Flosi og Nóbelsverðlaunin í hagfræði Halldór Benjamín Þorbergsson skrifar 27. október 2021 13:01 Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Benjamín Þorbergsson Vinnumarkaður Mest lesið Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Halldór 23.8.2025 Halldór Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar