Raforkulöggjöf sem hefur reynst vel Hörður Arnarson skrifar 14. ágúst 2019 07:00 Breytingar á orkulöggjöf Evrópusambandsins og innleiðing þeirra á Íslandi hefur skipt miklu fyrir framþróun raforkumarkaðarins og meðal annars skapað orkufyrirtækjunum sterkari stöðu í samningum við erlenda stórnotendur. Markmið breytinganna hefur verið að tryggja notendum hreina orku á hagkvæmu verði og hefur löggjöfin stuðlað að afar jákvæðri þróun í nýsköpun, orkusparnaði, nýtingu vind- og sólarorku, minni losun gróðurhúsalofttegunda og þróun markaðsumhverfis fyrir raforkuviðskipti. Þýðingarmesta breytingin varð með tilkomu fyrstu raforkutilskipunarinnar á árinu 1996. Í framhaldi af henni var raforka skilgreind sem vara og skilið á milli einkaleyfis- og samkeppnisþátta í starfsemi orkufyrirtækja. Tilgangur með setningu nýrra raforkulaga á Íslandi árið 2003 var ekki eingöngu að innleiða framangreinda raforkutilskipun heldur einnig að bregðast við breyttum aðstæðum hér á landi. Skipan raforkumála hafði þá að stofni til verið óbreytt frá miðjum sjöunda áratug síðustu aldar. Það skipulag einkenndist af því að sama fyrirtækið gat sinnt orkuvinnslu, flutningi, dreifingu og sölu. Mikil óánægja var með eldri löggjöf og starfsumhverfi af ýmsum ástæðum, meðal annars vegna ójafns aðgengis raforkuframleiðenda að raforkukerfinu og ágreinings um ógagnsæjan dreifi- og flutningskostnað. Við setningu raforkulaganna var vandað til verka, eins og sést m.a. á greinargóðum skýrslum og greiningum sem unnar voru í aðdraganda lagasetningarinnar. Frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar Með nýjum raforkulögum urðu miklar breytingar á skipan raforkumála sem og á viðskiptum með rafmagn. Eftir um 15 ára reynslu af lögunum má segja að þau hafi í meginatriðum reynst vel, þótt vissulega séu þau ekki gallalaus frekar en önnur mannanna verk. Helsti ávinningurinn hefur verið þessi: Raforkuflutningur og -dreifing urðu sérleyfisskyld starfsemi með skýrri umgjörð um verðskrá, tekjur og ákvarðanir um uppbyggingu. Með þessu var stuðlað að hagkvæmu grunnkerfi og komið í veg fyrir mörg grunnkerfi á hverjum stað, eins og t.d. hefur verið raunin í fjarskiptakerfum, með tilheyrandi kostnaði og óhagræði fyrir neytendur og umhverfi. Raforkuvinnsla og -sala voru gefnar frjálsar, settar í markaðsumhverfi og þurftu að uppfylla almennar reglur samkeppnislaga og reglur um ríkisstyrki. Með breytingunni voru raforkusamningar við stórnotendur færðir í viðskiptalegt umhverfi án afskipta stjórnmálamanna. Með því var sköpuð skynsamleg umgjörð um þessa flóknu viðskiptasamninga sem gerðir eru við stór alþjóðleg fyrirtæki, þar sem hver hugsar vel um eigin hag. Reynslan hefur sýnt að í öllum nýjum samningum og endursamningum við stórnotendur hefur raforkuverð hækkað án þess að dregið hafi úr eftirspurn eða framleiðslu. Raforkuverð stórnotenda hefur nálgast það verð sem er í boði í öðrum löndum, enda er engin ástæða fyrir Íslendinga til að undirverðleggja íslenskar orkuauðlindir – ekki frekar en íslenskan sjávarútveg. Með því að hafa sambærilegt umhverfi raforkumála og í Evrópu er nýjum fyrirtækjum auðveldað að taka til starfa á Íslandi. Í öllum meginatriðum hafa þær grundvallarbreytingar sem gerðar voru með setningu raforkulaganna reynst vel. Í stuttu máli má segja að horfið hafi verið frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar með tilheyrandi ávinningi fyrir þátttakendur á raforkumarkaði og þjóðarbúið í heild. Bætt rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs Raforkulögin hafa tvímælalaust stuðlað að heilbrigðara rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs. Gegnsæi hefur verið aukið, jafnræði notenda og framleiðenda aukið, staða orkunotenda styrkt, grundvöllur skapaður til samkeppni þar sem hún á við og stuðlað að lægra orkuverði á almennum markaði. Í þessu sambandi vil ég vekja athygli á nýútkominni skýrslu sem verkfræðistofan Efla vann fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið: Raforkuverð og þróun samkeppni á raforkumarkaði. Í skýrslunni kemur fram að með raforkulögunum hafi tekist að innleiða samkeppni í vinnslu og sölu rafmagns og að fyrirtækjum fari fjölgandi. Í samantekt segir: „Tekist hefur að innleiða samkeppni í raforkusölu sem skilað hefur sér í nokkuð stöðugu raforkuverði á almennum markaði. Raforkuvinnsla var jafnframt gefin frjáls en í eldra kerfi voru miklar takmarkanir sem m.a. ollu verulegu ósætti um það kerfi.“ Þá segir að verð á raforku í smásölu hafi lækkað eftir setningu raforkulaga en sé nú svipað að raunvirði og fyrst eftir skipulagsbreytingarnar. Baráttan um orkuauðlindina Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að baráttan um raunveruleg yfirráð og eignarhald á orkuauðlindum landsins, a.m.k. þeim sem Landsvirkjun hefur verið treyst fyrir, mun um ókomna framtíð snúast meðal annars um hvernig okkur gengur að semja við alþjóðlega stórnotendur um raforkuverð, enda nota þeir um 80% af raforku Íslands. Til að tryggja þjóðinni sanngjarnan arð af auðlindinni verður hún að fá sambærilegt verð og greitt er annars staðar í hinum vestræna heimi. Þar hefur núverandi orkulöggjöf reynst vel og skapað umgjörð sem hefur gert okkur mögulegt að ná góðum árangri á undanförnum árum. Sá árangur sést meðal annars á bættri afkomu Landsvirkjunar og væntum hækkandi arðgreiðslum til þjóðarinnar í framtíðinni, sem lengi hefur verið beðið eftir. Höfundur er forstjóri Landsvirkjunar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Orkumál Þriðji orkupakkinn Hörður Arnarson Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson Skoðun Skoðun Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Breytingar á orkulöggjöf Evrópusambandsins og innleiðing þeirra á Íslandi hefur skipt miklu fyrir framþróun raforkumarkaðarins og meðal annars skapað orkufyrirtækjunum sterkari stöðu í samningum við erlenda stórnotendur. Markmið breytinganna hefur verið að tryggja notendum hreina orku á hagkvæmu verði og hefur löggjöfin stuðlað að afar jákvæðri þróun í nýsköpun, orkusparnaði, nýtingu vind- og sólarorku, minni losun gróðurhúsalofttegunda og þróun markaðsumhverfis fyrir raforkuviðskipti. Þýðingarmesta breytingin varð með tilkomu fyrstu raforkutilskipunarinnar á árinu 1996. Í framhaldi af henni var raforka skilgreind sem vara og skilið á milli einkaleyfis- og samkeppnisþátta í starfsemi orkufyrirtækja. Tilgangur með setningu nýrra raforkulaga á Íslandi árið 2003 var ekki eingöngu að innleiða framangreinda raforkutilskipun heldur einnig að bregðast við breyttum aðstæðum hér á landi. Skipan raforkumála hafði þá að stofni til verið óbreytt frá miðjum sjöunda áratug síðustu aldar. Það skipulag einkenndist af því að sama fyrirtækið gat sinnt orkuvinnslu, flutningi, dreifingu og sölu. Mikil óánægja var með eldri löggjöf og starfsumhverfi af ýmsum ástæðum, meðal annars vegna ójafns aðgengis raforkuframleiðenda að raforkukerfinu og ágreinings um ógagnsæjan dreifi- og flutningskostnað. Við setningu raforkulaganna var vandað til verka, eins og sést m.a. á greinargóðum skýrslum og greiningum sem unnar voru í aðdraganda lagasetningarinnar. Frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar Með nýjum raforkulögum urðu miklar breytingar á skipan raforkumála sem og á viðskiptum með rafmagn. Eftir um 15 ára reynslu af lögunum má segja að þau hafi í meginatriðum reynst vel, þótt vissulega séu þau ekki gallalaus frekar en önnur mannanna verk. Helsti ávinningurinn hefur verið þessi: Raforkuflutningur og -dreifing urðu sérleyfisskyld starfsemi með skýrri umgjörð um verðskrá, tekjur og ákvarðanir um uppbyggingu. Með þessu var stuðlað að hagkvæmu grunnkerfi og komið í veg fyrir mörg grunnkerfi á hverjum stað, eins og t.d. hefur verið raunin í fjarskiptakerfum, með tilheyrandi kostnaði og óhagræði fyrir neytendur og umhverfi. Raforkuvinnsla og -sala voru gefnar frjálsar, settar í markaðsumhverfi og þurftu að uppfylla almennar reglur samkeppnislaga og reglur um ríkisstyrki. Með breytingunni voru raforkusamningar við stórnotendur færðir í viðskiptalegt umhverfi án afskipta stjórnmálamanna. Með því var sköpuð skynsamleg umgjörð um þessa flóknu viðskiptasamninga sem gerðir eru við stór alþjóðleg fyrirtæki, þar sem hver hugsar vel um eigin hag. Reynslan hefur sýnt að í öllum nýjum samningum og endursamningum við stórnotendur hefur raforkuverð hækkað án þess að dregið hafi úr eftirspurn eða framleiðslu. Raforkuverð stórnotenda hefur nálgast það verð sem er í boði í öðrum löndum, enda er engin ástæða fyrir Íslendinga til að undirverðleggja íslenskar orkuauðlindir – ekki frekar en íslenskan sjávarútveg. Með því að hafa sambærilegt umhverfi raforkumála og í Evrópu er nýjum fyrirtækjum auðveldað að taka til starfa á Íslandi. Í öllum meginatriðum hafa þær grundvallarbreytingar sem gerðar voru með setningu raforkulaganna reynst vel. Í stuttu máli má segja að horfið hafi verið frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar með tilheyrandi ávinningi fyrir þátttakendur á raforkumarkaði og þjóðarbúið í heild. Bætt rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs Raforkulögin hafa tvímælalaust stuðlað að heilbrigðara rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs. Gegnsæi hefur verið aukið, jafnræði notenda og framleiðenda aukið, staða orkunotenda styrkt, grundvöllur skapaður til samkeppni þar sem hún á við og stuðlað að lægra orkuverði á almennum markaði. Í þessu sambandi vil ég vekja athygli á nýútkominni skýrslu sem verkfræðistofan Efla vann fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið: Raforkuverð og þróun samkeppni á raforkumarkaði. Í skýrslunni kemur fram að með raforkulögunum hafi tekist að innleiða samkeppni í vinnslu og sölu rafmagns og að fyrirtækjum fari fjölgandi. Í samantekt segir: „Tekist hefur að innleiða samkeppni í raforkusölu sem skilað hefur sér í nokkuð stöðugu raforkuverði á almennum markaði. Raforkuvinnsla var jafnframt gefin frjáls en í eldra kerfi voru miklar takmarkanir sem m.a. ollu verulegu ósætti um það kerfi.“ Þá segir að verð á raforku í smásölu hafi lækkað eftir setningu raforkulaga en sé nú svipað að raunvirði og fyrst eftir skipulagsbreytingarnar. Baráttan um orkuauðlindina Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að baráttan um raunveruleg yfirráð og eignarhald á orkuauðlindum landsins, a.m.k. þeim sem Landsvirkjun hefur verið treyst fyrir, mun um ókomna framtíð snúast meðal annars um hvernig okkur gengur að semja við alþjóðlega stórnotendur um raforkuverð, enda nota þeir um 80% af raforku Íslands. Til að tryggja þjóðinni sanngjarnan arð af auðlindinni verður hún að fá sambærilegt verð og greitt er annars staðar í hinum vestræna heimi. Þar hefur núverandi orkulöggjöf reynst vel og skapað umgjörð sem hefur gert okkur mögulegt að ná góðum árangri á undanförnum árum. Sá árangur sést meðal annars á bættri afkomu Landsvirkjunar og væntum hækkandi arðgreiðslum til þjóðarinnar í framtíðinni, sem lengi hefur verið beðið eftir. Höfundur er forstjóri Landsvirkjunar
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun