Góður grunnur fyrir fæðuöryggisstefnu Ólafur Stephensen skrifar 30. maí 2022 11:31 Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra lagði fyrr í mánuðinum fyrir ríkisstjórnina tillögur sem miða að því að efla fæðuöryggi landsins. Tillögurnar ásamt greinargerð eru samdar af Jóhannesi Sveinbjörnsyni dósent við Landbúnaðarháskóla Íslands. Þetta er gott plagg, sem sýnir vel að fæðuöryggi er margþætt hugtak; miklu flóknara og viðameira en sú umræða sem hefur stundum á liðnum árum farið fram undir merkjum fæðuöryggis og gengur aðallega út á að vernda innlenda framleiðslu fyrir alþjóðlegri samkeppni. Fyrsta tillagan er að íslenzk stjórnvöld beiti sér sem fyrst fyrir því að Ísland verði metið með aðferðum svokallaðs Global Food Security Index (GFSI), sem gefi góða mynd af skilyrðum fyrir fæðuöryggi og framvindu í þeim efnum. Ýmsar tillögur og ábendingar Jóhannesar snúa að innlendri framleiðslu. Hann bendir til dæmis á þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Þá dregur hann fram að efla þurfi framleiðslu plöntuafurða á Íslandi, bæði til skepnufóðurs og manneldis. Það er verðugt markmið; eftirspurn eftir íslenzku grænmeti er þannig langt umfram það sem innlendir framleiðendur ná nú að anna. Alþjóðasamningar þurfa að tryggja aðgengi að fæðu Í tillögunum er bent á að ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. „Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ segir í tillögunum. Þessi ábending ætti að vera umhugsunarefni fyrir hagsmunasamtök og stjórnmálaflokka, sem vilja gera breytingar á alþjóðlegum samningum Íslands í þá veru að draga úr frjálsum viðskiptum með matvörur, hækka tolla og skerða þannig aðgang íslenzkra neytenda að mat á hagstæðu verði. Jóhannes bendir í greinargerðinni einmitt á að þegar GFSI-stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur. Hver er raunsæ skilgreining á fæðusjálfstæði? Hann bendir sömuleiðis á að í uppbyggingu stuðulsins hafi eiginlegt fæðusjálfstæði mjög lítið vægi, en ýmsir vísar varðandi atriði sem byggja undir möguleika á fæðuframleiðslu í heimalandinu hafi talsvert vægi samanlagt. Í framhaldinu er í greinargerðinni áhugaverð umfjöllun: „Þrengsta skilgreining á fullu fæðusjálfstæði er sú staða að land framleiði alla þá fæðu sem neytt er í landinu. Í nútímanum er þetta óraunhæft og ástæðulaust markmið, jafnvel Norður-Kórea sem er það land sem lengst vill ganga í þessu efni, er háð innflutningi matvæla og alþjóðlegri matvælaaðstoð. Raunsærri skilgreining á fæðusjálfstæði í nútímanum er hvort fæðuframleiðsla þjóðar nær að fullnægja reiknaðri fæðuþörf, burtséð frá því hvort þjóðin velur að selja hluta af hinni framleiddu fæðu og kaupa aðra fæðu í staðinn. Í slíku fæðusjálfstæði felst að land getur nýtt sér kosti alþjóðlegra viðskipta varðandi sérhæfingu og vöruúrval, en á sama tíma notið þess öryggis sem felst í því að geta á tímum þegar ógnir steðja að alþjóðaviðskiptum, t.d. vegna stríðsástands, heimsfaraldra eða umhverfisslysa, fært neyslu sína meira yfir á matvæli framleidd í heimalandinu og dregið úr innflutningi.“ Ísland er matarútflutningsland Í þessu samhengi er rétt að hafa í huga að Ísland er nettó matarútflutningsland. Árið 2020 var um helmingur vöruútflutnings Íslands matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða, samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Innflutningur á sjávarfangi og landbúnaðarvörum nam hins vegar alls um 92,5 milljörðum. Í krafti öflugs sjávarútvegs aflar Ísland margfalt meiri matar en þjóðin getur torgað. Jóhannes bendir í greinargerð sinni á að ef horft sé á sjálfsaflahlutfall fæðutegunda liggi veikleikar fæðuframleiðslukerfis Íslendinga í framleiðslu plöntuafurða. Stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Í framhaldinu segir í greinargerðinni: „Með öðrum orðum, mat og vöktun á almennu fæðusjálfstæði og sjálfsaflahlutfalli einstakra fæðuflokka snýst ekki um að hafna alþjóðlegum viðskiptum með fæðu, heldur að þekkja bæði getu og raunveruleg afköst viðkomandi lands til eigin fæðuframleiðslu á hverjum tíma.“ Gott jafnvægi ætti að finnast Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, mynda góðan grundvöll fyrir frekari stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands, þar sem ætti að finnast gott jafnvægi á milli hagsmuna innlendrar framleiðslu og áframhaldandi áherzlu á öflug og frjáls alþjóðaviðskipti með mat. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Matvælaframleiðsla Mest lesið 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Sjá meira
Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra lagði fyrr í mánuðinum fyrir ríkisstjórnina tillögur sem miða að því að efla fæðuöryggi landsins. Tillögurnar ásamt greinargerð eru samdar af Jóhannesi Sveinbjörnsyni dósent við Landbúnaðarháskóla Íslands. Þetta er gott plagg, sem sýnir vel að fæðuöryggi er margþætt hugtak; miklu flóknara og viðameira en sú umræða sem hefur stundum á liðnum árum farið fram undir merkjum fæðuöryggis og gengur aðallega út á að vernda innlenda framleiðslu fyrir alþjóðlegri samkeppni. Fyrsta tillagan er að íslenzk stjórnvöld beiti sér sem fyrst fyrir því að Ísland verði metið með aðferðum svokallaðs Global Food Security Index (GFSI), sem gefi góða mynd af skilyrðum fyrir fæðuöryggi og framvindu í þeim efnum. Ýmsar tillögur og ábendingar Jóhannesar snúa að innlendri framleiðslu. Hann bendir til dæmis á þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Þá dregur hann fram að efla þurfi framleiðslu plöntuafurða á Íslandi, bæði til skepnufóðurs og manneldis. Það er verðugt markmið; eftirspurn eftir íslenzku grænmeti er þannig langt umfram það sem innlendir framleiðendur ná nú að anna. Alþjóðasamningar þurfa að tryggja aðgengi að fæðu Í tillögunum er bent á að ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. „Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ segir í tillögunum. Þessi ábending ætti að vera umhugsunarefni fyrir hagsmunasamtök og stjórnmálaflokka, sem vilja gera breytingar á alþjóðlegum samningum Íslands í þá veru að draga úr frjálsum viðskiptum með matvörur, hækka tolla og skerða þannig aðgang íslenzkra neytenda að mat á hagstæðu verði. Jóhannes bendir í greinargerðinni einmitt á að þegar GFSI-stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur. Hver er raunsæ skilgreining á fæðusjálfstæði? Hann bendir sömuleiðis á að í uppbyggingu stuðulsins hafi eiginlegt fæðusjálfstæði mjög lítið vægi, en ýmsir vísar varðandi atriði sem byggja undir möguleika á fæðuframleiðslu í heimalandinu hafi talsvert vægi samanlagt. Í framhaldinu er í greinargerðinni áhugaverð umfjöllun: „Þrengsta skilgreining á fullu fæðusjálfstæði er sú staða að land framleiði alla þá fæðu sem neytt er í landinu. Í nútímanum er þetta óraunhæft og ástæðulaust markmið, jafnvel Norður-Kórea sem er það land sem lengst vill ganga í þessu efni, er háð innflutningi matvæla og alþjóðlegri matvælaaðstoð. Raunsærri skilgreining á fæðusjálfstæði í nútímanum er hvort fæðuframleiðsla þjóðar nær að fullnægja reiknaðri fæðuþörf, burtséð frá því hvort þjóðin velur að selja hluta af hinni framleiddu fæðu og kaupa aðra fæðu í staðinn. Í slíku fæðusjálfstæði felst að land getur nýtt sér kosti alþjóðlegra viðskipta varðandi sérhæfingu og vöruúrval, en á sama tíma notið þess öryggis sem felst í því að geta á tímum þegar ógnir steðja að alþjóðaviðskiptum, t.d. vegna stríðsástands, heimsfaraldra eða umhverfisslysa, fært neyslu sína meira yfir á matvæli framleidd í heimalandinu og dregið úr innflutningi.“ Ísland er matarútflutningsland Í þessu samhengi er rétt að hafa í huga að Ísland er nettó matarútflutningsland. Árið 2020 var um helmingur vöruútflutnings Íslands matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða, samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Innflutningur á sjávarfangi og landbúnaðarvörum nam hins vegar alls um 92,5 milljörðum. Í krafti öflugs sjávarútvegs aflar Ísland margfalt meiri matar en þjóðin getur torgað. Jóhannes bendir í greinargerð sinni á að ef horft sé á sjálfsaflahlutfall fæðutegunda liggi veikleikar fæðuframleiðslukerfis Íslendinga í framleiðslu plöntuafurða. Stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Í framhaldinu segir í greinargerðinni: „Með öðrum orðum, mat og vöktun á almennu fæðusjálfstæði og sjálfsaflahlutfalli einstakra fæðuflokka snýst ekki um að hafna alþjóðlegum viðskiptum með fæðu, heldur að þekkja bæði getu og raunveruleg afköst viðkomandi lands til eigin fæðuframleiðslu á hverjum tíma.“ Gott jafnvægi ætti að finnast Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, mynda góðan grundvöll fyrir frekari stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands, þar sem ætti að finnast gott jafnvægi á milli hagsmuna innlendrar framleiðslu og áframhaldandi áherzlu á öflug og frjáls alþjóðaviðskipti með mat. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun