Út með bleika fílinn 17. ágúst 2012 16:00 Það er gleðiefni að sjá að „Bleiki fíllinn“ virðist vera á vörum margra landsmanna. Reyndar er hugsunin á bak við bleika fílinn sorgarefni (hann stendur jú fyrir nauðgara eða nauðgun) – en markmið átaksins var að stuðla að hugarfarsbreytingu – og til að hefja hugarfarsbreytingu verður að byrja á að fá fólk til að tala. Og það virðist hafa tekist.En hvað er „Bleiki fíllinn“? Þetta hófst með Meintu Druslugöngunni. Aðstandendur hennar í Vestmannaeyjum héldu þar ræðu þar sem algenga setningin „bleiki fíllinn í stofunni“ var notuð um vandamál sem virðist vera orðið svo stórt að fólk hikar við að reyna að leysa það og reynir frekar að líta fram hjá því. Í þessu samhengi var átt við nauðganir í samfélagi okkar. Þar hittu aðstandendur göngunnar forsvarsmenn ÍBV. Fljótlega funduðu þessir aðilar og stofnaður var Forvarnahópur ÍBV. Starfsemi hópsins er hugsuð allt árið um kring og ekki einungis kringum Þjóðhátíð. En alvarlegasta vandamálið sem þurfti að beina sjónum að fyrst var nokkuð augljóst: nauðganir. Íslenskt samfélag er mjög einkennilegt þegar kemur að því hver ber ábyrgð á glæpum. Við tökum í sífellu ábyrgðina af þeim sem braut á og klínum ábyrgðinni á brotaþola. Hve oft segjum við við börnin okkar „Passaðu þig á bílunum!“ í staðinn fyrir að kalla á eftir hvort öðru „Mundu, ekki keyra eins og hálfviti!“ Ef það er brotist inn á heimili okkar taka tryggingafélögin jafnvel þátt í þessu ef einn gluggi var ólæstur. Þá er ábyrgðin tekin af þeim sem braut þau grundvallarmannréttindi okkar að ekki sé brotist inn á heimili okkar því þessi eini gluggi var ólæstur. Þá sýndum við „óábyrga“ hegðun (en ekki sá sem braust inn?). Við lifum í samfélagi sem virðist hafa undanfarin ár gefist upp í bardaganum gagnvart kynferðisofbeldi. Þetta er hryllilegur glæpur sem fólk á erfitt með að horfast í augu við. Skiljanlega. En í stað þess að beina sjónum okkar að gerandanum reynum við að koma sökinni yfir á alla aðra og það versta er, við reynum að kenna brotaþola um. Sá eini sem ber ábyrgð á þessum glæp er gerandinn. Punktur. Gerandinn er ekki eitthvert losaralegt hugtak eða gegnsætt ský, gerandinn er manneskja af holdi og blóði, sem braut á annarri manneskju, vissulega af mismiklum brotavilja, en braut ekki bara lög heldur braut á bak aftur mannréttindi annarrar manneskju til að lifa sínu lífi eins og sú manneskja kýs. Hingað og ekki lengra. Við neitum að líta fram hjá þessu lengur. Við höfum fengið nóg. Við viljum að samfélag okkar fari að tala saman um þennan glæp. Hann á ekki að vera einhvers konar „óumflýjanlegur“ fylgifiskur skemmtanahalds Íslendinga. Hann þarf heldur ekki að vera einhver fylgja við tilveru okkar. Í alvöru? Af hverju ölum við t.d. stúlkur upp við að hræðast vissar aðstæður í staðinn fyrir að ala börnin okkar upp í því einfalda viðmiði að bera virðingu fyrir öðrum manneskjum og að hreinlega „ekki nauðga“? Reynsla okkar af átakinu á þessari umtöluðu hátíð var merkileg. Fyrirtæki bæjarins flykktust um að taka þátt í því með okkur ásamt bæjarbúum. Við bjuggum til stiklur á risaskjáina sem spurðu spurninga eins og „Er bleikur fíll í þínu liði?“ eða bentu á augljósar staðreyndir eins og „Það MÁ skipta um skoðun“ og „Það býður enginn upp á að láta nauðga sér“ ásamt því að hamra á mikilvægi samþykkis í kynlífi. Við útbýttum límmiðum á tjöldin þar sem bleikum fílum var vinsamlegast bent á að halda sig úti (límmiðarnir urðu reyndar það vinsælir að fólk var farið að setja þetta bannmerki á sig). Við heyrðum ungt fólk á förnum vegi tala um hvað þetta væri „geggjað átak“ og það sem líklega hefur verið vænlegast til árangurs – karlkyns sjálfboðaliðar gengu um tjaldsvæðið og ræddu við aðra unga karlmenn um kynlíf, samþykki, nauðganir, alvarleika þess að segja nauðgunarbrandara o.s.frv. Einn ungur maður ætlaði að fara með nauðgunarbrandara þegar talsmaður átaksins sagði honum frá viðtölum sem höfðu verið tekin við nauðgara þar sem þeir sögðu frá því að þegar þeir væru í hópi þar sem slíkir „brandarar“ voru sagðir, upplifðu þeir þögult samþykki frá hinum. Að innst inni væru allir hinir í hópnum sammála um að nauðganir væru í lagi, þeir bara þyrðu ekki að stíga fram og segja það. Mundu þetta næst þegar þú segir nauðgunarbrandara, það gæti verið bleikur fíll í hópnum sem lítur á þig sem einn af nauðgurum. Kúl, ha? Að fá karlmenn til að tala við aðra karlmenn um nauðganir er svo hin grundvallarhugsunin á bak við átakið. Vissulega má núna karpa um að konur nauðgi líka en tölum íslensku; gerendur eru í langstærstum hluta karlmenn. Og þó nauðganir hafi ætíð verið hluti af samfélagi okkar virðist sem klámvæðingin hafi gert skilin milli kynlífs og nauðgunar furðulega óljós undanfarin ár. En karlmenn samsama sig frekar með öðrum karlmönnum – hvað þá einhverjum sem þeir líta upp til. Ef fyrirmynd stígur fram og talar um mikilvægi samþykkis, að það skipti ekki öllu að „skora“ – að ef leiðtogi hópsins gerir lítið úr nauðgunum þá megi andmæla og svona mætti lengi telja, þá getum við mögulega komið af stað hugarfarsbreytingu. Og þá kemur að stóru spurningunni: Fyrst nauðganir hafa verið hluti af samfélagi mannsins frá örófi alda, er þá ekki algjör tímasóun að reyna að sporna við þeim? Svarið er nei. Það er ALDREI tímasóun að reyna að betrumbæta samfélag okkar. Það er aftur á móti alltaf tímasóun að líta á glasið hálftómt og tuða í neikvæðnistóni yfir einhverju sem verið er að reyna að laga. Því ef við vinnum saman, getum við allt. Breytum orðræðunni, hættum að segja nauðgunarbrandara, hættum að ala stúlkur upp í að þær séu bráðin og karlarnir veiðimennirnir, hættum að ala stráka upp í að karlmennska þeirra byggist á tölum um fjölda kvenna en ekki gæðin á bak við frammistöðu þeirra (virðing, nærgætni, spyrja óhikað um samþykki), hættum að ala stúlkur upp í að þær séu ekki kynverur og megi ekki vera graðar (við vitum öll að það er kjaftæði), hættum að útbreiða þá mýtu að karlmenn séu ekki tilfinningaverur, hættum að ala börnin okkar upp í að einhver bjóði uppá að brjóta megi á sér og hættum að gefa í skyn að einhver annar beri ábyrgð á slíkum glæpum nema gerandinn. Karlmenn, stígið fram, hættið að þegja. Við vitum að þið viljið ekki að dætur ykkar, eiginkonur, kærustur, systur, mæður lifi í þessum grákalda veruleika, að það eru hreinlega góðar líkur á því að þær verði fyrir kynferðisofbeldi um ævina. Gerið eitthvað í því. Byrjið að tala. Þið eruð þeir einu sem getið í alvöru gert eitthvað til forvarna. Þessi bleiki fíll er jú stór og mikill. Við þurfum ykkar krafta til að losa okkur við hann. Höfundar eru: Jóhanna Ýr Jónsdóttir, Hilmar Jón Stefánsson, Birkir Thór Högnason, Halldór Hrafn Gíslason og Sísí Ástþórsdóttir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal Skoðun Grafið undan grunnstoð samfélagsins Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson Skoðun Gætum eggja og forðumst náttúruleysi! Pétur Heimisson Skoðun Þegar viska breytist í vopn Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer Skoðun Lesblinda og skólahald á Norðurlöndunum Snævar Ívarsson Skoðun Hraðara regluverk fyrir ómissandi innviði! Sólrún Kristjánsdóttir Skoðun Heimspeki og hugmyndaheimur Kína Jón Sigurgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Grafið undan grunnstoð samfélagsins skrifar Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Gætum eggja og forðumst náttúruleysi! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Hraðara regluverk fyrir ómissandi innviði! Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lesblinda og skólahald á Norðurlöndunum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Heimspeki og hugmyndaheimur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal skrifar Skoðun Þegar viska breytist í vopn Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Jafnréttisstofa í 25 ár: Er þetta ekki komið? Martha Lilja Olsen skrifar Skoðun Hvar er textinn? Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Berklar, Krakk og Rough Sleep Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Blóðugar afleiðingar lyga Hjörvar Sigurðsson skrifar Skoðun Hinsegin samfélagið á heimili í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Áhrif Vesturlanda og vöxtur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Skoðun Alvöru fjárlög fyrir venjulegt fólk Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Hafa börn frjálsan vilja? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Dagur sjálfsvígsforvarna – tryggjum raunverulegt aðgengi að sálfræðimeðferð Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvers vegna halda Íslendingar með Dönum? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Hvað varð um þinn minnsta bróður? Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til að verða bergnuminn Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Þriðja leiðin í námsmati stuðlar að snemmtækri íhlutun Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Alþjóðadagur sjálfsvígsforvarna Alma D. Möller skrifar Skoðun Hækkun skrásetningargjalds – Segjum sannleikann Eiríkur Kúld Viktorsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur sjálfsvígsforvarnardagur – mikilvægi samtals og samkenndar Ellen Calmon skrifar Sjá meira
Það er gleðiefni að sjá að „Bleiki fíllinn“ virðist vera á vörum margra landsmanna. Reyndar er hugsunin á bak við bleika fílinn sorgarefni (hann stendur jú fyrir nauðgara eða nauðgun) – en markmið átaksins var að stuðla að hugarfarsbreytingu – og til að hefja hugarfarsbreytingu verður að byrja á að fá fólk til að tala. Og það virðist hafa tekist.En hvað er „Bleiki fíllinn“? Þetta hófst með Meintu Druslugöngunni. Aðstandendur hennar í Vestmannaeyjum héldu þar ræðu þar sem algenga setningin „bleiki fíllinn í stofunni“ var notuð um vandamál sem virðist vera orðið svo stórt að fólk hikar við að reyna að leysa það og reynir frekar að líta fram hjá því. Í þessu samhengi var átt við nauðganir í samfélagi okkar. Þar hittu aðstandendur göngunnar forsvarsmenn ÍBV. Fljótlega funduðu þessir aðilar og stofnaður var Forvarnahópur ÍBV. Starfsemi hópsins er hugsuð allt árið um kring og ekki einungis kringum Þjóðhátíð. En alvarlegasta vandamálið sem þurfti að beina sjónum að fyrst var nokkuð augljóst: nauðganir. Íslenskt samfélag er mjög einkennilegt þegar kemur að því hver ber ábyrgð á glæpum. Við tökum í sífellu ábyrgðina af þeim sem braut á og klínum ábyrgðinni á brotaþola. Hve oft segjum við við börnin okkar „Passaðu þig á bílunum!“ í staðinn fyrir að kalla á eftir hvort öðru „Mundu, ekki keyra eins og hálfviti!“ Ef það er brotist inn á heimili okkar taka tryggingafélögin jafnvel þátt í þessu ef einn gluggi var ólæstur. Þá er ábyrgðin tekin af þeim sem braut þau grundvallarmannréttindi okkar að ekki sé brotist inn á heimili okkar því þessi eini gluggi var ólæstur. Þá sýndum við „óábyrga“ hegðun (en ekki sá sem braust inn?). Við lifum í samfélagi sem virðist hafa undanfarin ár gefist upp í bardaganum gagnvart kynferðisofbeldi. Þetta er hryllilegur glæpur sem fólk á erfitt með að horfast í augu við. Skiljanlega. En í stað þess að beina sjónum okkar að gerandanum reynum við að koma sökinni yfir á alla aðra og það versta er, við reynum að kenna brotaþola um. Sá eini sem ber ábyrgð á þessum glæp er gerandinn. Punktur. Gerandinn er ekki eitthvert losaralegt hugtak eða gegnsætt ský, gerandinn er manneskja af holdi og blóði, sem braut á annarri manneskju, vissulega af mismiklum brotavilja, en braut ekki bara lög heldur braut á bak aftur mannréttindi annarrar manneskju til að lifa sínu lífi eins og sú manneskja kýs. Hingað og ekki lengra. Við neitum að líta fram hjá þessu lengur. Við höfum fengið nóg. Við viljum að samfélag okkar fari að tala saman um þennan glæp. Hann á ekki að vera einhvers konar „óumflýjanlegur“ fylgifiskur skemmtanahalds Íslendinga. Hann þarf heldur ekki að vera einhver fylgja við tilveru okkar. Í alvöru? Af hverju ölum við t.d. stúlkur upp við að hræðast vissar aðstæður í staðinn fyrir að ala börnin okkar upp í því einfalda viðmiði að bera virðingu fyrir öðrum manneskjum og að hreinlega „ekki nauðga“? Reynsla okkar af átakinu á þessari umtöluðu hátíð var merkileg. Fyrirtæki bæjarins flykktust um að taka þátt í því með okkur ásamt bæjarbúum. Við bjuggum til stiklur á risaskjáina sem spurðu spurninga eins og „Er bleikur fíll í þínu liði?“ eða bentu á augljósar staðreyndir eins og „Það MÁ skipta um skoðun“ og „Það býður enginn upp á að láta nauðga sér“ ásamt því að hamra á mikilvægi samþykkis í kynlífi. Við útbýttum límmiðum á tjöldin þar sem bleikum fílum var vinsamlegast bent á að halda sig úti (límmiðarnir urðu reyndar það vinsælir að fólk var farið að setja þetta bannmerki á sig). Við heyrðum ungt fólk á förnum vegi tala um hvað þetta væri „geggjað átak“ og það sem líklega hefur verið vænlegast til árangurs – karlkyns sjálfboðaliðar gengu um tjaldsvæðið og ræddu við aðra unga karlmenn um kynlíf, samþykki, nauðganir, alvarleika þess að segja nauðgunarbrandara o.s.frv. Einn ungur maður ætlaði að fara með nauðgunarbrandara þegar talsmaður átaksins sagði honum frá viðtölum sem höfðu verið tekin við nauðgara þar sem þeir sögðu frá því að þegar þeir væru í hópi þar sem slíkir „brandarar“ voru sagðir, upplifðu þeir þögult samþykki frá hinum. Að innst inni væru allir hinir í hópnum sammála um að nauðganir væru í lagi, þeir bara þyrðu ekki að stíga fram og segja það. Mundu þetta næst þegar þú segir nauðgunarbrandara, það gæti verið bleikur fíll í hópnum sem lítur á þig sem einn af nauðgurum. Kúl, ha? Að fá karlmenn til að tala við aðra karlmenn um nauðganir er svo hin grundvallarhugsunin á bak við átakið. Vissulega má núna karpa um að konur nauðgi líka en tölum íslensku; gerendur eru í langstærstum hluta karlmenn. Og þó nauðganir hafi ætíð verið hluti af samfélagi okkar virðist sem klámvæðingin hafi gert skilin milli kynlífs og nauðgunar furðulega óljós undanfarin ár. En karlmenn samsama sig frekar með öðrum karlmönnum – hvað þá einhverjum sem þeir líta upp til. Ef fyrirmynd stígur fram og talar um mikilvægi samþykkis, að það skipti ekki öllu að „skora“ – að ef leiðtogi hópsins gerir lítið úr nauðgunum þá megi andmæla og svona mætti lengi telja, þá getum við mögulega komið af stað hugarfarsbreytingu. Og þá kemur að stóru spurningunni: Fyrst nauðganir hafa verið hluti af samfélagi mannsins frá örófi alda, er þá ekki algjör tímasóun að reyna að sporna við þeim? Svarið er nei. Það er ALDREI tímasóun að reyna að betrumbæta samfélag okkar. Það er aftur á móti alltaf tímasóun að líta á glasið hálftómt og tuða í neikvæðnistóni yfir einhverju sem verið er að reyna að laga. Því ef við vinnum saman, getum við allt. Breytum orðræðunni, hættum að segja nauðgunarbrandara, hættum að ala stúlkur upp í að þær séu bráðin og karlarnir veiðimennirnir, hættum að ala stráka upp í að karlmennska þeirra byggist á tölum um fjölda kvenna en ekki gæðin á bak við frammistöðu þeirra (virðing, nærgætni, spyrja óhikað um samþykki), hættum að ala stúlkur upp í að þær séu ekki kynverur og megi ekki vera graðar (við vitum öll að það er kjaftæði), hættum að útbreiða þá mýtu að karlmenn séu ekki tilfinningaverur, hættum að ala börnin okkar upp í að einhver bjóði uppá að brjóta megi á sér og hættum að gefa í skyn að einhver annar beri ábyrgð á slíkum glæpum nema gerandinn. Karlmenn, stígið fram, hættið að þegja. Við vitum að þið viljið ekki að dætur ykkar, eiginkonur, kærustur, systur, mæður lifi í þessum grákalda veruleika, að það eru hreinlega góðar líkur á því að þær verði fyrir kynferðisofbeldi um ævina. Gerið eitthvað í því. Byrjið að tala. Þið eruð þeir einu sem getið í alvöru gert eitthvað til forvarna. Þessi bleiki fíll er jú stór og mikill. Við þurfum ykkar krafta til að losa okkur við hann. Höfundar eru: Jóhanna Ýr Jónsdóttir, Hilmar Jón Stefánsson, Birkir Thór Högnason, Halldór Hrafn Gíslason og Sísí Ástþórsdóttir.
Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer Skoðun
Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar
Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar
Skoðun Dagur sjálfsvígsforvarna – tryggjum raunverulegt aðgengi að sálfræðimeðferð Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur sjálfsvígsforvarnardagur – mikilvægi samtals og samkenndar Ellen Calmon skrifar
Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer Skoðun