Góður grunnur fyrir fæðuöryggisstefnu Ólafur Stephensen skrifar 30. maí 2022 11:31 Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra lagði fyrr í mánuðinum fyrir ríkisstjórnina tillögur sem miða að því að efla fæðuöryggi landsins. Tillögurnar ásamt greinargerð eru samdar af Jóhannesi Sveinbjörnsyni dósent við Landbúnaðarháskóla Íslands. Þetta er gott plagg, sem sýnir vel að fæðuöryggi er margþætt hugtak; miklu flóknara og viðameira en sú umræða sem hefur stundum á liðnum árum farið fram undir merkjum fæðuöryggis og gengur aðallega út á að vernda innlenda framleiðslu fyrir alþjóðlegri samkeppni. Fyrsta tillagan er að íslenzk stjórnvöld beiti sér sem fyrst fyrir því að Ísland verði metið með aðferðum svokallaðs Global Food Security Index (GFSI), sem gefi góða mynd af skilyrðum fyrir fæðuöryggi og framvindu í þeim efnum. Ýmsar tillögur og ábendingar Jóhannesar snúa að innlendri framleiðslu. Hann bendir til dæmis á þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Þá dregur hann fram að efla þurfi framleiðslu plöntuafurða á Íslandi, bæði til skepnufóðurs og manneldis. Það er verðugt markmið; eftirspurn eftir íslenzku grænmeti er þannig langt umfram það sem innlendir framleiðendur ná nú að anna. Alþjóðasamningar þurfa að tryggja aðgengi að fæðu Í tillögunum er bent á að ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. „Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ segir í tillögunum. Þessi ábending ætti að vera umhugsunarefni fyrir hagsmunasamtök og stjórnmálaflokka, sem vilja gera breytingar á alþjóðlegum samningum Íslands í þá veru að draga úr frjálsum viðskiptum með matvörur, hækka tolla og skerða þannig aðgang íslenzkra neytenda að mat á hagstæðu verði. Jóhannes bendir í greinargerðinni einmitt á að þegar GFSI-stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur. Hver er raunsæ skilgreining á fæðusjálfstæði? Hann bendir sömuleiðis á að í uppbyggingu stuðulsins hafi eiginlegt fæðusjálfstæði mjög lítið vægi, en ýmsir vísar varðandi atriði sem byggja undir möguleika á fæðuframleiðslu í heimalandinu hafi talsvert vægi samanlagt. Í framhaldinu er í greinargerðinni áhugaverð umfjöllun: „Þrengsta skilgreining á fullu fæðusjálfstæði er sú staða að land framleiði alla þá fæðu sem neytt er í landinu. Í nútímanum er þetta óraunhæft og ástæðulaust markmið, jafnvel Norður-Kórea sem er það land sem lengst vill ganga í þessu efni, er háð innflutningi matvæla og alþjóðlegri matvælaaðstoð. Raunsærri skilgreining á fæðusjálfstæði í nútímanum er hvort fæðuframleiðsla þjóðar nær að fullnægja reiknaðri fæðuþörf, burtséð frá því hvort þjóðin velur að selja hluta af hinni framleiddu fæðu og kaupa aðra fæðu í staðinn. Í slíku fæðusjálfstæði felst að land getur nýtt sér kosti alþjóðlegra viðskipta varðandi sérhæfingu og vöruúrval, en á sama tíma notið þess öryggis sem felst í því að geta á tímum þegar ógnir steðja að alþjóðaviðskiptum, t.d. vegna stríðsástands, heimsfaraldra eða umhverfisslysa, fært neyslu sína meira yfir á matvæli framleidd í heimalandinu og dregið úr innflutningi.“ Ísland er matarútflutningsland Í þessu samhengi er rétt að hafa í huga að Ísland er nettó matarútflutningsland. Árið 2020 var um helmingur vöruútflutnings Íslands matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða, samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Innflutningur á sjávarfangi og landbúnaðarvörum nam hins vegar alls um 92,5 milljörðum. Í krafti öflugs sjávarútvegs aflar Ísland margfalt meiri matar en þjóðin getur torgað. Jóhannes bendir í greinargerð sinni á að ef horft sé á sjálfsaflahlutfall fæðutegunda liggi veikleikar fæðuframleiðslukerfis Íslendinga í framleiðslu plöntuafurða. Stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Í framhaldinu segir í greinargerðinni: „Með öðrum orðum, mat og vöktun á almennu fæðusjálfstæði og sjálfsaflahlutfalli einstakra fæðuflokka snýst ekki um að hafna alþjóðlegum viðskiptum með fæðu, heldur að þekkja bæði getu og raunveruleg afköst viðkomandi lands til eigin fæðuframleiðslu á hverjum tíma.“ Gott jafnvægi ætti að finnast Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, mynda góðan grundvöll fyrir frekari stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands, þar sem ætti að finnast gott jafnvægi á milli hagsmuna innlendrar framleiðslu og áframhaldandi áherzlu á öflug og frjáls alþjóðaviðskipti með mat. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Matvælaframleiðsla Mest lesið Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra lagði fyrr í mánuðinum fyrir ríkisstjórnina tillögur sem miða að því að efla fæðuöryggi landsins. Tillögurnar ásamt greinargerð eru samdar af Jóhannesi Sveinbjörnsyni dósent við Landbúnaðarháskóla Íslands. Þetta er gott plagg, sem sýnir vel að fæðuöryggi er margþætt hugtak; miklu flóknara og viðameira en sú umræða sem hefur stundum á liðnum árum farið fram undir merkjum fæðuöryggis og gengur aðallega út á að vernda innlenda framleiðslu fyrir alþjóðlegri samkeppni. Fyrsta tillagan er að íslenzk stjórnvöld beiti sér sem fyrst fyrir því að Ísland verði metið með aðferðum svokallaðs Global Food Security Index (GFSI), sem gefi góða mynd af skilyrðum fyrir fæðuöryggi og framvindu í þeim efnum. Ýmsar tillögur og ábendingar Jóhannesar snúa að innlendri framleiðslu. Hann bendir til dæmis á þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Þá dregur hann fram að efla þurfi framleiðslu plöntuafurða á Íslandi, bæði til skepnufóðurs og manneldis. Það er verðugt markmið; eftirspurn eftir íslenzku grænmeti er þannig langt umfram það sem innlendir framleiðendur ná nú að anna. Alþjóðasamningar þurfa að tryggja aðgengi að fæðu Í tillögunum er bent á að ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. „Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ segir í tillögunum. Þessi ábending ætti að vera umhugsunarefni fyrir hagsmunasamtök og stjórnmálaflokka, sem vilja gera breytingar á alþjóðlegum samningum Íslands í þá veru að draga úr frjálsum viðskiptum með matvörur, hækka tolla og skerða þannig aðgang íslenzkra neytenda að mat á hagstæðu verði. Jóhannes bendir í greinargerðinni einmitt á að þegar GFSI-stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur. Hver er raunsæ skilgreining á fæðusjálfstæði? Hann bendir sömuleiðis á að í uppbyggingu stuðulsins hafi eiginlegt fæðusjálfstæði mjög lítið vægi, en ýmsir vísar varðandi atriði sem byggja undir möguleika á fæðuframleiðslu í heimalandinu hafi talsvert vægi samanlagt. Í framhaldinu er í greinargerðinni áhugaverð umfjöllun: „Þrengsta skilgreining á fullu fæðusjálfstæði er sú staða að land framleiði alla þá fæðu sem neytt er í landinu. Í nútímanum er þetta óraunhæft og ástæðulaust markmið, jafnvel Norður-Kórea sem er það land sem lengst vill ganga í þessu efni, er háð innflutningi matvæla og alþjóðlegri matvælaaðstoð. Raunsærri skilgreining á fæðusjálfstæði í nútímanum er hvort fæðuframleiðsla þjóðar nær að fullnægja reiknaðri fæðuþörf, burtséð frá því hvort þjóðin velur að selja hluta af hinni framleiddu fæðu og kaupa aðra fæðu í staðinn. Í slíku fæðusjálfstæði felst að land getur nýtt sér kosti alþjóðlegra viðskipta varðandi sérhæfingu og vöruúrval, en á sama tíma notið þess öryggis sem felst í því að geta á tímum þegar ógnir steðja að alþjóðaviðskiptum, t.d. vegna stríðsástands, heimsfaraldra eða umhverfisslysa, fært neyslu sína meira yfir á matvæli framleidd í heimalandinu og dregið úr innflutningi.“ Ísland er matarútflutningsland Í þessu samhengi er rétt að hafa í huga að Ísland er nettó matarútflutningsland. Árið 2020 var um helmingur vöruútflutnings Íslands matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða, samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Innflutningur á sjávarfangi og landbúnaðarvörum nam hins vegar alls um 92,5 milljörðum. Í krafti öflugs sjávarútvegs aflar Ísland margfalt meiri matar en þjóðin getur torgað. Jóhannes bendir í greinargerð sinni á að ef horft sé á sjálfsaflahlutfall fæðutegunda liggi veikleikar fæðuframleiðslukerfis Íslendinga í framleiðslu plöntuafurða. Stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Í framhaldinu segir í greinargerðinni: „Með öðrum orðum, mat og vöktun á almennu fæðusjálfstæði og sjálfsaflahlutfalli einstakra fæðuflokka snýst ekki um að hafna alþjóðlegum viðskiptum með fæðu, heldur að þekkja bæði getu og raunveruleg afköst viðkomandi lands til eigin fæðuframleiðslu á hverjum tíma.“ Gott jafnvægi ætti að finnast Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, mynda góðan grundvöll fyrir frekari stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands, þar sem ætti að finnast gott jafnvægi á milli hagsmuna innlendrar framleiðslu og áframhaldandi áherzlu á öflug og frjáls alþjóðaviðskipti með mat. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun