Vaxtaverkir Gylfi Magnússon skrifar 25. febrúar 2012 06:00 Umræðan um skuldir heimilanna, vexti og verðtryggingu virðist sífellt geta orðið undarlegri. Hún byggir að uppistöðu til á mjög sérstakri blöndu af misskilningi, áróðri og óskhyggju. Það er því ekki að undra að erfitt sé að ná áttum, hvað þá sáttum í þessu viðkvæma máli. Staðreyndirnar eru samt tiltölulega einfaldar og það eru kostirnir í stöðunni líka. Fyrst er rétt að benda á það, sem oftast gleymist, að verðtrygging breytir engu um raunvirði skulda. Lánveitendur högnuðust því ekkert á verðbólguskotinu, sem varð í kjölfar hruns krónunnar 2008. Af sömu ástæðu töpuðu þeir, sem voru með verðtryggð lán, engu vegna verðbótanna. Þeirra skuldir stóðu í stað að raunvirði. Á móti hverri krónu, sem bættist við vegna verðbóta, rýrnuðu krónurnar, sem fyrir voru. Verðtryggð lán stökkbreyttust því ekki, sama hve oft er klifað á því í fjölmiðlum. Það er því engin þörf fyrir leiðréttingu lána vegna verðbólguskotsins eins. Það var raunar hvorki sérstaklega mikið né óvenjulegt á íslenskan mælikvarða. Það er heldur engin ástæða til leiðréttingar lána vegna þess að vísitalan sé rangt reiknuð. Hún er það ekki og mælir eins vel og hægt er með góðu móti hina sorglegu rýrnun kaupmáttar krónunnar ár frá ári, áratugum saman. Þar með er þó auðvitað ekki öll sagan sögð. Skuldavandi heimilanna er mjög raunverulegur og þungbær. Hann kemur fyrst og fremst til af þrennu. Í fyrsta lagi gríðarlegri skuldasöfnun heimilanna fyrir hrun. Þær skuldir eru ein af orsökum hrunsins, ekki afleiðing þess, þótt skuldir fyrirtækja skipti þar reyndar mun meira máli. Í öðru lagi mjög snarpri lækkun raunlauna, eftir öra hækkun árin á undan, og, í þriðja lagi, snarpri lækkun húsnæðisverðs, einnig eftir öra hækkun árin á undan, sérstaklega á suð-vesturhorni landsins. Aðalvandinn, fyrir utan skuldasöfnun fyrri ára, er mikil og hröð lækkun raunlauna, þ.e. kaupmáttar launa, þótt hún hafi þegar gengið að hluta til baka. Slík lækkun, sem á níunda áratugnum var kölluð misgengi lána og launa, veldur mestu um skuldavandann. Slíkt misgengi varð reyndar enn meira en nú á níunda áratugnum. Lækkun raunlauna á sér aftur tvær skýringar, annars vegar samdrátt efnahagslífsins og hins vegar hrun krónunnar. Hrun krónunnar olli því að lækkun raunlauna varð mun meiri en sem nam samdrætti efnahagslífisins. Það er skuggahliðin á hinum margrómaða sveigjanleika gjaldmiðilsins. Sem betur fer eru öll teikn á lofti um að þetta misgengi lána og launa gangi til baka með tíð og tíma. Laun hækka alla jafna hraðar en verðlag þegar til lengdar lætur. Ekki er útlit fyrir annað nú. Fyrir vikið kallar þetta misgengi ekki á niðurfærslu eða leiðréttingu lána. Hins vegar er greiðslujöfnun skynsamlegt úrræði við þessar aðstæður, þ.e. tímabundin lækkun afborgana uns raunlaun hækka að nýju. Sá hópur, sem varð illa fyrir barðinu á verðþróun húsnæðis, fær það hins vegar ekki sjálfkrafa bætt með tíð og tíma. Þeir, sem keyptu sitt fyrsta húsnæði á árunum 2004 til 2008, þegar verð var í hæstu hæðum, hafa óneitanlega orðið illa úti. Færa má sterk sanngirnisrök fyrir því að dreifa byrðum þessa hóps með jafnari hætti. Hér duga hins vegar engar töfralausnir, þótt af þeim sé nægt framboð. Það er einfaldlega ekki hægt að færa byrðar af einum þjóðfélagshópi án þess að kostnaðurinn komi einhvers staðar niður. Frumlegasta töfralausnin, sem stungið hefur verið upp á, byggir á því að búa til peninga í Seðlabankanum, senda þá í hringferð um hagkerfið þar sem þeir hrifsa til sín skuldir almennings áður en þeir lenda aftur í Seðlabankanum. Þetta er ekki hægt án þess að einhver borgi. Væri það hægt lægi beint við að leysa allan skuldavanda í heiminum með slíkri leikfimi. Höfundar tillögunnar fá þó prik fyrir hugmyndaauðgina, sem jafnast á við það besta í útrásarhagkerfinu. Hversdagslegri töfralausn er að hræra í verðtryggingunni, breyta vísitölum afturvirkt eða gera verðbætur upptækar. Það er hvorki sanngjörn né eðlileg leið og þess utan sem betur fer ófær vegna eignarréttarverndar stjórnarskrár. Af sömu ástæðu er ekki hægt að gera eignir núverandi og tilvonandi lífeyrisþega upptækar. Jafnvel þótt það væri hægt ætti varla nokkrum heilvita manni að detta í hug að þar sé að finna þau breiðu bök, sem rétt sé að velta byrðunum á. Fleiri töfralausnir hafa verið nefndar, m.a. ýmsar útfærslur af því að ræna vonda útlendinga, sem ekki verða raktar hér. Þær eru engu skárri eða raunhæfari en fyrrgreindar lausnir. Það, sem hins vegar er gerlegt, er að færa byrðar á milli þjóðfélagsþegna í gegnum skatta- og bótakerfið. Til þess þarf ekkert nema pólitískan vilja. Það hefur að nokkru marki þegar verið gert, með mikilli hækkun vaxtabóta, en, sem fyrr segir, má færa sterk sanngirnisrök fyrir því að ganga lengra. Sérstaklega hlýtur að vera athugandi að afla fjár, með skattheimtu og/eða niðurskurði til að greiða sérstakar bætur til þeirra, sem keyptu sitt fyrsta húsnæði á fjögurra ára tímabili, frá hausti 2004 til haustsins 2008. Bæturnar gætu annað hvort verið greiddar út, eins og vaxtabætur nú, eða gengið beint til lækkunar höfuðstóls lána. Slíkar bætur gætu tekið mið af eignum og tekjum, líkt og vaxtabætur, verið með þaki, sem endurspeglaði hóflega stærð húsnæðis, og tekið tillit til þess hvort viðkomandi hafi fengið lækkun skulda af öðrum ástæðum. Á nokkrum árum væri hægt að bæta hag þessa hóps umtalsvert án þess að kostnaðurinn yrði óviðráðanlegur. Útfærslan gæti verið með ýmsum hætti en þyrfti auðvitað að standast eðlileg viðmið um það hvernig skattbyrði er skipt og bótum úthlutað af hinu opinbera á Íslandi. Um það má takast á hinum pólitíska vettvangi. Niðurstaðan gæti orðið bæði raunhæf og eðlileg leið til að taka á vanda þjóðfélagshóps, sem hefur orðið illa úti í sviptingum undanfarinna ára. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ákall til allra velunnara Sólheima í Grímsnesi Ingibjörg Rósa Björnsdóttir Skoðun Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen Skoðun Er það ekki sjálfsögð krafa að fá bílastæði? Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Halla fer að ræða um frið við einræðisherra Daníel Þröstur Pálsson Skoðun Of lítið, of seint! Hjálmtýr Heiðdal,Magnús Magnússon Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson Skoðun Fatlað fólk rukkað með rangindum fyrir bílastæði Haukur Ragnar Hauksson Skoðun Skoðun Skoðun Þegar viðskiptalíkan Vesturlanda er stríð – og almenningur borgar brúsann Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Slökkvum ekki Ljósið Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Er það ekki sjálfsögð krafa að fá bílastæði? Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Of lítið, of seint! Hjálmtýr Heiðdal,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Halla fer að ræða um frið við einræðisherra Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Ákall til allra velunnara Sólheima í Grímsnesi Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Varðveitum vatnið – hugvekja Hópur starfsfólks Náttúruminjasafns Íslands skrifar Skoðun Innviðaskuld við íslenskuna Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Fatlað fólk rukkað með rangindum fyrir bílastæði Haukur Ragnar Hauksson skrifar Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson skrifar Skoðun Að taka til í orkumálum Guðrún Schmidt skrifar Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen skrifar Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar Skoðun Siglt gegn þjóðarmorði Cyma Farah,Sólveig Ásta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled skrifar Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Hærri greiðslur í fæðingarorlofi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson skrifar Sjá meira
Umræðan um skuldir heimilanna, vexti og verðtryggingu virðist sífellt geta orðið undarlegri. Hún byggir að uppistöðu til á mjög sérstakri blöndu af misskilningi, áróðri og óskhyggju. Það er því ekki að undra að erfitt sé að ná áttum, hvað þá sáttum í þessu viðkvæma máli. Staðreyndirnar eru samt tiltölulega einfaldar og það eru kostirnir í stöðunni líka. Fyrst er rétt að benda á það, sem oftast gleymist, að verðtrygging breytir engu um raunvirði skulda. Lánveitendur högnuðust því ekkert á verðbólguskotinu, sem varð í kjölfar hruns krónunnar 2008. Af sömu ástæðu töpuðu þeir, sem voru með verðtryggð lán, engu vegna verðbótanna. Þeirra skuldir stóðu í stað að raunvirði. Á móti hverri krónu, sem bættist við vegna verðbóta, rýrnuðu krónurnar, sem fyrir voru. Verðtryggð lán stökkbreyttust því ekki, sama hve oft er klifað á því í fjölmiðlum. Það er því engin þörf fyrir leiðréttingu lána vegna verðbólguskotsins eins. Það var raunar hvorki sérstaklega mikið né óvenjulegt á íslenskan mælikvarða. Það er heldur engin ástæða til leiðréttingar lána vegna þess að vísitalan sé rangt reiknuð. Hún er það ekki og mælir eins vel og hægt er með góðu móti hina sorglegu rýrnun kaupmáttar krónunnar ár frá ári, áratugum saman. Þar með er þó auðvitað ekki öll sagan sögð. Skuldavandi heimilanna er mjög raunverulegur og þungbær. Hann kemur fyrst og fremst til af þrennu. Í fyrsta lagi gríðarlegri skuldasöfnun heimilanna fyrir hrun. Þær skuldir eru ein af orsökum hrunsins, ekki afleiðing þess, þótt skuldir fyrirtækja skipti þar reyndar mun meira máli. Í öðru lagi mjög snarpri lækkun raunlauna, eftir öra hækkun árin á undan, og, í þriðja lagi, snarpri lækkun húsnæðisverðs, einnig eftir öra hækkun árin á undan, sérstaklega á suð-vesturhorni landsins. Aðalvandinn, fyrir utan skuldasöfnun fyrri ára, er mikil og hröð lækkun raunlauna, þ.e. kaupmáttar launa, þótt hún hafi þegar gengið að hluta til baka. Slík lækkun, sem á níunda áratugnum var kölluð misgengi lána og launa, veldur mestu um skuldavandann. Slíkt misgengi varð reyndar enn meira en nú á níunda áratugnum. Lækkun raunlauna á sér aftur tvær skýringar, annars vegar samdrátt efnahagslífsins og hins vegar hrun krónunnar. Hrun krónunnar olli því að lækkun raunlauna varð mun meiri en sem nam samdrætti efnahagslífisins. Það er skuggahliðin á hinum margrómaða sveigjanleika gjaldmiðilsins. Sem betur fer eru öll teikn á lofti um að þetta misgengi lána og launa gangi til baka með tíð og tíma. Laun hækka alla jafna hraðar en verðlag þegar til lengdar lætur. Ekki er útlit fyrir annað nú. Fyrir vikið kallar þetta misgengi ekki á niðurfærslu eða leiðréttingu lána. Hins vegar er greiðslujöfnun skynsamlegt úrræði við þessar aðstæður, þ.e. tímabundin lækkun afborgana uns raunlaun hækka að nýju. Sá hópur, sem varð illa fyrir barðinu á verðþróun húsnæðis, fær það hins vegar ekki sjálfkrafa bætt með tíð og tíma. Þeir, sem keyptu sitt fyrsta húsnæði á árunum 2004 til 2008, þegar verð var í hæstu hæðum, hafa óneitanlega orðið illa úti. Færa má sterk sanngirnisrök fyrir því að dreifa byrðum þessa hóps með jafnari hætti. Hér duga hins vegar engar töfralausnir, þótt af þeim sé nægt framboð. Það er einfaldlega ekki hægt að færa byrðar af einum þjóðfélagshópi án þess að kostnaðurinn komi einhvers staðar niður. Frumlegasta töfralausnin, sem stungið hefur verið upp á, byggir á því að búa til peninga í Seðlabankanum, senda þá í hringferð um hagkerfið þar sem þeir hrifsa til sín skuldir almennings áður en þeir lenda aftur í Seðlabankanum. Þetta er ekki hægt án þess að einhver borgi. Væri það hægt lægi beint við að leysa allan skuldavanda í heiminum með slíkri leikfimi. Höfundar tillögunnar fá þó prik fyrir hugmyndaauðgina, sem jafnast á við það besta í útrásarhagkerfinu. Hversdagslegri töfralausn er að hræra í verðtryggingunni, breyta vísitölum afturvirkt eða gera verðbætur upptækar. Það er hvorki sanngjörn né eðlileg leið og þess utan sem betur fer ófær vegna eignarréttarverndar stjórnarskrár. Af sömu ástæðu er ekki hægt að gera eignir núverandi og tilvonandi lífeyrisþega upptækar. Jafnvel þótt það væri hægt ætti varla nokkrum heilvita manni að detta í hug að þar sé að finna þau breiðu bök, sem rétt sé að velta byrðunum á. Fleiri töfralausnir hafa verið nefndar, m.a. ýmsar útfærslur af því að ræna vonda útlendinga, sem ekki verða raktar hér. Þær eru engu skárri eða raunhæfari en fyrrgreindar lausnir. Það, sem hins vegar er gerlegt, er að færa byrðar á milli þjóðfélagsþegna í gegnum skatta- og bótakerfið. Til þess þarf ekkert nema pólitískan vilja. Það hefur að nokkru marki þegar verið gert, með mikilli hækkun vaxtabóta, en, sem fyrr segir, má færa sterk sanngirnisrök fyrir því að ganga lengra. Sérstaklega hlýtur að vera athugandi að afla fjár, með skattheimtu og/eða niðurskurði til að greiða sérstakar bætur til þeirra, sem keyptu sitt fyrsta húsnæði á fjögurra ára tímabili, frá hausti 2004 til haustsins 2008. Bæturnar gætu annað hvort verið greiddar út, eins og vaxtabætur nú, eða gengið beint til lækkunar höfuðstóls lána. Slíkar bætur gætu tekið mið af eignum og tekjum, líkt og vaxtabætur, verið með þaki, sem endurspeglaði hóflega stærð húsnæðis, og tekið tillit til þess hvort viðkomandi hafi fengið lækkun skulda af öðrum ástæðum. Á nokkrum árum væri hægt að bæta hag þessa hóps umtalsvert án þess að kostnaðurinn yrði óviðráðanlegur. Útfærslan gæti verið með ýmsum hætti en þyrfti auðvitað að standast eðlileg viðmið um það hvernig skattbyrði er skipt og bótum úthlutað af hinu opinbera á Íslandi. Um það má takast á hinum pólitíska vettvangi. Niðurstaðan gæti orðið bæði raunhæf og eðlileg leið til að taka á vanda þjóðfélagshóps, sem hefur orðið illa úti í sviptingum undanfarinna ára.
Skoðun Þegar viðskiptalíkan Vesturlanda er stríð – og almenningur borgar brúsann Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar
Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar
Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar
Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar
Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar
Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar