Trúarbragðafræðsla – af vettvangi Evrópuráðsins og ÖSE Sigurður Pálsson skrifar 18. apríl 2012 06:00 Trúarbragðafræðsla í íslenskum grunnskólum á í vök að verjast. Í framhaldsskólum er undantekning ef trúarbragðafræði er boðin sem valgrein. Í kennaranámi er trúarbragðafræði valgrein. Því er ástæða til að kynna umræðu um mikilvægi trúarbragðafræðslu sem farið hefur fram á vegum Evrópuráðsins og Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (ÖSE).Veraldarvæðing Þjóðfélög Evrópu tóku miklum breytingum á síðustu öld. Þau breyttust úr fremur einsleitum kristnum þjóðfélögum í veraldarvædd fjölmenningarsamfélög. Veraldarvæðingin (e. secularization) er sögð fela í sér: a) aðskilnað pólitískra og trúarlegra stofnana, b) víkjandi trúarlega áherslu í umræðum um þjóðfélagsmál, vísindi, heimspeki og siðferði, c) minnkandi þátttöku í trúarlegum athöfnum og „einkavæðingu“ hins trúarlega og d) veraldarvæðingu eða afhelgun hugarfarsins. Um miðja síðustu öld settu félagsfræðingar fram kenningar um að þróunin yrði sú að trúarbrögð myndu nánast engu máli skipta í vestrænum samfélögum framtíðarinnar. Einn þeirra var Peter L. Berger, sem rétt fyrir síðustu aldamót hélt fyrirlestur við Johns Hopkins University í Bandaríkjunum, sem nefndist The Desecularization of the World. Þar sagði m.a.: „Hugmynd okkar um að við lifum í veraldarvæddum heimi er röng. Heimurinn í dag er, með nokkrum undantekningum, jafn feiknarlega trúarlegur og hann hefur ætíð verið og sums staðar fremur en nokkru sinni. Þetta merkir að allir þeir bókastaflar sem ritaðir hafa verið af sagnfræðingum og félagsvísindamönnum og merktir hafa verið „kenningar um veraldarvæðingu“ hafa í grundvallaratriðum rangt fyrir sér.“Fjölmenning og umburðarlyndi Endurkoma trúarbragða á vettvang alþjóðastjórnmála og aukin fjölmenning hefur vakið umræðu á vettvangi Evrópuráðsins um trúarbragðafræðslu. Komið hafa út nokkur nefndarálit þar sem bent er á nauðsyn þess að vinna markvisst að auknu umburðarlyndi í trúarlegum efnum, í nafni lýðræðis og mannréttinda. Til að svo geti orðið er mikilvægt að fræðsla um trúarbrögð sé í námskrám opinberra skóla í því skyni að efla þekkingu og skilning á ólíkum trúarbrögðum og lífsviðhorfum. Mikilvægt sé að auka þekkingu nemenda á ríkjandi trúarbrögðum og siðgæðisviðmiðum í eigin samfélagi, enda geti þekkingarskortur leitt til fordóma gagnvart eigin trúar- og menningararfi. Aðildarríkin eru hvött til að líta á endurskoðun námskrár á öllum skólastigum sem forgangsverkefni í því skyni að efla trúarbragðafræðslu. Árið 2005 kom út hjá Evrópuráðinu álit frá Committee on Culture, Science and Education. Þar eru ríkisstjórnir aðildarríkjanna hvattar til að tryggja trúarbragðafræðslu, bæði í grunn- og framhaldsskólum. Skortur á hæfum kennurum er einnig ræddur og bent á nauðsyn stóraukinnar kennaramenntunar í trúarbragðafræðum. Nú þegar verið er að lengja kennaranám hér á landi er ástæða til að benda á að menntun íslenskra kennara í þessum fræðum er með öllu óviðunandi. Aðeins lítill hluti kennaranema velur trúarbrögð sem valgrein, þannig að meirihluti útskrifaðra kennara hefur enga fræðslu fengið um trúarbrögð, hvorki kristni né önnur, frá því að þeir luku grunnskólaprófi. Árið 2008 gaf Evrópuráðið út White Paper on Intercultural Dialogue. Þar er rætt um áhrif trúarbragða, einkum hins gyðing-kristna arfs, á vestræna menningu. Bent er á mikilvægi þvermenningarlegrar og þvertrúarlegrar samræðu, til aukins skilnings og þekkingar á ólíkum hópum þjóðfélagsins svo vinna megi gegn fordómum og stuðla að umburðarlyndi. Til þess að slík umræða geti átt sér stað þurfi að auka þekkingu fólks á eigin trúar- og menningararfi, auk þekkingar á helstu trúarbrögðum heims. Við endurskoðun námskrár grunnskóla sem nú stendur yfir er mikilvægt að gefa þessu gaum. Án þekkingar á Biblíunni eru menn ólæsir á vestræna menningu, þar sem úir og grúir af tilvísunum í biblíusögur, bæði í bókmenntum, myndlist og tónlist, og eru ófærir um að taka þátt í umræðu um trúmál almennt og tengsl trúar og menningar í eigin samfélagi.Leiðbeinandi meginreglur Í mars 2007 var haldin í Toledo á Spáni ráðstefna um trúarbragðafræðslu á vegum ÖSE. Að ráðstefnunni komu tugir sérfræðinga um uppeldi og menntun, auk lögfræðinga, guðfræðinga, trúarbragðafræðinga, fulltrúa frá veraldlegum lífsskoðanasamtökum, auk fræðimanna á sviði mannréttinda. Gefið var út ritið Toledo Guiding Principles on Teaching About Religions and Beliefs in Public Schools. Í formála segir að þrálátar ranghugmyndir um trúarbrögð og menningarheildir hafi leitt í ljós mikilvægi þess að stuðla að umburðarlyndi og jafnræði ásamt trú- og skoðanafrelsi. Þörfin fyrir betri skilning og þekkingu á trúarbrögðum og lífsviðhorfum verði æ ljósari og bent á að trúarbragðafræðsla sé nauðsynlegur þáttur í sérhverri gæðamenntun (e. quality education). Lögð er áhersla á mikilvægi vandaðrar kennaramenntunar svo kennarar verði færir um að mæta fjölbreyttum hópi nemenda af skilningi og umburðarlyndi. Hér með er skorað á yfirvöld menntamála á Íslandi að gefa þessu gaum. (Ítarlegri umfjöllun má sjá á Netlu, veftímariti um uppeldi og menntun (netla.hi.is), undir Menntakvika, árslok 2011). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson Skoðun Aumingja Evrópa: Líkleg átakasvæði að Úkraínustríðinu loknu? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir Skoðun Afkomuviðvörun Jón Ingi Hákonarson Skoðun Skoðun Skoðun Enn og aftur sumarlokun hjá SÁÁ Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Fjárveitingar til vegamála standast engan samanburð Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Aumingja Evrópa: Líkleg átakasvæði að Úkraínustríðinu loknu? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Biskupsval Sigfinnur Þorleifsson,Vigfús Bjarni Albertsson skrifar Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson skrifar Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson skrifar Skoðun Afkomuviðvörun Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hver er þinn innri áttaviti? Signý Gyða Pétursdóttir skrifar Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson skrifar Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir skrifar Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir skrifar Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Sjá meira
Trúarbragðafræðsla í íslenskum grunnskólum á í vök að verjast. Í framhaldsskólum er undantekning ef trúarbragðafræði er boðin sem valgrein. Í kennaranámi er trúarbragðafræði valgrein. Því er ástæða til að kynna umræðu um mikilvægi trúarbragðafræðslu sem farið hefur fram á vegum Evrópuráðsins og Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (ÖSE).Veraldarvæðing Þjóðfélög Evrópu tóku miklum breytingum á síðustu öld. Þau breyttust úr fremur einsleitum kristnum þjóðfélögum í veraldarvædd fjölmenningarsamfélög. Veraldarvæðingin (e. secularization) er sögð fela í sér: a) aðskilnað pólitískra og trúarlegra stofnana, b) víkjandi trúarlega áherslu í umræðum um þjóðfélagsmál, vísindi, heimspeki og siðferði, c) minnkandi þátttöku í trúarlegum athöfnum og „einkavæðingu“ hins trúarlega og d) veraldarvæðingu eða afhelgun hugarfarsins. Um miðja síðustu öld settu félagsfræðingar fram kenningar um að þróunin yrði sú að trúarbrögð myndu nánast engu máli skipta í vestrænum samfélögum framtíðarinnar. Einn þeirra var Peter L. Berger, sem rétt fyrir síðustu aldamót hélt fyrirlestur við Johns Hopkins University í Bandaríkjunum, sem nefndist The Desecularization of the World. Þar sagði m.a.: „Hugmynd okkar um að við lifum í veraldarvæddum heimi er röng. Heimurinn í dag er, með nokkrum undantekningum, jafn feiknarlega trúarlegur og hann hefur ætíð verið og sums staðar fremur en nokkru sinni. Þetta merkir að allir þeir bókastaflar sem ritaðir hafa verið af sagnfræðingum og félagsvísindamönnum og merktir hafa verið „kenningar um veraldarvæðingu“ hafa í grundvallaratriðum rangt fyrir sér.“Fjölmenning og umburðarlyndi Endurkoma trúarbragða á vettvang alþjóðastjórnmála og aukin fjölmenning hefur vakið umræðu á vettvangi Evrópuráðsins um trúarbragðafræðslu. Komið hafa út nokkur nefndarálit þar sem bent er á nauðsyn þess að vinna markvisst að auknu umburðarlyndi í trúarlegum efnum, í nafni lýðræðis og mannréttinda. Til að svo geti orðið er mikilvægt að fræðsla um trúarbrögð sé í námskrám opinberra skóla í því skyni að efla þekkingu og skilning á ólíkum trúarbrögðum og lífsviðhorfum. Mikilvægt sé að auka þekkingu nemenda á ríkjandi trúarbrögðum og siðgæðisviðmiðum í eigin samfélagi, enda geti þekkingarskortur leitt til fordóma gagnvart eigin trúar- og menningararfi. Aðildarríkin eru hvött til að líta á endurskoðun námskrár á öllum skólastigum sem forgangsverkefni í því skyni að efla trúarbragðafræðslu. Árið 2005 kom út hjá Evrópuráðinu álit frá Committee on Culture, Science and Education. Þar eru ríkisstjórnir aðildarríkjanna hvattar til að tryggja trúarbragðafræðslu, bæði í grunn- og framhaldsskólum. Skortur á hæfum kennurum er einnig ræddur og bent á nauðsyn stóraukinnar kennaramenntunar í trúarbragðafræðum. Nú þegar verið er að lengja kennaranám hér á landi er ástæða til að benda á að menntun íslenskra kennara í þessum fræðum er með öllu óviðunandi. Aðeins lítill hluti kennaranema velur trúarbrögð sem valgrein, þannig að meirihluti útskrifaðra kennara hefur enga fræðslu fengið um trúarbrögð, hvorki kristni né önnur, frá því að þeir luku grunnskólaprófi. Árið 2008 gaf Evrópuráðið út White Paper on Intercultural Dialogue. Þar er rætt um áhrif trúarbragða, einkum hins gyðing-kristna arfs, á vestræna menningu. Bent er á mikilvægi þvermenningarlegrar og þvertrúarlegrar samræðu, til aukins skilnings og þekkingar á ólíkum hópum þjóðfélagsins svo vinna megi gegn fordómum og stuðla að umburðarlyndi. Til þess að slík umræða geti átt sér stað þurfi að auka þekkingu fólks á eigin trúar- og menningararfi, auk þekkingar á helstu trúarbrögðum heims. Við endurskoðun námskrár grunnskóla sem nú stendur yfir er mikilvægt að gefa þessu gaum. Án þekkingar á Biblíunni eru menn ólæsir á vestræna menningu, þar sem úir og grúir af tilvísunum í biblíusögur, bæði í bókmenntum, myndlist og tónlist, og eru ófærir um að taka þátt í umræðu um trúmál almennt og tengsl trúar og menningar í eigin samfélagi.Leiðbeinandi meginreglur Í mars 2007 var haldin í Toledo á Spáni ráðstefna um trúarbragðafræðslu á vegum ÖSE. Að ráðstefnunni komu tugir sérfræðinga um uppeldi og menntun, auk lögfræðinga, guðfræðinga, trúarbragðafræðinga, fulltrúa frá veraldlegum lífsskoðanasamtökum, auk fræðimanna á sviði mannréttinda. Gefið var út ritið Toledo Guiding Principles on Teaching About Religions and Beliefs in Public Schools. Í formála segir að þrálátar ranghugmyndir um trúarbrögð og menningarheildir hafi leitt í ljós mikilvægi þess að stuðla að umburðarlyndi og jafnræði ásamt trú- og skoðanafrelsi. Þörfin fyrir betri skilning og þekkingu á trúarbrögðum og lífsviðhorfum verði æ ljósari og bent á að trúarbragðafræðsla sé nauðsynlegur þáttur í sérhverri gæðamenntun (e. quality education). Lögð er áhersla á mikilvægi vandaðrar kennaramenntunar svo kennarar verði færir um að mæta fjölbreyttum hópi nemenda af skilningi og umburðarlyndi. Hér með er skorað á yfirvöld menntamála á Íslandi að gefa þessu gaum. (Ítarlegri umfjöllun má sjá á Netlu, veftímariti um uppeldi og menntun (netla.hi.is), undir Menntakvika, árslok 2011).