Mikilvægar úrbætur í kynferðisbrotamálum, en vinnunni er ekki lokið Svandís Svavarsdóttir skrifar 15. september 2021 14:01 Sú samfélagslega umræða sem hefur sprottið upp í kringum íslenska karlalandsliðið og framgöngu KSÍ hefur enn á ný leitt fram hversu langt við sem samfélag eigum í land með að geta tekist á við kynferðisofbeldi. Í sögulegu ljósi hefur réttlætinu alltof sjaldan verið til að dreifa gagnvart brotaþolum kynferðisofbeldis. Réttarkerfið okkar var sannanlega ekki byggt upp í kringum verndarhagsmuni þolenda slíkra brota. Á öldum áður þótti til dæmis ekkert tiltökumál í nafni laganna að nauðga konum sem höfðu á sér „óorð“ – sem var skilgreint eftir tíðarandanum – og nauðgun í hjónabandi var ekki refsiverð fyrr en undir lok síðustu aldar. Þótt mikið vatn hafi runnið til sjávar, bæði í samfélagslegu tilliti og lagalegu, þá er staðreyndin enn sú að réttarkerfið nær aðeins utan um brotabrot af því kynbundna ofbeldi sem viðgengst í íslensku samfélagi. Úrbætur síðustu ára og áratuga hafa engu að síður verði mikilvægar. Þær hafa meðal annars lotið að því að styrkja kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga og fjarlægja úr lögum fordóma gagnvart þolendum kynferðisbrota. En réttlætið liggur ekki eingöngu í hegningarlagabókstafnum heldur einnig í meðferð mála. Þegar Vinstrihreyfingin – grænt framboð var síðast í ríkisstjórn var ráðist í gagngera skoðun á meðferð kynferðisbrota og úrbótavinnan hefur haldið áfram nokkuð samfleytt síðan þá. Fjölmörg verkefni á þessu kjörtímabili Á þessu kjörtímabili var unnið eftir vel útfærðri aðgerðaáætlun um meðferð kynferðisbrota þar sem stytting málsmeðferðartíma var ofarlega á blaði, en einnig bættir verkferlar og fræðsla. Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis var efld með 20 milljóna króna fjárveitingu frá heilbrigðisráðuneytinu árið 2018, með sérstakri áherslu á að auka aðstoð og þjónustu við þolendur kynferðisofbeldis á landsbyggðinni. Á kjörtímabilinu var einnig unnin fyrsta aðgerðaáætlunin í forvarnamálum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni og er framkvæmd hennar að hefjast. Þá hófst á þessu kjörtímabili, og að frumkvæði forsætisráðherra, ítarleg vinna við endurskoðun á réttarstöðu brotaþola. Hildur Fjóla Antonsdóttir réttarfélagsfræðingur vann greinargóða skýrslu og á grunni hennar voru samþykktar tillögur sem rötuðu að hluta til í frumvarp dómsmálaráðherra um réttarstöðu brotaþola. Frumvarpið náði þó ekki fram að ganga en eftir kosningar þarf að ráðast í umbætur á því frumvarpi og ná fram pólitískri samstöðu til að feta veginn áfram í átt að réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Sumar þessara tillagna hafa tæknilegt yfirbragð en í grunninn lúta þær að því að brotaþolar séu lögformlegir þátttakendur í sínum eigin málum, að þeir séu ekki bara vitni í máli ákæruvalds gegn sakborningi. Það er ekki eingöngu niðurstaða máls sem öllu skiptir, heldur einnig málsmeðferðin. Jafnframt getur það aukið líkur á að mál upplýsist ef brotaþolar hafa aðkomu að málsmeðferðinni, enda veltur málsmeðferð mikið á framburði brotaþola og mikilvægt að hann sé eins nákvæmur og mögulegt er. Líkt og Hildur Fjóla Antonsdóttir hefur bent á í skrifum sínum líta brotaþolar réttlæti mismunandi augum en eiga það þó sammerkt að tengja við það þætti á borð við virðingu og viðurkenningu og að eiga sína eigin rödd sem á er hlustað. Almennt vilja brotaþolar að gerandi axli ábyrgð og horfist í augu við gjörðir sínar en ekki allir telja endilega að fangelsisvist stuðli að því. Síðast en ekki síst er brotaþolum mikilvægt að komið sé í veg fyrir að aðrir þurfi að ganga í gegnum sömu upplifun. Næstu skref í þágu brotaþola Með starfi forsætisráðuneytisins og ráðgjöf Hildar Fjólu Antonsdóttur er kominn góður grunnur að næstu skrefum í átt að bættu réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Breyta þarf sakamálalögum en einnig að fullvinna tillögur sem geta veitt þolendum bætt aðgengi að skaða- og miskabótum. Samfélagið er óvant því að kynferðisbrotamenn þurfi að sæta ábyrgð eða að ofbeldið breyti einhverju í þeirra lífi. Við erum vanari því að þolendur þurfi að skipta um störf, flytja búferlum og almennt að sætta sig við ýmsa lykkjur í lífinu til að takast á við afleiðingar ofbeldisins. Með samfélagsbylgjum síðustu ára hafa þolendur í auknum mæli reynt að hafna þessu hlutverki og gera kröfu á samfélagið um að sýna stuðning við þolendur í verki. Það er hlutverk okkar sem störfum í stjórnmálum að halda áfram að þróa kerfin okkar þannig að þau nái utan um viðfangsefni samtímans. Það á líka við um réttarkerfið. Okkar hlutverk er jafnframt að leggja okkar lóð á vogarskálarnar til að þroska og þróa áfram samfélagslegt viðbragð við kynferðisofbeldi og forvarnir gegn því, því það er eina leiðin til að uppræta það. Við eigum langt í land, en við höldum áfram. Höfundur er heilbrigðisráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svandís Svavarsdóttir Kynferðisofbeldi Skoðun: Kosningar 2021 Vinstri græn Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Sú samfélagslega umræða sem hefur sprottið upp í kringum íslenska karlalandsliðið og framgöngu KSÍ hefur enn á ný leitt fram hversu langt við sem samfélag eigum í land með að geta tekist á við kynferðisofbeldi. Í sögulegu ljósi hefur réttlætinu alltof sjaldan verið til að dreifa gagnvart brotaþolum kynferðisofbeldis. Réttarkerfið okkar var sannanlega ekki byggt upp í kringum verndarhagsmuni þolenda slíkra brota. Á öldum áður þótti til dæmis ekkert tiltökumál í nafni laganna að nauðga konum sem höfðu á sér „óorð“ – sem var skilgreint eftir tíðarandanum – og nauðgun í hjónabandi var ekki refsiverð fyrr en undir lok síðustu aldar. Þótt mikið vatn hafi runnið til sjávar, bæði í samfélagslegu tilliti og lagalegu, þá er staðreyndin enn sú að réttarkerfið nær aðeins utan um brotabrot af því kynbundna ofbeldi sem viðgengst í íslensku samfélagi. Úrbætur síðustu ára og áratuga hafa engu að síður verði mikilvægar. Þær hafa meðal annars lotið að því að styrkja kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga og fjarlægja úr lögum fordóma gagnvart þolendum kynferðisbrota. En réttlætið liggur ekki eingöngu í hegningarlagabókstafnum heldur einnig í meðferð mála. Þegar Vinstrihreyfingin – grænt framboð var síðast í ríkisstjórn var ráðist í gagngera skoðun á meðferð kynferðisbrota og úrbótavinnan hefur haldið áfram nokkuð samfleytt síðan þá. Fjölmörg verkefni á þessu kjörtímabili Á þessu kjörtímabili var unnið eftir vel útfærðri aðgerðaáætlun um meðferð kynferðisbrota þar sem stytting málsmeðferðartíma var ofarlega á blaði, en einnig bættir verkferlar og fræðsla. Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis var efld með 20 milljóna króna fjárveitingu frá heilbrigðisráðuneytinu árið 2018, með sérstakri áherslu á að auka aðstoð og þjónustu við þolendur kynferðisofbeldis á landsbyggðinni. Á kjörtímabilinu var einnig unnin fyrsta aðgerðaáætlunin í forvarnamálum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni og er framkvæmd hennar að hefjast. Þá hófst á þessu kjörtímabili, og að frumkvæði forsætisráðherra, ítarleg vinna við endurskoðun á réttarstöðu brotaþola. Hildur Fjóla Antonsdóttir réttarfélagsfræðingur vann greinargóða skýrslu og á grunni hennar voru samþykktar tillögur sem rötuðu að hluta til í frumvarp dómsmálaráðherra um réttarstöðu brotaþola. Frumvarpið náði þó ekki fram að ganga en eftir kosningar þarf að ráðast í umbætur á því frumvarpi og ná fram pólitískri samstöðu til að feta veginn áfram í átt að réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Sumar þessara tillagna hafa tæknilegt yfirbragð en í grunninn lúta þær að því að brotaþolar séu lögformlegir þátttakendur í sínum eigin málum, að þeir séu ekki bara vitni í máli ákæruvalds gegn sakborningi. Það er ekki eingöngu niðurstaða máls sem öllu skiptir, heldur einnig málsmeðferðin. Jafnframt getur það aukið líkur á að mál upplýsist ef brotaþolar hafa aðkomu að málsmeðferðinni, enda veltur málsmeðferð mikið á framburði brotaþola og mikilvægt að hann sé eins nákvæmur og mögulegt er. Líkt og Hildur Fjóla Antonsdóttir hefur bent á í skrifum sínum líta brotaþolar réttlæti mismunandi augum en eiga það þó sammerkt að tengja við það þætti á borð við virðingu og viðurkenningu og að eiga sína eigin rödd sem á er hlustað. Almennt vilja brotaþolar að gerandi axli ábyrgð og horfist í augu við gjörðir sínar en ekki allir telja endilega að fangelsisvist stuðli að því. Síðast en ekki síst er brotaþolum mikilvægt að komið sé í veg fyrir að aðrir þurfi að ganga í gegnum sömu upplifun. Næstu skref í þágu brotaþola Með starfi forsætisráðuneytisins og ráðgjöf Hildar Fjólu Antonsdóttur er kominn góður grunnur að næstu skrefum í átt að bættu réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Breyta þarf sakamálalögum en einnig að fullvinna tillögur sem geta veitt þolendum bætt aðgengi að skaða- og miskabótum. Samfélagið er óvant því að kynferðisbrotamenn þurfi að sæta ábyrgð eða að ofbeldið breyti einhverju í þeirra lífi. Við erum vanari því að þolendur þurfi að skipta um störf, flytja búferlum og almennt að sætta sig við ýmsa lykkjur í lífinu til að takast á við afleiðingar ofbeldisins. Með samfélagsbylgjum síðustu ára hafa þolendur í auknum mæli reynt að hafna þessu hlutverki og gera kröfu á samfélagið um að sýna stuðning við þolendur í verki. Það er hlutverk okkar sem störfum í stjórnmálum að halda áfram að þróa kerfin okkar þannig að þau nái utan um viðfangsefni samtímans. Það á líka við um réttarkerfið. Okkar hlutverk er jafnframt að leggja okkar lóð á vogarskálarnar til að þroska og þróa áfram samfélagslegt viðbragð við kynferðisofbeldi og forvarnir gegn því, því það er eina leiðin til að uppræta það. Við eigum langt í land, en við höldum áfram. Höfundur er heilbrigðisráðherra.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun