Hvers vegna eru erfðabreytt matvæli merkt? Sandra B. Jónsdóttir skrifar 13. júní 2014 07:00 Erfðabreytt matvæli eru merkt vegna þess að aldrei hefur verið sýnt fram á öryggi þeirra til neyslu. Nytjaplöntum var erfðabreytt með sn. genasmíð, sem inniheldur gen úr framandi lífveru (t.d. fiski, skordýri, dýrum og jafnvel mönnum) sem flækt er saman við bakteríu, vírus og gen sem tjáir ónæmi fyrir sýklalyfjum. Slík planta mundi aldrei verða til í náttúrunni og afleiðingar þess að neyta fæðu sem er svo gjörólík þeirri fæðu sem þróunin hefur ætlað okkur eru óþekktar. Fyrirtækin sem þróa erfðabreyttar plöntur þurfa ekki að gera öryggisprófanir á mönnum, heldur er þeim aðeins gert að sýna fram á hvort erfðabreytt matvæli séu umtalsvert jafngild venjulegum matvælum. „Umtalsvert jafngildi“ hefur enga lagalega eða vísindalega skilgreiningu. Það er einfaldaður samanburður á nokkrum grunnþáttum (próteinum, fitu og kolvetnum) og er ekki til þess bært að greina marktækan mun á erfðabreyttum og hefðbundnum matvælum. Til dæmis gæti hann ekki greint mun á heilbrigðri kú og kú með riðuveiki. En þeir sem neyta kjötafurða af riðusýktum nautgripum kunna að sýkjast af hinum banvæna sjúkdómi CJD. Nú er hálfur annar áratugur síðan sýnt var fram á að umtalsvert jafngildi er vísindalega innantómt hugtak. Það kom nánar í ljós m.a. í norskri rannsókn á erfðabreyttu soja (2013), egypskri rannsókn á Bt-maís (2013) og í brasilískri rannsókn (2014) sem sýndi að 32 gerðir próteina voru tjáðar með ólíkum hætti í erfðabreyttum maís samanborið við venjulegan maís.Rangar staðhæfingar En það eru ekki aðeins gervivísindi jafngildisprófana sem vekja spurningar um öryggi erfðabreyttra matvæla heldur einnig rangar staðhæfingar líftæknifyrirtækja um slíkt öryggi, til dæmis að erfðabreytt matvæli gætu ekki valdið mönnum og dýrum heilsutjóni þar sem meltingarkerfi spendýra sundri DNA í matvælum. Rannsóknir hafa afsannað þetta og þeirra áhrifaríkust er kanadísk rannsókn frá árinu 2011 sem sýndi að Bt-eitur úr erfðabreyttum matvælum komst í gegnum meltingarveginn og fannst í blóði þungaðra kvenna og í blóði ófæddra barna þeirra. Kanadíska rannsóknin hafði gríðarleg áhrif á neytendur og kallaði þegar á andsvör hagsmunaafla í erfðatækni sem reyndu að grafa undan tiltrú á henni. Þegar höfundar rannsóknarinnar vörðu þær aðferðir og staðla sem hún byggðist á brást líftækniiðnaðurinn við með því að fullyrða að engu breytti þótt Bt-eitur kæmist í gegnum meltingarveginn því það væri spendýrum skaðlaust, nokkuð sem vísindin hafa enn og aftur afsannað. Frönsk rannsókn (2012) sýndi að ein tegund af Bt-eitri dræpi frumur úr mönnum og 3ja ára rannsókn á sauðfé sýndi að Bt-eitur olli röskun á starfsemi meltingarkerfisins. A.m.k. fjórar rannsóknir á tilraunadýrum sýna eitrun í smáþörmum, lifur, nýrum, milta og briskirtli af völdum Bt-eiturs. Þá sýna aðrar rannsóknir samdrátt í vexti og truflun á ónæmiskerfi. Egypsk rannsókn (2013) sýndi að rottur sem fengu Bt-maís sýndu sterk merki um eitrun í lifur, nýrum og smáþörmum eftir þrjá mánuði. Augljóst er að fullyrðingar talsmanna erfðabreytinga um öryggi erfðabreyttra matvæla hafa reynst rangar; DNA úr erfðabreyttum matvælum kemst í gegnum meltingarveg spendýra og getur valdið þeim verulegu heilsutjóni.Merkingar mikilvægar Merkingar erfðabreyttra matvæla eru mikilvægar vegna þess að þær eru aðvörun. Því miður krefst íslenska merkingareglugerðin þess eins að orðið „erfðabreytt“ sé prentað næst þeim innihaldsefnum sem eru erfðabreytt, og að jafnaði er þetta að finna í örsmáu og næstum ólæsilegu letri. Reglugerð ESB gerir kröfu um að setningin „þessi afurð inniheldur erfðabreyttar lífverur“ sé prentuð í innihaldslýsinguna, sem auðveldara er fyrir neytendur að lesa. Íslenska reglugerðin tilgreinir heldur ekki hvers konar erfðabreytt efni megi vera í matvælum. Þar af leiðandi eru neytendur hér á landi berskjaldaðir fyrir mengun af völdum alls konar erfðabreyttra afurða – þar með taldra tilraunaplantna og hættulegra plantna sem ræktaðar eru til lyfjagerðar og iðnaðar. Evrópugerðin kveður hins vegar á um að hvers konar mengun af völdum erfðabreyttra afurða megi einvörðungu vera frá plöntum sem ESB hefur þegar heimilað til ræktunar eða innflutnings. Ljóst er að tilraun Íslands til að rita sína eigin útgáfu af merkingarreglum fyrir erfðabreyttar afurðir hefur ekki skilað árangri. Íslandi ber sem EES-ríki að taka upp gerðir ESB á þessu sviði. Nú er tími til kominn að innleiða gerð ESB um merkingar erfðabreyttra matvæla – frá orði til orðs. Það er okkar eina leið til þess að vernda viðskipti milli okkar og Evrópu og tryggja jafnframt íslenskum neytendum sömu vernd og aðrir Evrópubúar njóta. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Sjá meira
Erfðabreytt matvæli eru merkt vegna þess að aldrei hefur verið sýnt fram á öryggi þeirra til neyslu. Nytjaplöntum var erfðabreytt með sn. genasmíð, sem inniheldur gen úr framandi lífveru (t.d. fiski, skordýri, dýrum og jafnvel mönnum) sem flækt er saman við bakteríu, vírus og gen sem tjáir ónæmi fyrir sýklalyfjum. Slík planta mundi aldrei verða til í náttúrunni og afleiðingar þess að neyta fæðu sem er svo gjörólík þeirri fæðu sem þróunin hefur ætlað okkur eru óþekktar. Fyrirtækin sem þróa erfðabreyttar plöntur þurfa ekki að gera öryggisprófanir á mönnum, heldur er þeim aðeins gert að sýna fram á hvort erfðabreytt matvæli séu umtalsvert jafngild venjulegum matvælum. „Umtalsvert jafngildi“ hefur enga lagalega eða vísindalega skilgreiningu. Það er einfaldaður samanburður á nokkrum grunnþáttum (próteinum, fitu og kolvetnum) og er ekki til þess bært að greina marktækan mun á erfðabreyttum og hefðbundnum matvælum. Til dæmis gæti hann ekki greint mun á heilbrigðri kú og kú með riðuveiki. En þeir sem neyta kjötafurða af riðusýktum nautgripum kunna að sýkjast af hinum banvæna sjúkdómi CJD. Nú er hálfur annar áratugur síðan sýnt var fram á að umtalsvert jafngildi er vísindalega innantómt hugtak. Það kom nánar í ljós m.a. í norskri rannsókn á erfðabreyttu soja (2013), egypskri rannsókn á Bt-maís (2013) og í brasilískri rannsókn (2014) sem sýndi að 32 gerðir próteina voru tjáðar með ólíkum hætti í erfðabreyttum maís samanborið við venjulegan maís.Rangar staðhæfingar En það eru ekki aðeins gervivísindi jafngildisprófana sem vekja spurningar um öryggi erfðabreyttra matvæla heldur einnig rangar staðhæfingar líftæknifyrirtækja um slíkt öryggi, til dæmis að erfðabreytt matvæli gætu ekki valdið mönnum og dýrum heilsutjóni þar sem meltingarkerfi spendýra sundri DNA í matvælum. Rannsóknir hafa afsannað þetta og þeirra áhrifaríkust er kanadísk rannsókn frá árinu 2011 sem sýndi að Bt-eitur úr erfðabreyttum matvælum komst í gegnum meltingarveginn og fannst í blóði þungaðra kvenna og í blóði ófæddra barna þeirra. Kanadíska rannsóknin hafði gríðarleg áhrif á neytendur og kallaði þegar á andsvör hagsmunaafla í erfðatækni sem reyndu að grafa undan tiltrú á henni. Þegar höfundar rannsóknarinnar vörðu þær aðferðir og staðla sem hún byggðist á brást líftækniiðnaðurinn við með því að fullyrða að engu breytti þótt Bt-eitur kæmist í gegnum meltingarveginn því það væri spendýrum skaðlaust, nokkuð sem vísindin hafa enn og aftur afsannað. Frönsk rannsókn (2012) sýndi að ein tegund af Bt-eitri dræpi frumur úr mönnum og 3ja ára rannsókn á sauðfé sýndi að Bt-eitur olli röskun á starfsemi meltingarkerfisins. A.m.k. fjórar rannsóknir á tilraunadýrum sýna eitrun í smáþörmum, lifur, nýrum, milta og briskirtli af völdum Bt-eiturs. Þá sýna aðrar rannsóknir samdrátt í vexti og truflun á ónæmiskerfi. Egypsk rannsókn (2013) sýndi að rottur sem fengu Bt-maís sýndu sterk merki um eitrun í lifur, nýrum og smáþörmum eftir þrjá mánuði. Augljóst er að fullyrðingar talsmanna erfðabreytinga um öryggi erfðabreyttra matvæla hafa reynst rangar; DNA úr erfðabreyttum matvælum kemst í gegnum meltingarveg spendýra og getur valdið þeim verulegu heilsutjóni.Merkingar mikilvægar Merkingar erfðabreyttra matvæla eru mikilvægar vegna þess að þær eru aðvörun. Því miður krefst íslenska merkingareglugerðin þess eins að orðið „erfðabreytt“ sé prentað næst þeim innihaldsefnum sem eru erfðabreytt, og að jafnaði er þetta að finna í örsmáu og næstum ólæsilegu letri. Reglugerð ESB gerir kröfu um að setningin „þessi afurð inniheldur erfðabreyttar lífverur“ sé prentuð í innihaldslýsinguna, sem auðveldara er fyrir neytendur að lesa. Íslenska reglugerðin tilgreinir heldur ekki hvers konar erfðabreytt efni megi vera í matvælum. Þar af leiðandi eru neytendur hér á landi berskjaldaðir fyrir mengun af völdum alls konar erfðabreyttra afurða – þar með taldra tilraunaplantna og hættulegra plantna sem ræktaðar eru til lyfjagerðar og iðnaðar. Evrópugerðin kveður hins vegar á um að hvers konar mengun af völdum erfðabreyttra afurða megi einvörðungu vera frá plöntum sem ESB hefur þegar heimilað til ræktunar eða innflutnings. Ljóst er að tilraun Íslands til að rita sína eigin útgáfu af merkingarreglum fyrir erfðabreyttar afurðir hefur ekki skilað árangri. Íslandi ber sem EES-ríki að taka upp gerðir ESB á þessu sviði. Nú er tími til kominn að innleiða gerð ESB um merkingar erfðabreyttra matvæla – frá orði til orðs. Það er okkar eina leið til þess að vernda viðskipti milli okkar og Evrópu og tryggja jafnframt íslenskum neytendum sömu vernd og aðrir Evrópubúar njóta.
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun