Ristilkrabbamein og skipulögð hópleit Sunna Guðlaugsdóttir skrifar 3. október 2015 07:00 Ristilkrabbamein (ristil- og endaþarmskrabbamein) er önnur algengasta dánarorsök af völdum krabbameina á Vesturlöndum en árlega greinast að meðaltali 135 einstaklingar hérlendis. Árlega látast að meðaltali 50 úr sjúkdómnum. Reglubundin skipulögð hópleit hefði getað bjargað mörgum þessara mannslífa. Niðurstöður rannsókna hafa sýnt að hópleit er árangursrík, bjargar mannslífum og sparar fé. Krabbameinsfélagið hefur í mörg ár sýnt þessu máli áhuga og síðan í apríl hefur höfundur unnið sem verkefnastjóri að undirbúningi skipulagðrar hópleitar ristilkrabbameins í samvinnu við landlækni og að beiðni velferðarráðuneytis. Skipulögð hópleit er opinber forvarnaráætlun, ætluð einstaklingum í skilgreindum áhættuhópi. Þegar ristilkrabbamein á í hlut eru bæði konur og karlar í áhættu. Um 80% greinast á aldrinum 55-85 ára. Samkvæmt alþjóðlegum klínískum leiðbeiningum eru einstaklingar 50-75 ára skilgreindir í meðaláhættu að fá sjúkdóminn. Ofþyngd, kyrrseta, reykingar, rautt kjöt og áfengi eru helstu áhættuþættir. Annað sem eykur áhættu enn frekar er fjölskyldusaga um ristilkrabbamein, langvarandi bólgusjúkdómar í ristli (í átta ár eða lengur) og erfanleg heilkenni sem bera með sér miklar líkur á ristilkrabbameini, jafnvel á barnsaldri. Markmið skipulagðrar hópleitar er að draga úr sjúkdómsbyrði og dánartíðni af völdum ristilkrabbameins með því að leita að sjúkdómnum í einkennalausum þannig að það komi þeim að gagni en skaði ekki. Langflest ristilkrabbamein þróast úr óeðlilegum frumuvexti í slímhúð ristils (sepamyndun) þar sem sum eru eiginleg forstig. Um þriðjungur einstaklinga eldri en 50 ára eru líklegir til að vera með slíka sepa. Þeir geta verið hvar sem er í ristlinum og fara ekki af sjálfu sér en geta hins vegar þróast á mörgum árum í banvænt ristilkrabbamein. Þessi staðreynd þýðir að góður tími gefst til að finna og uppræta sepa á tiltölulega skaðlausan hátt og jafnvel bjarga frá krabbameinsmyndun. Tíðni sjúkdómsins er heldur lægri hjá konum en körlum á sama aldri.Miðlæg leitarstöð Í skýrslu Krabbameinsfélagsins til heilbrigðisráðherra er mælt með lýðgrundaðri skipulegri hópleit að evrópskri fyrirmynd, þar sem heilbrigðisyfirvöld bera ábyrgð á framkvæmd, kostnaði og gæðum. Miðlæg leitarstöð, rekin af fagfólki, skipuleggur og hefur yfirsýn yfir öll stig hópleitarinnar. Þessi leið ætti að tryggja jafnan rétt íbúa til þjónustunnar. Margir fagaðilar koma að hópleitinni. Leitarstöð Krabbameinsfélagsins sem hefur reynslu af hópleit gæti hýst stjórnstöð í samvinnu við Krabbameinsskrána. Gert er ráð fyrir að einstaklingum í meðaláhættu verði boðin þátttaka þeim að kostnaðarlausu með bréfi og heimsendu sýnatökusetti til að ná hægðasýni sem ætlað er til skimunar fyrir blóði í hægðum. Leiðbeiningar fylgi með hvernig á að taka sýnið sem síðan er sent til baka á rannsóknarstofu. Niðurstaða myndi verða skráð og þaðan myndi sá sem þiggur þjónustuna fá svarbréf. Langt gengnir separ og nánast öll ristilkrabbamein á frumstigum blæða þó ekki verði alltaf tekið eftir því með berum augum. Þetta er hægt að greina með hægðaprófum. Komin eru á markað ný hægðapróf (FIT), sem mæla sértækt og með mikilli nákvæmni mannablóð í hægðum. Hægt er að nýta þau til að finna þá sem eru í brýnni þörf fyrir ristilspeglun. Unnið er að því að þessi tegund prófa komi á markað hér og hægt verði að gera slíkar mælingar hérlendis. Árangursríkasta aðferðin síðan til að greina hvað veldur örblæðingu, ef hún reynist vera til staðar, er ristilspeglun. Skýringin gæti verið sepi eða ristilkrabbamein, en einnig bólgusjúkdómar í ristli eða gyllinæð, svo önnur dæmi séu nefnd. Með ristilspeglun er möguleiki á sýnatöku til greiningar. Separ og sum ristilkrabbamein á frumstigum er einnig mögulegt að fjarlægja í ristilspegluninni. Mikilvægt er að átta sig á því að skimun á ekki við ef einstaklingur er kominn með einkenni ristilkrabbameins. Í þeim tilfellum þarf að leita strax læknis með greiningu og meðferð í huga. Allar blæðingar frá endaþarmi þarf að taka alvarlega og þarfnast læknisskoðunar. Kynntu þér einkenni ristilkrabbameins á ristilkrabbamein.is eða bleikaslaufan.is. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir Skoðun Að velja sér forseta Sigrún Helgadóttir Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir Skoðun Katrín á Bessastaði Björn Snæbjörnsson Skoðun Hverjir bera ábyrgð á að halda launum kvenna niðri? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg Skoðun Öllu frelsi fylgir ábyrgð, líka tjáningarfrelsinu Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað viljum við? skrifar Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir skrifar Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Hulda eða Stoltenberg? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Katrín á Bessastaði Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Hvað er það sem Alþingi ber að vernda á Þingvöllum? Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Öllu frelsi fylgir ábyrgð, líka tjáningarfrelsinu Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Að velja sér forseta Sigrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sameiningartákn á tímum sundrungar Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvað væri lífið án vina? Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hverjir bera ábyrgð á að halda launum kvenna niðri? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg skrifar Skoðun Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Tímabær orð Unnar Arndísardóttur um afstæði barneigna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason skrifar Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir skrifar Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhlutlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Ristilkrabbamein (ristil- og endaþarmskrabbamein) er önnur algengasta dánarorsök af völdum krabbameina á Vesturlöndum en árlega greinast að meðaltali 135 einstaklingar hérlendis. Árlega látast að meðaltali 50 úr sjúkdómnum. Reglubundin skipulögð hópleit hefði getað bjargað mörgum þessara mannslífa. Niðurstöður rannsókna hafa sýnt að hópleit er árangursrík, bjargar mannslífum og sparar fé. Krabbameinsfélagið hefur í mörg ár sýnt þessu máli áhuga og síðan í apríl hefur höfundur unnið sem verkefnastjóri að undirbúningi skipulagðrar hópleitar ristilkrabbameins í samvinnu við landlækni og að beiðni velferðarráðuneytis. Skipulögð hópleit er opinber forvarnaráætlun, ætluð einstaklingum í skilgreindum áhættuhópi. Þegar ristilkrabbamein á í hlut eru bæði konur og karlar í áhættu. Um 80% greinast á aldrinum 55-85 ára. Samkvæmt alþjóðlegum klínískum leiðbeiningum eru einstaklingar 50-75 ára skilgreindir í meðaláhættu að fá sjúkdóminn. Ofþyngd, kyrrseta, reykingar, rautt kjöt og áfengi eru helstu áhættuþættir. Annað sem eykur áhættu enn frekar er fjölskyldusaga um ristilkrabbamein, langvarandi bólgusjúkdómar í ristli (í átta ár eða lengur) og erfanleg heilkenni sem bera með sér miklar líkur á ristilkrabbameini, jafnvel á barnsaldri. Markmið skipulagðrar hópleitar er að draga úr sjúkdómsbyrði og dánartíðni af völdum ristilkrabbameins með því að leita að sjúkdómnum í einkennalausum þannig að það komi þeim að gagni en skaði ekki. Langflest ristilkrabbamein þróast úr óeðlilegum frumuvexti í slímhúð ristils (sepamyndun) þar sem sum eru eiginleg forstig. Um þriðjungur einstaklinga eldri en 50 ára eru líklegir til að vera með slíka sepa. Þeir geta verið hvar sem er í ristlinum og fara ekki af sjálfu sér en geta hins vegar þróast á mörgum árum í banvænt ristilkrabbamein. Þessi staðreynd þýðir að góður tími gefst til að finna og uppræta sepa á tiltölulega skaðlausan hátt og jafnvel bjarga frá krabbameinsmyndun. Tíðni sjúkdómsins er heldur lægri hjá konum en körlum á sama aldri.Miðlæg leitarstöð Í skýrslu Krabbameinsfélagsins til heilbrigðisráðherra er mælt með lýðgrundaðri skipulegri hópleit að evrópskri fyrirmynd, þar sem heilbrigðisyfirvöld bera ábyrgð á framkvæmd, kostnaði og gæðum. Miðlæg leitarstöð, rekin af fagfólki, skipuleggur og hefur yfirsýn yfir öll stig hópleitarinnar. Þessi leið ætti að tryggja jafnan rétt íbúa til þjónustunnar. Margir fagaðilar koma að hópleitinni. Leitarstöð Krabbameinsfélagsins sem hefur reynslu af hópleit gæti hýst stjórnstöð í samvinnu við Krabbameinsskrána. Gert er ráð fyrir að einstaklingum í meðaláhættu verði boðin þátttaka þeim að kostnaðarlausu með bréfi og heimsendu sýnatökusetti til að ná hægðasýni sem ætlað er til skimunar fyrir blóði í hægðum. Leiðbeiningar fylgi með hvernig á að taka sýnið sem síðan er sent til baka á rannsóknarstofu. Niðurstaða myndi verða skráð og þaðan myndi sá sem þiggur þjónustuna fá svarbréf. Langt gengnir separ og nánast öll ristilkrabbamein á frumstigum blæða þó ekki verði alltaf tekið eftir því með berum augum. Þetta er hægt að greina með hægðaprófum. Komin eru á markað ný hægðapróf (FIT), sem mæla sértækt og með mikilli nákvæmni mannablóð í hægðum. Hægt er að nýta þau til að finna þá sem eru í brýnni þörf fyrir ristilspeglun. Unnið er að því að þessi tegund prófa komi á markað hér og hægt verði að gera slíkar mælingar hérlendis. Árangursríkasta aðferðin síðan til að greina hvað veldur örblæðingu, ef hún reynist vera til staðar, er ristilspeglun. Skýringin gæti verið sepi eða ristilkrabbamein, en einnig bólgusjúkdómar í ristli eða gyllinæð, svo önnur dæmi séu nefnd. Með ristilspeglun er möguleiki á sýnatöku til greiningar. Separ og sum ristilkrabbamein á frumstigum er einnig mögulegt að fjarlægja í ristilspegluninni. Mikilvægt er að átta sig á því að skimun á ekki við ef einstaklingur er kominn með einkenni ristilkrabbameins. Í þeim tilfellum þarf að leita strax læknis með greiningu og meðferð í huga. Allar blæðingar frá endaþarmi þarf að taka alvarlega og þarfnast læknisskoðunar. Kynntu þér einkenni ristilkrabbameins á ristilkrabbamein.is eða bleikaslaufan.is.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun