega og undirstrikar um leið þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Verðsveiflur og ótrygg afkoma eru ávísun á samdrátt. Ísland er fiskútflutningsland Þá er rétt að víkja að umfjöllun framkvæmdastjóra FA um útflutning á matvælum frá Íslandi. Þar kemst hann að þeirri niðurstöðu að árið 2020 hafi um helmingur af vöruútflutningi Íslands verið matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða,- samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Satt að segja brá mér við þennan lestur. Samkvæmt útreikningum Hagstofu Íslands nam heildarframleiðsluvirði landbúnaðarins 71 milljarður króna árið 2021 samkvæmt fyrstu áætlun. Hér var eitthvað sem ekki stemmdi. Þegar tölur Hagstofunnar eru rýndar betur kemur í ljós að árið 2020 voru útfluttar landbúnaðarafurðir (eins og Hagstofan flokkar þær) réttilega að verðmæti 35,3 milljarðar. En þar af voru hins vegar 29,1 milljarður afurðir fiskeldis og því rétta talan 6 milljarðar fyrir það sem í daglegu tali og samkvæmt flestum flokkunarreglum teljast búvörur. Það er heppilegra að fara með rétt mál í umfjöllun af þessu tagi. Sóknarfæri í tillögum að fæðuöryggisstefnu Í fyrrnefndum tillögum að fæðuöryggisstefnu er bent á að stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Undir þetta tekur framkvæmdastjóri FA. Á öðrum stað í greininni leggur hann síðan áherslu á þá ábendingu skýrsluhöfundar (merkt stafliður j í skýrslunni) að: „Ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ Nú veit ég ekki alveg hvernig greinarhöfundur ætlar að koma þessum ályktunum sínum heim og saman. Annars vegar að auka t.d. framleiðslu á korni sem er hér ræktað á nyrstu mörkum þess mögulega auk þess sem ágangur gæsa og álfta eyðileggur árlega hundruð hektara. Hins vegar að tryggja innlenda framleiðslu á öðrum afurðum með því að ganga lengra en orðið er í afnámi og lækkun tolla. Vandinn er nefnilega sá að til að tryggja fæðuöryggi er nauðsynlegt að viðhalda sterkri innlendri framleiðslu. Ein helsta ógnunin við fæðuöryggi Íslendinga er einmitt að erfitt verði að útvega matvæli erlendis frá. Þetta notaði Félag atvinnurekenda sjálft sem röksemd fyrir því í vor, að framlengja nýtingartímabil fyrir úthlutaða tollkvóta. Var þetta kannski bara fyrirsláttur? Nýleg reynsla bæði vegna Covid faraldursins og nú vegna stríðsins í Úkraínu hefur beint athygli landa heimsins að því hve lítið þarf til, til að brestir verði í framboðskeðjum matvæla og annarra vara raunar líka. Þetta hefur leitt til þess að ESB hefur ákveðið að auka við innlendan stuðning við bændur og nægir að vísa til Versalayfirlýsingar þjóðarleiðtoga ESB frá 10.-11. mars sl. í því sambandi. Gott jafnvægi er hægt að finna Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, ættu að geta orðið grunnur að skynsamlegri stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands. Hér þarf að haldast í hendur að leggja áherslu á þá matvælaframleiðslu sem best fellur hér að landkostum og tryggja aðgang að þeim matvælum sem þarf að flytja inn s.s. með viðskiptasamningum. Sé litið á heiminn í heild snúa áhyggjur alþjóðastofnana nú fyrst og fremst að því að einstök lönd leggi bann við matvælaútflutningi. Slíkt eykur þann matvælavanda sem er í heiminum, ekki það að lönd takmarki innflutning slíkra vara, en það gera þau flest. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá Mjólkursamsölunni.
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar