Skilningsleysi kapítalista á kapítalisma Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 19. febrúar 2021 08:31 Gjarnan gleyma ötulir talsmenn kapítalismans að hugsa kapítalískt fyrir aðra en sjálfa sig. Það á sérstaklega við þegar að stéttarfélög og láglaunastéttir eru gerðar ábyrgar fyrir hagkvæmni og efnahagslegum stöðuleika, sem er algengt á Íslandi. Í nýlegri grein Viðskiptaráðs Íslands er fjallað um mikilvægi þess að lágmarka óvissu á vinnumarkaðnum auk tengsla launakostnaðar og framleiðni. Ég ætla ekki að deila á heildar inntak greinarinnar en ætla að deila á innihald eftirfarandi málsgreina. „Vegna stærðar hins miðstýrða íslenska vinnumarkaðar verður hann óhjákvæmilega þriðji armur hagstjórnarinnar og ber þannig mikla ábyrgð á að stuðla að þessum verð- og efnahagsstöðugleika. Draga má þessa ábyrgð oft og tíðum í efa. Nýjasta dæmið er algjört viljaleysi ASÍ til að breyta kjarasamningum á síðasta ári þó að efnahagslegar forsendur þeirra væru bersýnilega fyrir bí vegna kreppunnar.“ „Líkt og 2+2=4 eru það algild sannindi að launakostnaður og framleiðni verða að fylgjast að til lengri tíma ef atvinnustig, kaupmáttur og verðlag eiga ekki að bresta.“ Grundvöllur kapítalismans Hér gleymist grundvöllur kaptítalismans: Hver einstaklingur er fyrir sig sjálfan. Hann hámarkar eigið notagildi og lífshamingju eftir bestu getu. Það á líka við um láglaunamenn. Skoðum það nánar. Á opnum markaði þar sem viðskipti eru frjáls mun hver launamaður reyna að fá sem hæst laun, sér í lagi þeim sem munar um hverja krónu. Láglaunamaður hefur einn og sér ekki mikið samningsafl, honum er bent á að það sé auðvelt að skipta honum út. Með því að mynda stéttarfélag getur láglaunamaðurinn hinsvegar aukið samningsgetu sína verulega og krafist hærri launa. Á engum punkti í þessu ferli færist ábyrgð samfélagsins á herðar láglaunamannsins. Það er ekki hans frekar en einhvers sem semur um laun í krafti sérfræði kunnáttu að axla hana einn. Ef við samþykkjum þá fullyrðingu að launakostnaður verði að fylgja framleiðni er ekki endalaust svigrúm fyrir launahækkanir. Það er hinsvegar ekki spurningin. Það er ákveðin kaka sem samanstendur af fjármunum sem er til skiptanna. Það er ekki náttúrulögmál hvernig henni er skipt. Það er hinsvegar eitt af lögmálum kapítalismans að sterk samningsstaða tryggir þér stærri sneið af kökunni. Svo að núverandi köku, án aukinnar framleiðni, má skipta upp á nýtt með það fyrir augum að hækka laun stéttarfélagsmeðlimanna, gefið að þeir hafi samningsgetuna til þess og sjá sér hagsmuni í því. Eigendur fyrirtækja geta svo svarað á þrjá vegu, allt eftir því hvað þeir sjá sér mestan hag í: Sagt nei og séð hver gefur sig fyrst. Lækkað laun annarra starfsmanna. Lækkað ávöxtunarkröfu sína af eigin fé. Launahækkanir rúmast innan kerfisins Hér má sjá að launahækkanir handa ákveðnum hóp kalla ekki sjálfkrafa á aukna framleiðni eða allt fari á annan endann. Ef við trúum á kapítalískt kerfi og opna markaði þá er ekki hægt að kvarta og kveina þegar að aðrir leika eftir leikreglunum. Það er eðlilegt að stéttarfélögin vinni að hagsmunum félagsmanna sinna í slíku kerfi og það helst oft í hendur við að fara fram á hærri laun. Það er ekki þeirra að bera ábyrgð á því að fyrirtækjaeigendur fái X% hagnað eða að fólk með Y menntun verði að fá hærri laun. Það kemur þeim bara við að því leitinu til að stéttarfélagið sé ekki að semja sig inn í aðstöðu þar sem það er farið að vinna gegn hagsmunum félagsmanna sinna. Ég er ekki að segja að allar niðurstöður leiði til jafn hagfræðilega skilvirkrar niðurstöðu eða séu ekki slæmar á einn eða annan veg, né er framangreint tæmandi upptalning á mögulegum aðgerðum eða niðurstöðum. Hver réttu svörin eru fer alltaf eftir hvað maður er að hámarka. Ég er einfaldlega að benda á að það er lágmark að virða það að allir sitji við sama borð í leiknum og spili eftir sömu leikreglum. Það þýðir ekki að vera talsmaður kapítalisma þegar það hentar vel og ekki þegar það hentar illa. En það má vitanlega nefna að í kapítalísku kerfi getur það verið mjög sterk leikflétta að höfða til tilfinninga mótherjans og ætla honum ábyrgð sem maður myndi sjálfur ekki gangast við í hans sporum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og býður sig fram í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Skoðun: Kosningar 2021 Píratar Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eldri borgarar fá lítið út úr kjarasamningunum Kári Jónasson Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun Alþjóðadagur félagsráðgjafar Steinunn Bergmann Skoðun „Við áttum aldrei möguleika“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson Skoðun Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun Þreytandi grænþvottur Birgitta Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Alþjóðadagur félagsráðgjafar Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Að skoða meira inn í sumar ástæður misnotkunar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Fundur NAMMCO í vikunni Micah Garen skrifar Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Leiðin að bílprófinu Þuríður B. Ægisdóttir skrifar Skoðun Draumalandið Luxemburg og íslenskir jafnaðarmenn - þriðji hluti Ólafur Sveinsson skrifar Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun V. Sköpunarsaga þjóðsögu –Guðmundarmálið skyndilega skellt á borð Hafþór S. Ciesielski skrifar Skoðun Forsendur krafna um íslenskukunnáttu Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Eldri borgarar fá lítið út úr kjarasamningunum Kári Jónasson skrifar Skoðun Hræðsla er hjálplegur þjónn, en hræðilegt yfirvald Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun „Kvótasetning grásleppu snýst um að tryggja arðsemi“? Örn Pálsson skrifar Skoðun Hvað tökum við með okkur? Magnús Bergmann skrifar Skoðun Þreytandi grænþvottur Birgitta Stefánsdóttir skrifar Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera? Rannveig Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Íslenskur matur Bjarni Jónsson skrifar Skoðun „Við áttum aldrei möguleika“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lán úr óláni Ísleifur Arnórsson skrifar Skoðun Síðasta kynslóðin! Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Að læra íslensku til að finnast þú vera hluti af samfélaginu Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Virði lýðræðis Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Ójöfnuður - andhverfa lýðræðis Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Mars er mánuður árvekni um ristilkrabbamein Agnes Smáradóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Norræna módelið og framtíð lýðræðis Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Frelsi og fjárhagslegt öryggi ungbarnafjölskyldna Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Sigurbogi Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar Skoðun Er hækkun húsnæðisbóta á óregluvæddum leigumarkaði heimska eða meðvitaður stuðningur við eignafólk? Guðmundur Hrafn Arngrímsson skrifar Sjá meira
Gjarnan gleyma ötulir talsmenn kapítalismans að hugsa kapítalískt fyrir aðra en sjálfa sig. Það á sérstaklega við þegar að stéttarfélög og láglaunastéttir eru gerðar ábyrgar fyrir hagkvæmni og efnahagslegum stöðuleika, sem er algengt á Íslandi. Í nýlegri grein Viðskiptaráðs Íslands er fjallað um mikilvægi þess að lágmarka óvissu á vinnumarkaðnum auk tengsla launakostnaðar og framleiðni. Ég ætla ekki að deila á heildar inntak greinarinnar en ætla að deila á innihald eftirfarandi málsgreina. „Vegna stærðar hins miðstýrða íslenska vinnumarkaðar verður hann óhjákvæmilega þriðji armur hagstjórnarinnar og ber þannig mikla ábyrgð á að stuðla að þessum verð- og efnahagsstöðugleika. Draga má þessa ábyrgð oft og tíðum í efa. Nýjasta dæmið er algjört viljaleysi ASÍ til að breyta kjarasamningum á síðasta ári þó að efnahagslegar forsendur þeirra væru bersýnilega fyrir bí vegna kreppunnar.“ „Líkt og 2+2=4 eru það algild sannindi að launakostnaður og framleiðni verða að fylgjast að til lengri tíma ef atvinnustig, kaupmáttur og verðlag eiga ekki að bresta.“ Grundvöllur kapítalismans Hér gleymist grundvöllur kaptítalismans: Hver einstaklingur er fyrir sig sjálfan. Hann hámarkar eigið notagildi og lífshamingju eftir bestu getu. Það á líka við um láglaunamenn. Skoðum það nánar. Á opnum markaði þar sem viðskipti eru frjáls mun hver launamaður reyna að fá sem hæst laun, sér í lagi þeim sem munar um hverja krónu. Láglaunamaður hefur einn og sér ekki mikið samningsafl, honum er bent á að það sé auðvelt að skipta honum út. Með því að mynda stéttarfélag getur láglaunamaðurinn hinsvegar aukið samningsgetu sína verulega og krafist hærri launa. Á engum punkti í þessu ferli færist ábyrgð samfélagsins á herðar láglaunamannsins. Það er ekki hans frekar en einhvers sem semur um laun í krafti sérfræði kunnáttu að axla hana einn. Ef við samþykkjum þá fullyrðingu að launakostnaður verði að fylgja framleiðni er ekki endalaust svigrúm fyrir launahækkanir. Það er hinsvegar ekki spurningin. Það er ákveðin kaka sem samanstendur af fjármunum sem er til skiptanna. Það er ekki náttúrulögmál hvernig henni er skipt. Það er hinsvegar eitt af lögmálum kapítalismans að sterk samningsstaða tryggir þér stærri sneið af kökunni. Svo að núverandi köku, án aukinnar framleiðni, má skipta upp á nýtt með það fyrir augum að hækka laun stéttarfélagsmeðlimanna, gefið að þeir hafi samningsgetuna til þess og sjá sér hagsmuni í því. Eigendur fyrirtækja geta svo svarað á þrjá vegu, allt eftir því hvað þeir sjá sér mestan hag í: Sagt nei og séð hver gefur sig fyrst. Lækkað laun annarra starfsmanna. Lækkað ávöxtunarkröfu sína af eigin fé. Launahækkanir rúmast innan kerfisins Hér má sjá að launahækkanir handa ákveðnum hóp kalla ekki sjálfkrafa á aukna framleiðni eða allt fari á annan endann. Ef við trúum á kapítalískt kerfi og opna markaði þá er ekki hægt að kvarta og kveina þegar að aðrir leika eftir leikreglunum. Það er eðlilegt að stéttarfélögin vinni að hagsmunum félagsmanna sinna í slíku kerfi og það helst oft í hendur við að fara fram á hærri laun. Það er ekki þeirra að bera ábyrgð á því að fyrirtækjaeigendur fái X% hagnað eða að fólk með Y menntun verði að fá hærri laun. Það kemur þeim bara við að því leitinu til að stéttarfélagið sé ekki að semja sig inn í aðstöðu þar sem það er farið að vinna gegn hagsmunum félagsmanna sinna. Ég er ekki að segja að allar niðurstöður leiði til jafn hagfræðilega skilvirkrar niðurstöðu eða séu ekki slæmar á einn eða annan veg, né er framangreint tæmandi upptalning á mögulegum aðgerðum eða niðurstöðum. Hver réttu svörin eru fer alltaf eftir hvað maður er að hámarka. Ég er einfaldlega að benda á að það er lágmark að virða það að allir sitji við sama borð í leiknum og spili eftir sömu leikreglum. Það þýðir ekki að vera talsmaður kapítalisma þegar það hentar vel og ekki þegar það hentar illa. En það má vitanlega nefna að í kapítalísku kerfi getur það verið mjög sterk leikflétta að höfða til tilfinninga mótherjans og ætla honum ábyrgð sem maður myndi sjálfur ekki gangast við í hans sporum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og býður sig fram í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021.
Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir Skoðun
Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun
Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun
Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson Skoðun
Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun
Skoðun Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun V. Sköpunarsaga þjóðsögu –Guðmundarmálið skyndilega skellt á borð Hafþór S. Ciesielski skrifar
Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson skrifar
Skoðun Er hækkun húsnæðisbóta á óregluvæddum leigumarkaði heimska eða meðvitaður stuðningur við eignafólk? Guðmundur Hrafn Arngrímsson skrifar
Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir Skoðun
Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun
Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun
Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson Skoðun
Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun