Valdið færist til Jón Ormur Halldórsson skrifar 21. mars 2013 06:00 Flestum sem fá pólitísk völd virðist koma á óvart hvað erfitt er að beita þeim til gagns. Þetta er ört að versna en er þó ekki nýtt. Möguleikar stjórnmálamanna til að ráða niðurstöðum með því valdi sem þeim er gefið hafa alltaf verið minni en mönnum er títt að ætla. Nákvæmar greiningar á liðnum atburðum leiða í ljós að viðtekin söguskoðun er oft byggð á miklum einföldunum. Samhengið á milli þess sem ráðandi menn vildu og þess sem varð er oftast flóknara og minna en viðtekin saga gefur til kynna.Leikritið Glöggir og hreinskilnir stjórnmálamenn í öllum álfum heimsins kvarta undan þessu máttleysi sín á milli, ekki síst við útlenda kollega. En einn er sá hópur sem stjórnmálamenn ræða þó ekki við um þessi vaxandi vandræði. Það eru kjósendur. Ástæðan fyrir því er einfaldlega sú að gagnvart kjósendum verða stjórnmálamenn að sýnast þess megnugir að breyta því sem þeir lofa að breyta. Leikrit stjórnmálanna byggist á því. Kjósendur kvarta jafnan hástöfum undan litlum efndum en krefjast um leið nýrra loforða. Uppákomur og refir Allir sem hafa farið með pólitísk völd þekkja hvernig uppákomur og óvænt rás atburða taka frá þeim frumkvæði og fylla dagskrá þeirra af vandræðum. Þetta hefur verið hlutskipti ríkisstjórna alla tíð. Því óvæntari og stærri sem uppákomurnar eru, því meira eru refir stjórnmálanna á heimavelli og hugsjónamenn á útivelli. Þetta er ein ástæða þess hve lítið samhengi er á milli fyrirheita og niðurstöðu í stjórnmálum. Nýleg þróun hefur enn frekar rofið þetta samhengi.Stærri veruleiki Þjóðfélög eru sífellt að verða flóknari og þau eru líka að verða miklu opnari. Fyrirheit um innlend efnahagsmál eru hvergi mikils virði án viðurkenningar á ytri veruleika. Hugmyndir um að sniðganga veruleikann eru á meðal þeirra hættulegustu í stjórnmálum en sérlega vinsælar á krepputímum eins og sjá má í nokkrum illa settum löndum í Evrópu. Hinn ytri veruleiki verður sífellt flóknari og viðkvæmari með samtengingu atvinnulífs jarðarinnar og ört vaxandi samþættingu allra hluta um víða veröld. Stjórnmálamenn allra landa glíma í reynd við það sama. Aðlögun að veruleika sem er utan þeirra eigin áhrifa.Máttur spurninga Til viðbótar hefur átt sér stað tilfærsla á valdi innan samfélaga sem er ekki síður söguleg en að mestu ótengdir flutningar valds frá vestri til austurs og norðri til suðurs í heiminum. Innan samfélaga nær hún allt frá heimilum fólks til mestu miðstöðva pólitísks, efnahagslegs og menningarlegs valds. Valdið færist frá körlum til kvenna, frá valdakerfum til upplýstra manna, frá stórfyrirtækjum til kunnáttusamra einstaklinga, frá hervaldi til mjúkra áhrifa, og frá þeim sem þykjast vita til hinna sem kunna að spyrja.Samhengið Öll stjórnmál eru staðbundin sagði gamall refur í Ameríku. Þetta þykir satt um allan heim og er það líka svo langt sem það nær. En það nær ekki langt. Pólitík er í kreppu vegna þess að veruleikinn er ekki lengur staðbundinn þótt pólitíkin sé það. Tilraunir til að láta sem hann sé staðbundinn kosta menn sýn á samhengi og skilning á sínum eigin aðstæðum. Menn taka óafvitandi á hverjum degi þátt í hnattrænum samræðum hvort sem þeir ræða samfélagsmál, menningu, atvinnulíf eða pólitík, þótt þeim sýnist oft staðbundinn angi hins almenna vera mjög sérstakur. Það er oftar persónugerð umræða frekar en eðli málsins sem hefur staðbundin sérkenni.Staðsetning valdsins Það er eitt lán hinna minni að uppsprettur valds er síður en áður að finna í eiginlegu afli og æ meira í þátttöku ríkja, hópa og einstaklinga í aragrúa af alls kyns netum sem tengja saman um allar jarðir þá aðila sem hvert mál varðar. Þessi net eru af ólíkasta tagi. Mörg eru formleg og fleiri þó óformleg. Sum tengja saman embættismenn, sum baráttufólk í pólitík, önnur athafnamenn eða þá nörda. Áhrif aflminni ríkja á eigin örlög fara sífellt meira eftir því hvernig þau tengja sig öðrum og nýta þau tengsl.Heimur að mýkjast Sú hugsun að menn passi best upp á eigin hag með því að sitja heima og loka sínum dyrum er því ekki aðeins sérlega óaðlaðandi á spennandi tímum heldur einnig líkleg til að gera menn veika í glímum við þann veruleika sem er að birtast í okkar heimi. Valdið í heiminum er að mýkjast og dreifast. Það byggir minna á styrk en áður og meira á aðdráttarafli hugmynda og siða. En menn þurfa að vera með til að passa upp á sinn eigin heim.Ábyrgðin Af öllum þessum ástæðum ættu menn ekki að láta kosningar, þetta svolítið deiga verkfæri lýðræðisins, snúast um einstök mál. Þau munu hvort sem er öll fá annan endi en lofað er. Heldur ættu menn að spyrja um almenn leiðarljós fólks og flokka í þeim þétta skógi af sífellt flóknari og óvæntari álitaefnum sem fram undan er. Það skiptir kjósendur meira máli að vita hvar þeir hafa menn, svona almennt talað, en að heyra um einstaka drauma þeirra. Nákvæm fyrirheit lenda fljótt í fjallháum bunkum svikinna kosningaloforða. Almenn afstaða ræður hins vegar hvernig menn vinna úr flóknum og óvæntum málum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Ormur Halldórsson Kosningar 2013 Skoðun Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Sjá meira
Flestum sem fá pólitísk völd virðist koma á óvart hvað erfitt er að beita þeim til gagns. Þetta er ört að versna en er þó ekki nýtt. Möguleikar stjórnmálamanna til að ráða niðurstöðum með því valdi sem þeim er gefið hafa alltaf verið minni en mönnum er títt að ætla. Nákvæmar greiningar á liðnum atburðum leiða í ljós að viðtekin söguskoðun er oft byggð á miklum einföldunum. Samhengið á milli þess sem ráðandi menn vildu og þess sem varð er oftast flóknara og minna en viðtekin saga gefur til kynna.Leikritið Glöggir og hreinskilnir stjórnmálamenn í öllum álfum heimsins kvarta undan þessu máttleysi sín á milli, ekki síst við útlenda kollega. En einn er sá hópur sem stjórnmálamenn ræða þó ekki við um þessi vaxandi vandræði. Það eru kjósendur. Ástæðan fyrir því er einfaldlega sú að gagnvart kjósendum verða stjórnmálamenn að sýnast þess megnugir að breyta því sem þeir lofa að breyta. Leikrit stjórnmálanna byggist á því. Kjósendur kvarta jafnan hástöfum undan litlum efndum en krefjast um leið nýrra loforða. Uppákomur og refir Allir sem hafa farið með pólitísk völd þekkja hvernig uppákomur og óvænt rás atburða taka frá þeim frumkvæði og fylla dagskrá þeirra af vandræðum. Þetta hefur verið hlutskipti ríkisstjórna alla tíð. Því óvæntari og stærri sem uppákomurnar eru, því meira eru refir stjórnmálanna á heimavelli og hugsjónamenn á útivelli. Þetta er ein ástæða þess hve lítið samhengi er á milli fyrirheita og niðurstöðu í stjórnmálum. Nýleg þróun hefur enn frekar rofið þetta samhengi.Stærri veruleiki Þjóðfélög eru sífellt að verða flóknari og þau eru líka að verða miklu opnari. Fyrirheit um innlend efnahagsmál eru hvergi mikils virði án viðurkenningar á ytri veruleika. Hugmyndir um að sniðganga veruleikann eru á meðal þeirra hættulegustu í stjórnmálum en sérlega vinsælar á krepputímum eins og sjá má í nokkrum illa settum löndum í Evrópu. Hinn ytri veruleiki verður sífellt flóknari og viðkvæmari með samtengingu atvinnulífs jarðarinnar og ört vaxandi samþættingu allra hluta um víða veröld. Stjórnmálamenn allra landa glíma í reynd við það sama. Aðlögun að veruleika sem er utan þeirra eigin áhrifa.Máttur spurninga Til viðbótar hefur átt sér stað tilfærsla á valdi innan samfélaga sem er ekki síður söguleg en að mestu ótengdir flutningar valds frá vestri til austurs og norðri til suðurs í heiminum. Innan samfélaga nær hún allt frá heimilum fólks til mestu miðstöðva pólitísks, efnahagslegs og menningarlegs valds. Valdið færist frá körlum til kvenna, frá valdakerfum til upplýstra manna, frá stórfyrirtækjum til kunnáttusamra einstaklinga, frá hervaldi til mjúkra áhrifa, og frá þeim sem þykjast vita til hinna sem kunna að spyrja.Samhengið Öll stjórnmál eru staðbundin sagði gamall refur í Ameríku. Þetta þykir satt um allan heim og er það líka svo langt sem það nær. En það nær ekki langt. Pólitík er í kreppu vegna þess að veruleikinn er ekki lengur staðbundinn þótt pólitíkin sé það. Tilraunir til að láta sem hann sé staðbundinn kosta menn sýn á samhengi og skilning á sínum eigin aðstæðum. Menn taka óafvitandi á hverjum degi þátt í hnattrænum samræðum hvort sem þeir ræða samfélagsmál, menningu, atvinnulíf eða pólitík, þótt þeim sýnist oft staðbundinn angi hins almenna vera mjög sérstakur. Það er oftar persónugerð umræða frekar en eðli málsins sem hefur staðbundin sérkenni.Staðsetning valdsins Það er eitt lán hinna minni að uppsprettur valds er síður en áður að finna í eiginlegu afli og æ meira í þátttöku ríkja, hópa og einstaklinga í aragrúa af alls kyns netum sem tengja saman um allar jarðir þá aðila sem hvert mál varðar. Þessi net eru af ólíkasta tagi. Mörg eru formleg og fleiri þó óformleg. Sum tengja saman embættismenn, sum baráttufólk í pólitík, önnur athafnamenn eða þá nörda. Áhrif aflminni ríkja á eigin örlög fara sífellt meira eftir því hvernig þau tengja sig öðrum og nýta þau tengsl.Heimur að mýkjast Sú hugsun að menn passi best upp á eigin hag með því að sitja heima og loka sínum dyrum er því ekki aðeins sérlega óaðlaðandi á spennandi tímum heldur einnig líkleg til að gera menn veika í glímum við þann veruleika sem er að birtast í okkar heimi. Valdið í heiminum er að mýkjast og dreifast. Það byggir minna á styrk en áður og meira á aðdráttarafli hugmynda og siða. En menn þurfa að vera með til að passa upp á sinn eigin heim.Ábyrgðin Af öllum þessum ástæðum ættu menn ekki að láta kosningar, þetta svolítið deiga verkfæri lýðræðisins, snúast um einstök mál. Þau munu hvort sem er öll fá annan endi en lofað er. Heldur ættu menn að spyrja um almenn leiðarljós fólks og flokka í þeim þétta skógi af sífellt flóknari og óvæntari álitaefnum sem fram undan er. Það skiptir kjósendur meira máli að vita hvar þeir hafa menn, svona almennt talað, en að heyra um einstaka drauma þeirra. Nákvæm fyrirheit lenda fljótt í fjallháum bunkum svikinna kosningaloforða. Almenn afstaða ræður hins vegar hvernig menn vinna úr flóknum og óvæntum málum.
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun