Náttúruminjasafn Íslands – Tímaskekkja? Hjörleifur Finnsson skrifar 29. febrúar 2012 06:00 Það er mögnuð reynsla að heimsækja Náttúrminjasafnið í Kalkútta, stofnað 1814 telst það eitt elsta sinnar tegundar í heiminum. Á Viktoríutímanum (1878) flutti svo safnið í núverandi byggingu, risastóra hvítkalkaða nýlenduherrabyggingu. Byggingin, sem ekki aðeins gaf „náttúrunni" veglegan sess í miðborg Kalkútta, miðlaði drottnun mannsins yfir náttúrunni og breska heimsveldisins yfir Indlandi. Að ganga úr einum risasal í annan, með alla veggi þakta sýningarskápum, þar sem hvert uppstoppaða dýrið bítur í skottið á næsta er stórmerkileg reynsla. Má með sanni segja að maður geti mikið lært af slíkri heimsókn. En ekki um náttúruna. Í því sem lítur út fyrir að vera lítið breytt útstilling frá því að safnið flutti, standa tígrisdýr, hlébarðar og skógarbirnir í árásarstellingu sem fulltrúar hinnar myrku náttúru sem maðurinn hefur sigrast á og beislað. Rétt eins og nýlenduherrarnir höfðu þvingað Indverja til að þjóna sínum markmiðum. Yfir öllu liggur tveggja sentimetra ryklag, loppan af tígrisdýrinu, skottið af hlébarðanum og glerauga bjarnarins liggja brotin á gólfinu sem segir okkur svo aðra sögu. Af heimsókn í náttúruminjasafnið í Kalkútta lærir maður ekki um náttúruna, heldur um menningu og sögu: Um vestræna menningu iðnvæðingar og nýlenduútþenslu og hvernig hún skilgreindi náttúruna sem manninum gefin til drottnunar. Náttúran og fræðslan um hanaÁ 19. öld, þegar skipsfarmarnir af furðudýrum fóru að streyma frá nýlendunum til stórborga hins vestræna heims, hófst gullöld náttúruminjasafnanna. Síðan þá hafa hugmyndir vestrænna manna breyst mikið. Menn gera sér í auknum mæli grein fyrir takmörkunum drottnunarafstöðu mannsins, að beislun náttúrunnar er í besta falli tvíeggjað sverð sem snúist gæti gegn manninum og að upphafning mannsins á sjálfum sér sem skynsemisveru gagnvart andstæðu sinni, náttúrunni, var og er tálsýn. Í samræmi við þessa þróun hefur vægi náttúruminjasafna (og dýragarða) minnkað á kostnað annarra leiða í fræðslu um náttúruna. Miðað við þarfir vestrænna borgarsamfélaga og stöðu náttúruvísinda, stendur ein leið upp úr: fræðsla úti í náttúrunni sjálfri. Allar aðrar fræðsluleiðir; bækur, bæklingar, söfn, margmiðlun, kvikmyndir, vefsíður, o.s.frv. eru hjálpartæki við þá óhjákvæmilegu leið til að kynnast náttúrunni: Að dvelja í henni. Náttúruminjasafn ÍslandsSamkvæmt lögum hefur Náttúrminjasafn Íslands miðlægt fræðsluhlutverk, því ber að safna saman og miðla þekkingu á náttúrunni til almennings og vera öðrum menntastofnunum til ráðgjafar í málefnum náttúrufræðslu. Með réttu ætti samhæfing allrar náttúrufræðslu landsins að fara í gegnum Náttúruminjasafn Íslands. Stofnunin hefur fyrst og fremst menntunar- og fræðsluhlutverk. Rannsóknarhlutverk þess er afar loðið enda Náttúrufræðistofnun Íslands sem annast náttúrufarsrannsóknir. Hlutverk og markmið Náttúruminjasafns Íslands eru að öðru leyti sett skýrt fram í lögunum sem um það gilda og skilgreina ágætlega hvar þarf að taka á náttúrufræðslu á Íslandi. Skynsamlegt ferli í uppbyggingu Náttúruminjasafns Íslands væri því að skilgreina leiðir sem endurspegla hlutverk þess og markmið. Þá myndi skipta miklu máli að forgangsraða leiðunum eftir áhrifamætti og gæðum þeirra en einnig eftir kostnaði þar sem seint mun fást ómælt fjármagn úr ríkiskassanum. Af umfjöllun Fréttablaðsins um málefni Náttúruminjasafnsins á síðustu misserum má draga þá ályktun að forstöðumaður safnsins og fleiri einblíni á veglegt hús miðsvæðis í Reykjavík sem forsendu þess að stofnunin geti rekið hlutverk sitt. Að veglegt hús fullt af söfnuðum náttúruminjum (væntanlega með skottunum enn hangandi á) ásamt margmiðlunar-gimmiki og einhverju fleiru sé það sem geri stofnuninni kleift að ná markmiðum sínum. Þetta er rangt. Ekkert bendir til þess að hefðbundið Náttúruminjasafn sem kosta myndi fleiri milljarða króna myndi standast samanburð við aðrar leiðir til að ná sömu markmiðum, hvorki hvað varðar gæði né kostnað. Þvert á móti bendir flest til þess að flestar aðrar leiðir væru hagkvæmari og áhrifameiri en stórhýsi í miðbænum miðað við stöðu mála í náttúrufræðslu í dag. FramtíðinFlestir eru sammála um að Náttúruminjasafn Íslands ræki ekki lögboðið hlutverk sitt. Sumir virðast þó álíta að það stafi af skorti á steinsteypu, málmi og gleri í miðbæ Reykjavíkur. Ekkert í lögunum um Náttúrminjasafn Íslands kveður á um það að hlutverk þess sé að reisa stórkarlalegar byggingar. Er það til of mikils mælst að athyglinni sé beint að raunverulegum og mikilvægum markmiðum Náttúrminjasafns Íslands, fræðslu til almennings um náttúru okkar og umhverfi? Náttúrufræðsla sem væri samtíma okkar samboðin færi ekki fram í rammgerðri viktorískri höll heldur úti í náttúrunni sjálfri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Sjá meira
Það er mögnuð reynsla að heimsækja Náttúrminjasafnið í Kalkútta, stofnað 1814 telst það eitt elsta sinnar tegundar í heiminum. Á Viktoríutímanum (1878) flutti svo safnið í núverandi byggingu, risastóra hvítkalkaða nýlenduherrabyggingu. Byggingin, sem ekki aðeins gaf „náttúrunni" veglegan sess í miðborg Kalkútta, miðlaði drottnun mannsins yfir náttúrunni og breska heimsveldisins yfir Indlandi. Að ganga úr einum risasal í annan, með alla veggi þakta sýningarskápum, þar sem hvert uppstoppaða dýrið bítur í skottið á næsta er stórmerkileg reynsla. Má með sanni segja að maður geti mikið lært af slíkri heimsókn. En ekki um náttúruna. Í því sem lítur út fyrir að vera lítið breytt útstilling frá því að safnið flutti, standa tígrisdýr, hlébarðar og skógarbirnir í árásarstellingu sem fulltrúar hinnar myrku náttúru sem maðurinn hefur sigrast á og beislað. Rétt eins og nýlenduherrarnir höfðu þvingað Indverja til að þjóna sínum markmiðum. Yfir öllu liggur tveggja sentimetra ryklag, loppan af tígrisdýrinu, skottið af hlébarðanum og glerauga bjarnarins liggja brotin á gólfinu sem segir okkur svo aðra sögu. Af heimsókn í náttúruminjasafnið í Kalkútta lærir maður ekki um náttúruna, heldur um menningu og sögu: Um vestræna menningu iðnvæðingar og nýlenduútþenslu og hvernig hún skilgreindi náttúruna sem manninum gefin til drottnunar. Náttúran og fræðslan um hanaÁ 19. öld, þegar skipsfarmarnir af furðudýrum fóru að streyma frá nýlendunum til stórborga hins vestræna heims, hófst gullöld náttúruminjasafnanna. Síðan þá hafa hugmyndir vestrænna manna breyst mikið. Menn gera sér í auknum mæli grein fyrir takmörkunum drottnunarafstöðu mannsins, að beislun náttúrunnar er í besta falli tvíeggjað sverð sem snúist gæti gegn manninum og að upphafning mannsins á sjálfum sér sem skynsemisveru gagnvart andstæðu sinni, náttúrunni, var og er tálsýn. Í samræmi við þessa þróun hefur vægi náttúruminjasafna (og dýragarða) minnkað á kostnað annarra leiða í fræðslu um náttúruna. Miðað við þarfir vestrænna borgarsamfélaga og stöðu náttúruvísinda, stendur ein leið upp úr: fræðsla úti í náttúrunni sjálfri. Allar aðrar fræðsluleiðir; bækur, bæklingar, söfn, margmiðlun, kvikmyndir, vefsíður, o.s.frv. eru hjálpartæki við þá óhjákvæmilegu leið til að kynnast náttúrunni: Að dvelja í henni. Náttúruminjasafn ÍslandsSamkvæmt lögum hefur Náttúrminjasafn Íslands miðlægt fræðsluhlutverk, því ber að safna saman og miðla þekkingu á náttúrunni til almennings og vera öðrum menntastofnunum til ráðgjafar í málefnum náttúrufræðslu. Með réttu ætti samhæfing allrar náttúrufræðslu landsins að fara í gegnum Náttúruminjasafn Íslands. Stofnunin hefur fyrst og fremst menntunar- og fræðsluhlutverk. Rannsóknarhlutverk þess er afar loðið enda Náttúrufræðistofnun Íslands sem annast náttúrufarsrannsóknir. Hlutverk og markmið Náttúruminjasafns Íslands eru að öðru leyti sett skýrt fram í lögunum sem um það gilda og skilgreina ágætlega hvar þarf að taka á náttúrufræðslu á Íslandi. Skynsamlegt ferli í uppbyggingu Náttúruminjasafns Íslands væri því að skilgreina leiðir sem endurspegla hlutverk þess og markmið. Þá myndi skipta miklu máli að forgangsraða leiðunum eftir áhrifamætti og gæðum þeirra en einnig eftir kostnaði þar sem seint mun fást ómælt fjármagn úr ríkiskassanum. Af umfjöllun Fréttablaðsins um málefni Náttúruminjasafnsins á síðustu misserum má draga þá ályktun að forstöðumaður safnsins og fleiri einblíni á veglegt hús miðsvæðis í Reykjavík sem forsendu þess að stofnunin geti rekið hlutverk sitt. Að veglegt hús fullt af söfnuðum náttúruminjum (væntanlega með skottunum enn hangandi á) ásamt margmiðlunar-gimmiki og einhverju fleiru sé það sem geri stofnuninni kleift að ná markmiðum sínum. Þetta er rangt. Ekkert bendir til þess að hefðbundið Náttúruminjasafn sem kosta myndi fleiri milljarða króna myndi standast samanburð við aðrar leiðir til að ná sömu markmiðum, hvorki hvað varðar gæði né kostnað. Þvert á móti bendir flest til þess að flestar aðrar leiðir væru hagkvæmari og áhrifameiri en stórhýsi í miðbænum miðað við stöðu mála í náttúrufræðslu í dag. FramtíðinFlestir eru sammála um að Náttúruminjasafn Íslands ræki ekki lögboðið hlutverk sitt. Sumir virðast þó álíta að það stafi af skorti á steinsteypu, málmi og gleri í miðbæ Reykjavíkur. Ekkert í lögunum um Náttúrminjasafn Íslands kveður á um það að hlutverk þess sé að reisa stórkarlalegar byggingar. Er það til of mikils mælst að athyglinni sé beint að raunverulegum og mikilvægum markmiðum Náttúrminjasafns Íslands, fræðslu til almennings um náttúru okkar og umhverfi? Náttúrufræðsla sem væri samtíma okkar samboðin færi ekki fram í rammgerðri viktorískri höll heldur úti í náttúrunni sjálfri.
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun