Skoðun

Að hugsa lengra en nefið nær

Ásgerður Bergsdóttir og Katrín Hauksdóttir skrifar
Úr öllum landshlutum berast kröfur til hins opinbera um uppbyggingu atvinnulífsins og aukna hagsæld íbúanna. Háværastir í þeim hópi eru þeir sem krefjast þess að stóriðjufyrirtækjum á borð við álbræðslur verði gert kleift að opna hér verksmiðjur með ýmis konar ívilnunum.

Á sama tíma berast fréttir alls staðar að úr heiminum um hnignun jarðargæða vegna gegndarlauss ágangs mannanna. Vandamálin sem blasa við eru hráefnaþurrð, mengun vatns, sjávar og andrúmslofts (með tilheyrandi fylgikvillum), eyðing gróins lands, skóga og ósónlagsins. Ekki þarf að fjölyrða um afleiðingarnar ef fer sem horfir en augljóst að þessi vandamál varða ekki bara mannskepnuna heldur allt lífríki jarðarinnar með viðvarandi skorti á lífsnauðsynjum í náinni framtíð.

Íslendingar eru í nokkuð sérstakri stöðu meðal þjóða; þeir eiga nóg land og nóg af hreinu vatni – enn sem komið er. Í stað þess að hlúa að þessum verðmætum með komandi kynslóðir í huga virðast Íslendingar enn mjög heillaðir af töfrum efnahagsundranna – hvað sem þau kosta. Hagvöxtur sem byggist á mengandi stóriðju og auðlindafrekju verður aldrei annað en ígildi yfirdráttarláns sem náttúran og komandi kynslóðir þurfa að borga.

Hugtakið auðlind felur ekki í sér óendanlega uppsprettu eins og stundum er gefið til kynna. Réttara væri að kalla auðlindir forðabúr. Við eigum takmarkaðan forða sem þrýtur að lokum eins og gjaldeyrisforði þjóðarinnar gerði í hruninu 2008. Forði sem átti að duga þjóðinni í mestu hugsanlegu vandræðum.

Þótt drykkjarvatn sé á Íslandi almennt talið óþrjótandi er það ekki svo. Vatn er dýrmætasta auðlind jarðar og hagvöxtur framtíðarinnar. Með aukinni mengun og hækkandi hitastigi jarðar (vegna gróðurhúsaáhrifa) fara gæði vatns í heiminum dvínandi. Við megum ekki selja frá okkur vatnsréttindin til að græða tímabundið og standa svo frammi fyrir því að hreint vatn verði eingöngu aðgengilegt fyrir þá sem geta borgað fyrir það. Þetta er því miður staðreynd sumstaðar í heiminum þar sem fyrirtæki eða einstaklingar hafa keypt land með greiðan aðgang að vatni. Fljótlega eftir kaupin hækkar vatnsverð til neytenda svo að stórir hópar fólks hafa vart efni á að kaupa sér hreint vatn. Nú hugsa líklega margir að þetta geti aldrei gerst hér á landi en við höfum nú þegar selt frá okkur auðlindir sem ættu aldrei að vera í einkaeigu. Vatnið verður að vera aðgengilegt fyrir alla – rétt eins og andrúmsloftið.

Sama má segja um gildismat á landi. Íslendingar virðast upp til hópa ekki bera skynbragð á verðmæti ósnortinnar náttúru. Í umræðunni um Kárahnjúkavirkjun á sínum tíma vildu virkjanasinnar meina að landið sem sökkt yrði væri lítils virði m.a. vegna þess að þar væri lítill gróður og næstum enginn hefði séð landið. Með sömu rökum mætti segja að tunglið skipti litlu máli fyrir lífið á jörðinni. Það sem hins vegar hefur orðið mörgum ljóst undanfarin ár er hve mikils virði óspillt náttúra er og verður aðeins dýrmætari með tímanum, líkt og vatnið.

Íslendingar verða að opna augun fyrir því að sala á landi, hvort sem er til virkjana eða til einkaaðila með aðra uppbyggingu í huga, verður að skoða í heildarsamhengi. Ósnortin náttúrusvæði eru sjaldgæf í hnattrænu samhengi og þessi svæði eiga mjög undir högg að sækja þegar krafan um skyndilausnir fer að stjórna umræðunni. Þar koma alþjóðleg stórfyrirtæki inn í myndina. Fjárfestingarstefna þeirra fellur nefnilega afar vel að skammsýnum hagvaxtarhugmyndum Íslendinga, þjóðar sem lætur sig afdrif komandi kynslóða, hvað þá annarra jarðarbúa, engu varða. En við megum ekki láta blekkjast af þeim sem bjóða okkur piparkökuhús skreytt með sælgæti þegar verið er að lokka okkur inn í ofninn!

Ef menn staldra aðeins við, hugleiða þessi mál og reyna jafnvel að skilja þau þótt ekki væri nema í grundvallaratriðum, er ólíklegt að niðurstaðan verði að „öfgafullir umhverfissinnar“ séu þeir sem beri ábyrgð á stöðu efnahagsreikninga nú um stundir og komi í veg fyrir atvinnuuppbyggingu í landinu. Áhrifamenn sem þannig tjá sig eru á sama tíma að lýsa yfir fávisku sinni. Og í þeim efnum verður óspillt náttúra að njóta vafans. Umhverfismál verða að hafa forgang – áður en það verður um seinan.




Skoðun

Sjá meira


×