Náttúruminjasafn Íslands – Tímaskekkja? Hjörleifur Finnsson skrifar 29. febrúar 2012 06:00 Það er mögnuð reynsla að heimsækja Náttúrminjasafnið í Kalkútta, stofnað 1814 telst það eitt elsta sinnar tegundar í heiminum. Á Viktoríutímanum (1878) flutti svo safnið í núverandi byggingu, risastóra hvítkalkaða nýlenduherrabyggingu. Byggingin, sem ekki aðeins gaf „náttúrunni" veglegan sess í miðborg Kalkútta, miðlaði drottnun mannsins yfir náttúrunni og breska heimsveldisins yfir Indlandi. Að ganga úr einum risasal í annan, með alla veggi þakta sýningarskápum, þar sem hvert uppstoppaða dýrið bítur í skottið á næsta er stórmerkileg reynsla. Má með sanni segja að maður geti mikið lært af slíkri heimsókn. En ekki um náttúruna. Í því sem lítur út fyrir að vera lítið breytt útstilling frá því að safnið flutti, standa tígrisdýr, hlébarðar og skógarbirnir í árásarstellingu sem fulltrúar hinnar myrku náttúru sem maðurinn hefur sigrast á og beislað. Rétt eins og nýlenduherrarnir höfðu þvingað Indverja til að þjóna sínum markmiðum. Yfir öllu liggur tveggja sentimetra ryklag, loppan af tígrisdýrinu, skottið af hlébarðanum og glerauga bjarnarins liggja brotin á gólfinu sem segir okkur svo aðra sögu. Af heimsókn í náttúruminjasafnið í Kalkútta lærir maður ekki um náttúruna, heldur um menningu og sögu: Um vestræna menningu iðnvæðingar og nýlenduútþenslu og hvernig hún skilgreindi náttúruna sem manninum gefin til drottnunar. Náttúran og fræðslan um hanaÁ 19. öld, þegar skipsfarmarnir af furðudýrum fóru að streyma frá nýlendunum til stórborga hins vestræna heims, hófst gullöld náttúruminjasafnanna. Síðan þá hafa hugmyndir vestrænna manna breyst mikið. Menn gera sér í auknum mæli grein fyrir takmörkunum drottnunarafstöðu mannsins, að beislun náttúrunnar er í besta falli tvíeggjað sverð sem snúist gæti gegn manninum og að upphafning mannsins á sjálfum sér sem skynsemisveru gagnvart andstæðu sinni, náttúrunni, var og er tálsýn. Í samræmi við þessa þróun hefur vægi náttúruminjasafna (og dýragarða) minnkað á kostnað annarra leiða í fræðslu um náttúruna. Miðað við þarfir vestrænna borgarsamfélaga og stöðu náttúruvísinda, stendur ein leið upp úr: fræðsla úti í náttúrunni sjálfri. Allar aðrar fræðsluleiðir; bækur, bæklingar, söfn, margmiðlun, kvikmyndir, vefsíður, o.s.frv. eru hjálpartæki við þá óhjákvæmilegu leið til að kynnast náttúrunni: Að dvelja í henni. Náttúruminjasafn ÍslandsSamkvæmt lögum hefur Náttúrminjasafn Íslands miðlægt fræðsluhlutverk, því ber að safna saman og miðla þekkingu á náttúrunni til almennings og vera öðrum menntastofnunum til ráðgjafar í málefnum náttúrufræðslu. Með réttu ætti samhæfing allrar náttúrufræðslu landsins að fara í gegnum Náttúruminjasafn Íslands. Stofnunin hefur fyrst og fremst menntunar- og fræðsluhlutverk. Rannsóknarhlutverk þess er afar loðið enda Náttúrufræðistofnun Íslands sem annast náttúrufarsrannsóknir. Hlutverk og markmið Náttúruminjasafns Íslands eru að öðru leyti sett skýrt fram í lögunum sem um það gilda og skilgreina ágætlega hvar þarf að taka á náttúrufræðslu á Íslandi. Skynsamlegt ferli í uppbyggingu Náttúruminjasafns Íslands væri því að skilgreina leiðir sem endurspegla hlutverk þess og markmið. Þá myndi skipta miklu máli að forgangsraða leiðunum eftir áhrifamætti og gæðum þeirra en einnig eftir kostnaði þar sem seint mun fást ómælt fjármagn úr ríkiskassanum. Af umfjöllun Fréttablaðsins um málefni Náttúruminjasafnsins á síðustu misserum má draga þá ályktun að forstöðumaður safnsins og fleiri einblíni á veglegt hús miðsvæðis í Reykjavík sem forsendu þess að stofnunin geti rekið hlutverk sitt. Að veglegt hús fullt af söfnuðum náttúruminjum (væntanlega með skottunum enn hangandi á) ásamt margmiðlunar-gimmiki og einhverju fleiru sé það sem geri stofnuninni kleift að ná markmiðum sínum. Þetta er rangt. Ekkert bendir til þess að hefðbundið Náttúruminjasafn sem kosta myndi fleiri milljarða króna myndi standast samanburð við aðrar leiðir til að ná sömu markmiðum, hvorki hvað varðar gæði né kostnað. Þvert á móti bendir flest til þess að flestar aðrar leiðir væru hagkvæmari og áhrifameiri en stórhýsi í miðbænum miðað við stöðu mála í náttúrufræðslu í dag. FramtíðinFlestir eru sammála um að Náttúruminjasafn Íslands ræki ekki lögboðið hlutverk sitt. Sumir virðast þó álíta að það stafi af skorti á steinsteypu, málmi og gleri í miðbæ Reykjavíkur. Ekkert í lögunum um Náttúrminjasafn Íslands kveður á um það að hlutverk þess sé að reisa stórkarlalegar byggingar. Er það til of mikils mælst að athyglinni sé beint að raunverulegum og mikilvægum markmiðum Náttúrminjasafns Íslands, fræðslu til almennings um náttúru okkar og umhverfi? Náttúrufræðsla sem væri samtíma okkar samboðin færi ekki fram í rammgerðri viktorískri höll heldur úti í náttúrunni sjálfri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Sjá meira
Það er mögnuð reynsla að heimsækja Náttúrminjasafnið í Kalkútta, stofnað 1814 telst það eitt elsta sinnar tegundar í heiminum. Á Viktoríutímanum (1878) flutti svo safnið í núverandi byggingu, risastóra hvítkalkaða nýlenduherrabyggingu. Byggingin, sem ekki aðeins gaf „náttúrunni" veglegan sess í miðborg Kalkútta, miðlaði drottnun mannsins yfir náttúrunni og breska heimsveldisins yfir Indlandi. Að ganga úr einum risasal í annan, með alla veggi þakta sýningarskápum, þar sem hvert uppstoppaða dýrið bítur í skottið á næsta er stórmerkileg reynsla. Má með sanni segja að maður geti mikið lært af slíkri heimsókn. En ekki um náttúruna. Í því sem lítur út fyrir að vera lítið breytt útstilling frá því að safnið flutti, standa tígrisdýr, hlébarðar og skógarbirnir í árásarstellingu sem fulltrúar hinnar myrku náttúru sem maðurinn hefur sigrast á og beislað. Rétt eins og nýlenduherrarnir höfðu þvingað Indverja til að þjóna sínum markmiðum. Yfir öllu liggur tveggja sentimetra ryklag, loppan af tígrisdýrinu, skottið af hlébarðanum og glerauga bjarnarins liggja brotin á gólfinu sem segir okkur svo aðra sögu. Af heimsókn í náttúruminjasafnið í Kalkútta lærir maður ekki um náttúruna, heldur um menningu og sögu: Um vestræna menningu iðnvæðingar og nýlenduútþenslu og hvernig hún skilgreindi náttúruna sem manninum gefin til drottnunar. Náttúran og fræðslan um hanaÁ 19. öld, þegar skipsfarmarnir af furðudýrum fóru að streyma frá nýlendunum til stórborga hins vestræna heims, hófst gullöld náttúruminjasafnanna. Síðan þá hafa hugmyndir vestrænna manna breyst mikið. Menn gera sér í auknum mæli grein fyrir takmörkunum drottnunarafstöðu mannsins, að beislun náttúrunnar er í besta falli tvíeggjað sverð sem snúist gæti gegn manninum og að upphafning mannsins á sjálfum sér sem skynsemisveru gagnvart andstæðu sinni, náttúrunni, var og er tálsýn. Í samræmi við þessa þróun hefur vægi náttúruminjasafna (og dýragarða) minnkað á kostnað annarra leiða í fræðslu um náttúruna. Miðað við þarfir vestrænna borgarsamfélaga og stöðu náttúruvísinda, stendur ein leið upp úr: fræðsla úti í náttúrunni sjálfri. Allar aðrar fræðsluleiðir; bækur, bæklingar, söfn, margmiðlun, kvikmyndir, vefsíður, o.s.frv. eru hjálpartæki við þá óhjákvæmilegu leið til að kynnast náttúrunni: Að dvelja í henni. Náttúruminjasafn ÍslandsSamkvæmt lögum hefur Náttúrminjasafn Íslands miðlægt fræðsluhlutverk, því ber að safna saman og miðla þekkingu á náttúrunni til almennings og vera öðrum menntastofnunum til ráðgjafar í málefnum náttúrufræðslu. Með réttu ætti samhæfing allrar náttúrufræðslu landsins að fara í gegnum Náttúruminjasafn Íslands. Stofnunin hefur fyrst og fremst menntunar- og fræðsluhlutverk. Rannsóknarhlutverk þess er afar loðið enda Náttúrufræðistofnun Íslands sem annast náttúrufarsrannsóknir. Hlutverk og markmið Náttúruminjasafns Íslands eru að öðru leyti sett skýrt fram í lögunum sem um það gilda og skilgreina ágætlega hvar þarf að taka á náttúrufræðslu á Íslandi. Skynsamlegt ferli í uppbyggingu Náttúruminjasafns Íslands væri því að skilgreina leiðir sem endurspegla hlutverk þess og markmið. Þá myndi skipta miklu máli að forgangsraða leiðunum eftir áhrifamætti og gæðum þeirra en einnig eftir kostnaði þar sem seint mun fást ómælt fjármagn úr ríkiskassanum. Af umfjöllun Fréttablaðsins um málefni Náttúruminjasafnsins á síðustu misserum má draga þá ályktun að forstöðumaður safnsins og fleiri einblíni á veglegt hús miðsvæðis í Reykjavík sem forsendu þess að stofnunin geti rekið hlutverk sitt. Að veglegt hús fullt af söfnuðum náttúruminjum (væntanlega með skottunum enn hangandi á) ásamt margmiðlunar-gimmiki og einhverju fleiru sé það sem geri stofnuninni kleift að ná markmiðum sínum. Þetta er rangt. Ekkert bendir til þess að hefðbundið Náttúruminjasafn sem kosta myndi fleiri milljarða króna myndi standast samanburð við aðrar leiðir til að ná sömu markmiðum, hvorki hvað varðar gæði né kostnað. Þvert á móti bendir flest til þess að flestar aðrar leiðir væru hagkvæmari og áhrifameiri en stórhýsi í miðbænum miðað við stöðu mála í náttúrufræðslu í dag. FramtíðinFlestir eru sammála um að Náttúruminjasafn Íslands ræki ekki lögboðið hlutverk sitt. Sumir virðast þó álíta að það stafi af skorti á steinsteypu, málmi og gleri í miðbæ Reykjavíkur. Ekkert í lögunum um Náttúrminjasafn Íslands kveður á um það að hlutverk þess sé að reisa stórkarlalegar byggingar. Er það til of mikils mælst að athyglinni sé beint að raunverulegum og mikilvægum markmiðum Náttúrminjasafns Íslands, fræðslu til almennings um náttúru okkar og umhverfi? Náttúrufræðsla sem væri samtíma okkar samboðin færi ekki fram í rammgerðri viktorískri höll heldur úti í náttúrunni sjálfri.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun