Menn ættu alltaf að hlusta á varúðarorð Svavar Hávarðsson skrifar 14. febrúar 2013 06:00 Skýrslan sýnir svo að ekki verður um villst að menn ættu að flýta sér hægt þegar ný tækni kemur fram. nordicphotos/afp Ný skýrsla Umhverfisstofnunar Evrópu (EEA) tekur af allan vafa um að betra sé að flýta sér hægt þegar ný tækni er innleidd. Í 84 af 88 tilfellum sem rannsökuð voru, þar sem varað var við skaðlegum áhrifum á heilsu eða umhverfi, reyndust gagnrýnendur hafa haft rétt fyrir sér. Þessar niðurstöður eru taldar eiga sérstaklega vel við í dag, þegar tæknibyltingar eru tíðari en nokkru sinni fyrr.Varúðarreglan Í forgrunni þessarar skýrslu er svokölluð varúðarregla; ein af meginreglum umhverfisréttar. Varúðarreglan verður tekin upp hér á landi, samkvæmt frumvarpi til nýrra náttúruverndarlaga. Í stuttu máli kemur hún til álita þegar óvissa er til staðar eða þekkingarskortur um afleiðingar ákvarðana sem kunna að hafa áhrif á náttúruna. Tilvikin 88, sem rannsökuð voru, höfðu þá sérstöðu að varnaðarorð voru talin ástæðulaus. Þau varða kvikasilfursmengun frá iðnaði, frjósemisvandamál vegna notkunar skordýraeiturs, hormónaraskandi efni í algengum plastvörum og lyf sem hafa áhrif á vistkerfi, svo eitthvað sé nefnt. Í skýrslunni kemur fram að oftar en ekki hafa menn hunsað vísbendingar um hættu, allt þar til að ekki var lengur hægt að komast hjá skaðlegum áhrifum á heilsu og umhverfi.Fjaðrafok Skýrslan, Late Lessons from Early Warnings II, er framhald skýrslu sem var birt árið 2001 og olli miklu fjaðrafoki. Sú skýrsla, og sú nýja, sýnir fram á að í allmörgum tilfellum hafa menn skellt skollaeyrum við viðvörunum um hættur, sem síðar hefur valdið dauða fólks og veikindum auk umhverfisskaða í stórum stíl. Nýja skýrslan rekur nokkur dæmi um það sem hér hefur verið nefnt og hlýtur að hafa víðtæk áhrif við stefnumörkun stjórnvalda, vísindastarf og tækni, enda eru neytendur fljótari að tileinka sér nýja tækni sem aldrei fyrr. Í því felst mikil hætta sem enginn ætti að leiða hjá sér, segir í skýrslunni. Í stuttu máli greinir skýrslan frá því hvernig hættumerki voru virt að vettugi; fyrirtæki tóku skammtímagróða fram yfir almannahag, bæði með því að fela upplýsingar og ekki síður með því að leiða hjá sér augljós hættumerki. Önnur dæmi greina frá því hvernig vísindamenn gerðu lítið úr mögulegri hættu tengdri nýrri tækni, stundum vegna þrýstings frá fjárfestum. Allt eru þetta dæmi um hvernig hægt hefði verið að beita aðferðum í anda varúðarreglunnar og komast hjá skaða. En hvaða skírskotun á skýrslan hér á landi? Hverju mun það breyta að varúðarreglan er lögfest með almennum hætti hér á landi?Ekki skýrt Steinunn Fjóla Sigurðardóttir, lögfræðingur hjá umhverfis- og auðlindaráðuneytinu, segir að varúðarreglan hafi hingað til ekki verið útfærð með skýrum hætti í lögum um náttúruvernd. Þó megi segja að sjónarmið um aðgát liggi að baki ákvæðum laganna um innflutning, ræktun og dreifingu lifandi lífvera, sem og ákvæðum um sérstaka vernd tiltekinna jarðmyndana og vistkerfa og um hættu á röskun náttúruminja. Varúðarreglan sé útfærð þannig í frumvarpi til laga um náttúruvernd að þegar tekin er ákvörðun, til dæmis um skipulag, framkvæmd eða starfsleyfi, án þess að fyrir liggi með nægilegri vissu hvaða áhrif hún hefur á náttúruna, skuli leitast við að koma í veg fyrir mögulegt og verulegt tjón á náttúruverðmætum. Þá skuli skorti á vísindalegri þekkingu ekki beitt sem rökum ef hætta er á alvarlegum eða óafturkræfum náttúruspjöllum, til að fresta eða láta hjá líða að grípa til aðgerða sem geta komið í veg fyrir spjöllin eða dregið úr þeim.Hefur víðtækt gildi Steinunn Fjóla segir mikilvægt í þessu sambandi að varúðarreglan er sett fram sem almenn meginregla og hafi því því víðtækt gildi. Gert sé ráð fyrir að innleiðing varúðarreglunnar í náttúruverndarlög geti komið í veg fyrir að ákvarðanir hafi í för með sér verulegt tjón á náttúrunni. Reglan kunni því að kalla á að leyfi, til dæmis fyrir framkvæmdum, sé bundið skilyrðum og kveðið sé á um mótvægisaðgerðir eða jafnvel að umsókn sé hafnað. Að hennar sögn veltur mat á því hvað teljist verulegt tjón á ýmsum þáttum; hversu mikil breyting verði á vistkerfum, hvort áhrifin séu varanleg og hvort tegundum á válista sé ógnað. Ef fyrir liggi nægileg þekking eða vissa um afleiðingar ákvörðunar verði varúðarreglunni hins vegar ekki beitt. Steinunn Fjóla bendir á að seinni málsliður varúðarreglunnar, sem fjallar um skort á vísindalegri þekkingu, eigi einkum við um ákvarðanir sem miði að náttúruvernd, eins og við ákvarðanir um friðlýsingu eða um veiðitakmarkanir. Þá endurspeglist varúðarreglan einnig í öðrum ákvæðum náttúruverndarfrumvarpsins, sem fjalla um almenna aðgæsluskyldu. Ákvæðið geri öllum skylt að ganga vel um náttúru landsins og sýna ýtrustu varúð. Þá beri framkvæmdaraðila við framkvæmdir og starfsemi sem áhrif hafa á náttúruna að gera allt sem með sanngirni má ætlast til svo komið verði í veg fyrir náttúruspjöll. Mest lesið Ísraelsher stöðvaði skútuna og handtók áhöfnina Erlent Skotin með gúmmíkúlu í beinni frá mótmælunum Erlent Íslendingur á válista CIA árið 1970 Innlent Flutningur Konukots mikið framfaraskref en skilur áhyggjur nágranna Innlent Telja Ísraelsher hafa umkringt bát Thunberg Erlent Þotur notaðar í flugi Icelandair til Nuuk Innlent Grafalvarlegt ástand í LA: „Þetta eru einhverjar fasískar leikaðferðir“ Erlent Forsetaframbjóðandi skotinn í höfuðið Erlent „Erum ekki að lýsa yfir stuðningi við Trump“ Innlent Vond stjórnsýsla að teikna bara einhverja reiti á kort Innlent Fleiri fréttir Komu í veg fyrir sýruleka á Akureyrarhöfn „Erum ekki að lýsa yfir stuðningi við Trump“ Þotur notaðar í flugi Icelandair til Nuuk Íslendingur á válista CIA árið 1970 Flutningur Konukots mikið framfaraskref en skilur áhyggjur nágranna Vond stjórnsýsla að teikna bara einhverja reiti á kort Fresta uppbyggingu verkmenntaskóla: „Þessi óvissa er fyrir neðan allar hellur“ Menningarveisla í allt sumar á Sólheimum Björgunarsveit selur derhúfur í stíl Bandaríkjaforseta Alvarlegt ástand í Los Angeles og opnun nýs Konukots Eftirlýstur maður handtekinn grunaður um vændiskaup Ríkisstjóri Utah heimsækir Eyjar: Mormónarnir vissu allt um sprönguna Heilbrigðisstofnun Suðurnesja skilaði 800 milljónum til ríkissjóðs Alþjóðlegir sérfræðingar ræða baráttuna gegn myglu í Hörpu Hermenn í Los Angeles, mylguráðstefna og síðasti leikur Arons Pálmarssonar Hætta með ökuskírteini í símaveski vegna Evrópureglna Evrópusambandið, rétttrúnaður og endurskoðun veiðiráðgjafarinnar Þrír reyndu að komast undan lögreglu Jöklar hér á landi minnkað um eina Lúxemborg Sækja WorldPride í skugga bakslags í réttindum hinsegin fólks 70 milljóna króna halli vegna uppsagnar samningsins Beðasléttur í borginni: Óttast óafturkræfan skaða á Laugarnesi Fleiri börn deyja á Gasa og óttast um fornminjar í Laugarnesi Ók á gangandi vegfarenda og keyrði burt Umræðu um bókun 35 aftur frestað Ummæli Kolbrúnar blaut tuska í andlit ungmenna Norðurlandamót í Bridge á Laugarvatni alla helgina Yfirfara þurfi öryggismál við Brúará Enn eitt banaslysið í Brúará, landvinningar lúsmýs og þungarokkshátíð Vísbendingar um að síðasta vígið sé fallið Sjá meira
Ný skýrsla Umhverfisstofnunar Evrópu (EEA) tekur af allan vafa um að betra sé að flýta sér hægt þegar ný tækni er innleidd. Í 84 af 88 tilfellum sem rannsökuð voru, þar sem varað var við skaðlegum áhrifum á heilsu eða umhverfi, reyndust gagnrýnendur hafa haft rétt fyrir sér. Þessar niðurstöður eru taldar eiga sérstaklega vel við í dag, þegar tæknibyltingar eru tíðari en nokkru sinni fyrr.Varúðarreglan Í forgrunni þessarar skýrslu er svokölluð varúðarregla; ein af meginreglum umhverfisréttar. Varúðarreglan verður tekin upp hér á landi, samkvæmt frumvarpi til nýrra náttúruverndarlaga. Í stuttu máli kemur hún til álita þegar óvissa er til staðar eða þekkingarskortur um afleiðingar ákvarðana sem kunna að hafa áhrif á náttúruna. Tilvikin 88, sem rannsökuð voru, höfðu þá sérstöðu að varnaðarorð voru talin ástæðulaus. Þau varða kvikasilfursmengun frá iðnaði, frjósemisvandamál vegna notkunar skordýraeiturs, hormónaraskandi efni í algengum plastvörum og lyf sem hafa áhrif á vistkerfi, svo eitthvað sé nefnt. Í skýrslunni kemur fram að oftar en ekki hafa menn hunsað vísbendingar um hættu, allt þar til að ekki var lengur hægt að komast hjá skaðlegum áhrifum á heilsu og umhverfi.Fjaðrafok Skýrslan, Late Lessons from Early Warnings II, er framhald skýrslu sem var birt árið 2001 og olli miklu fjaðrafoki. Sú skýrsla, og sú nýja, sýnir fram á að í allmörgum tilfellum hafa menn skellt skollaeyrum við viðvörunum um hættur, sem síðar hefur valdið dauða fólks og veikindum auk umhverfisskaða í stórum stíl. Nýja skýrslan rekur nokkur dæmi um það sem hér hefur verið nefnt og hlýtur að hafa víðtæk áhrif við stefnumörkun stjórnvalda, vísindastarf og tækni, enda eru neytendur fljótari að tileinka sér nýja tækni sem aldrei fyrr. Í því felst mikil hætta sem enginn ætti að leiða hjá sér, segir í skýrslunni. Í stuttu máli greinir skýrslan frá því hvernig hættumerki voru virt að vettugi; fyrirtæki tóku skammtímagróða fram yfir almannahag, bæði með því að fela upplýsingar og ekki síður með því að leiða hjá sér augljós hættumerki. Önnur dæmi greina frá því hvernig vísindamenn gerðu lítið úr mögulegri hættu tengdri nýrri tækni, stundum vegna þrýstings frá fjárfestum. Allt eru þetta dæmi um hvernig hægt hefði verið að beita aðferðum í anda varúðarreglunnar og komast hjá skaða. En hvaða skírskotun á skýrslan hér á landi? Hverju mun það breyta að varúðarreglan er lögfest með almennum hætti hér á landi?Ekki skýrt Steinunn Fjóla Sigurðardóttir, lögfræðingur hjá umhverfis- og auðlindaráðuneytinu, segir að varúðarreglan hafi hingað til ekki verið útfærð með skýrum hætti í lögum um náttúruvernd. Þó megi segja að sjónarmið um aðgát liggi að baki ákvæðum laganna um innflutning, ræktun og dreifingu lifandi lífvera, sem og ákvæðum um sérstaka vernd tiltekinna jarðmyndana og vistkerfa og um hættu á röskun náttúruminja. Varúðarreglan sé útfærð þannig í frumvarpi til laga um náttúruvernd að þegar tekin er ákvörðun, til dæmis um skipulag, framkvæmd eða starfsleyfi, án þess að fyrir liggi með nægilegri vissu hvaða áhrif hún hefur á náttúruna, skuli leitast við að koma í veg fyrir mögulegt og verulegt tjón á náttúruverðmætum. Þá skuli skorti á vísindalegri þekkingu ekki beitt sem rökum ef hætta er á alvarlegum eða óafturkræfum náttúruspjöllum, til að fresta eða láta hjá líða að grípa til aðgerða sem geta komið í veg fyrir spjöllin eða dregið úr þeim.Hefur víðtækt gildi Steinunn Fjóla segir mikilvægt í þessu sambandi að varúðarreglan er sett fram sem almenn meginregla og hafi því því víðtækt gildi. Gert sé ráð fyrir að innleiðing varúðarreglunnar í náttúruverndarlög geti komið í veg fyrir að ákvarðanir hafi í för með sér verulegt tjón á náttúrunni. Reglan kunni því að kalla á að leyfi, til dæmis fyrir framkvæmdum, sé bundið skilyrðum og kveðið sé á um mótvægisaðgerðir eða jafnvel að umsókn sé hafnað. Að hennar sögn veltur mat á því hvað teljist verulegt tjón á ýmsum þáttum; hversu mikil breyting verði á vistkerfum, hvort áhrifin séu varanleg og hvort tegundum á válista sé ógnað. Ef fyrir liggi nægileg þekking eða vissa um afleiðingar ákvörðunar verði varúðarreglunni hins vegar ekki beitt. Steinunn Fjóla bendir á að seinni málsliður varúðarreglunnar, sem fjallar um skort á vísindalegri þekkingu, eigi einkum við um ákvarðanir sem miði að náttúruvernd, eins og við ákvarðanir um friðlýsingu eða um veiðitakmarkanir. Þá endurspeglist varúðarreglan einnig í öðrum ákvæðum náttúruverndarfrumvarpsins, sem fjalla um almenna aðgæsluskyldu. Ákvæðið geri öllum skylt að ganga vel um náttúru landsins og sýna ýtrustu varúð. Þá beri framkvæmdaraðila við framkvæmdir og starfsemi sem áhrif hafa á náttúruna að gera allt sem með sanngirni má ætlast til svo komið verði í veg fyrir náttúruspjöll.
Mest lesið Ísraelsher stöðvaði skútuna og handtók áhöfnina Erlent Skotin með gúmmíkúlu í beinni frá mótmælunum Erlent Íslendingur á válista CIA árið 1970 Innlent Flutningur Konukots mikið framfaraskref en skilur áhyggjur nágranna Innlent Telja Ísraelsher hafa umkringt bát Thunberg Erlent Þotur notaðar í flugi Icelandair til Nuuk Innlent Grafalvarlegt ástand í LA: „Þetta eru einhverjar fasískar leikaðferðir“ Erlent Forsetaframbjóðandi skotinn í höfuðið Erlent „Erum ekki að lýsa yfir stuðningi við Trump“ Innlent Vond stjórnsýsla að teikna bara einhverja reiti á kort Innlent Fleiri fréttir Komu í veg fyrir sýruleka á Akureyrarhöfn „Erum ekki að lýsa yfir stuðningi við Trump“ Þotur notaðar í flugi Icelandair til Nuuk Íslendingur á válista CIA árið 1970 Flutningur Konukots mikið framfaraskref en skilur áhyggjur nágranna Vond stjórnsýsla að teikna bara einhverja reiti á kort Fresta uppbyggingu verkmenntaskóla: „Þessi óvissa er fyrir neðan allar hellur“ Menningarveisla í allt sumar á Sólheimum Björgunarsveit selur derhúfur í stíl Bandaríkjaforseta Alvarlegt ástand í Los Angeles og opnun nýs Konukots Eftirlýstur maður handtekinn grunaður um vændiskaup Ríkisstjóri Utah heimsækir Eyjar: Mormónarnir vissu allt um sprönguna Heilbrigðisstofnun Suðurnesja skilaði 800 milljónum til ríkissjóðs Alþjóðlegir sérfræðingar ræða baráttuna gegn myglu í Hörpu Hermenn í Los Angeles, mylguráðstefna og síðasti leikur Arons Pálmarssonar Hætta með ökuskírteini í símaveski vegna Evrópureglna Evrópusambandið, rétttrúnaður og endurskoðun veiðiráðgjafarinnar Þrír reyndu að komast undan lögreglu Jöklar hér á landi minnkað um eina Lúxemborg Sækja WorldPride í skugga bakslags í réttindum hinsegin fólks 70 milljóna króna halli vegna uppsagnar samningsins Beðasléttur í borginni: Óttast óafturkræfan skaða á Laugarnesi Fleiri börn deyja á Gasa og óttast um fornminjar í Laugarnesi Ók á gangandi vegfarenda og keyrði burt Umræðu um bókun 35 aftur frestað Ummæli Kolbrúnar blaut tuska í andlit ungmenna Norðurlandamót í Bridge á Laugarvatni alla helgina Yfirfara þurfi öryggismál við Brúará Enn eitt banaslysið í Brúará, landvinningar lúsmýs og þungarokkshátíð Vísbendingar um að síðasta vígið sé fallið Sjá meira