Út með bleika fílinn 17. ágúst 2012 16:00 Það er gleðiefni að sjá að „Bleiki fíllinn“ virðist vera á vörum margra landsmanna. Reyndar er hugsunin á bak við bleika fílinn sorgarefni (hann stendur jú fyrir nauðgara eða nauðgun) – en markmið átaksins var að stuðla að hugarfarsbreytingu – og til að hefja hugarfarsbreytingu verður að byrja á að fá fólk til að tala. Og það virðist hafa tekist.En hvað er „Bleiki fíllinn“? Þetta hófst með Meintu Druslugöngunni. Aðstandendur hennar í Vestmannaeyjum héldu þar ræðu þar sem algenga setningin „bleiki fíllinn í stofunni“ var notuð um vandamál sem virðist vera orðið svo stórt að fólk hikar við að reyna að leysa það og reynir frekar að líta fram hjá því. Í þessu samhengi var átt við nauðganir í samfélagi okkar. Þar hittu aðstandendur göngunnar forsvarsmenn ÍBV. Fljótlega funduðu þessir aðilar og stofnaður var Forvarnahópur ÍBV. Starfsemi hópsins er hugsuð allt árið um kring og ekki einungis kringum Þjóðhátíð. En alvarlegasta vandamálið sem þurfti að beina sjónum að fyrst var nokkuð augljóst: nauðganir. Íslenskt samfélag er mjög einkennilegt þegar kemur að því hver ber ábyrgð á glæpum. Við tökum í sífellu ábyrgðina af þeim sem braut á og klínum ábyrgðinni á brotaþola. Hve oft segjum við við börnin okkar „Passaðu þig á bílunum!“ í staðinn fyrir að kalla á eftir hvort öðru „Mundu, ekki keyra eins og hálfviti!“ Ef það er brotist inn á heimili okkar taka tryggingafélögin jafnvel þátt í þessu ef einn gluggi var ólæstur. Þá er ábyrgðin tekin af þeim sem braut þau grundvallarmannréttindi okkar að ekki sé brotist inn á heimili okkar því þessi eini gluggi var ólæstur. Þá sýndum við „óábyrga“ hegðun (en ekki sá sem braust inn?). Við lifum í samfélagi sem virðist hafa undanfarin ár gefist upp í bardaganum gagnvart kynferðisofbeldi. Þetta er hryllilegur glæpur sem fólk á erfitt með að horfast í augu við. Skiljanlega. En í stað þess að beina sjónum okkar að gerandanum reynum við að koma sökinni yfir á alla aðra og það versta er, við reynum að kenna brotaþola um. Sá eini sem ber ábyrgð á þessum glæp er gerandinn. Punktur. Gerandinn er ekki eitthvert losaralegt hugtak eða gegnsætt ský, gerandinn er manneskja af holdi og blóði, sem braut á annarri manneskju, vissulega af mismiklum brotavilja, en braut ekki bara lög heldur braut á bak aftur mannréttindi annarrar manneskju til að lifa sínu lífi eins og sú manneskja kýs. Hingað og ekki lengra. Við neitum að líta fram hjá þessu lengur. Við höfum fengið nóg. Við viljum að samfélag okkar fari að tala saman um þennan glæp. Hann á ekki að vera einhvers konar „óumflýjanlegur“ fylgifiskur skemmtanahalds Íslendinga. Hann þarf heldur ekki að vera einhver fylgja við tilveru okkar. Í alvöru? Af hverju ölum við t.d. stúlkur upp við að hræðast vissar aðstæður í staðinn fyrir að ala börnin okkar upp í því einfalda viðmiði að bera virðingu fyrir öðrum manneskjum og að hreinlega „ekki nauðga“? Reynsla okkar af átakinu á þessari umtöluðu hátíð var merkileg. Fyrirtæki bæjarins flykktust um að taka þátt í því með okkur ásamt bæjarbúum. Við bjuggum til stiklur á risaskjáina sem spurðu spurninga eins og „Er bleikur fíll í þínu liði?“ eða bentu á augljósar staðreyndir eins og „Það MÁ skipta um skoðun“ og „Það býður enginn upp á að láta nauðga sér“ ásamt því að hamra á mikilvægi samþykkis í kynlífi. Við útbýttum límmiðum á tjöldin þar sem bleikum fílum var vinsamlegast bent á að halda sig úti (límmiðarnir urðu reyndar það vinsælir að fólk var farið að setja þetta bannmerki á sig). Við heyrðum ungt fólk á förnum vegi tala um hvað þetta væri „geggjað átak“ og það sem líklega hefur verið vænlegast til árangurs – karlkyns sjálfboðaliðar gengu um tjaldsvæðið og ræddu við aðra unga karlmenn um kynlíf, samþykki, nauðganir, alvarleika þess að segja nauðgunarbrandara o.s.frv. Einn ungur maður ætlaði að fara með nauðgunarbrandara þegar talsmaður átaksins sagði honum frá viðtölum sem höfðu verið tekin við nauðgara þar sem þeir sögðu frá því að þegar þeir væru í hópi þar sem slíkir „brandarar“ voru sagðir, upplifðu þeir þögult samþykki frá hinum. Að innst inni væru allir hinir í hópnum sammála um að nauðganir væru í lagi, þeir bara þyrðu ekki að stíga fram og segja það. Mundu þetta næst þegar þú segir nauðgunarbrandara, það gæti verið bleikur fíll í hópnum sem lítur á þig sem einn af nauðgurum. Kúl, ha? Að fá karlmenn til að tala við aðra karlmenn um nauðganir er svo hin grundvallarhugsunin á bak við átakið. Vissulega má núna karpa um að konur nauðgi líka en tölum íslensku; gerendur eru í langstærstum hluta karlmenn. Og þó nauðganir hafi ætíð verið hluti af samfélagi okkar virðist sem klámvæðingin hafi gert skilin milli kynlífs og nauðgunar furðulega óljós undanfarin ár. En karlmenn samsama sig frekar með öðrum karlmönnum – hvað þá einhverjum sem þeir líta upp til. Ef fyrirmynd stígur fram og talar um mikilvægi samþykkis, að það skipti ekki öllu að „skora“ – að ef leiðtogi hópsins gerir lítið úr nauðgunum þá megi andmæla og svona mætti lengi telja, þá getum við mögulega komið af stað hugarfarsbreytingu. Og þá kemur að stóru spurningunni: Fyrst nauðganir hafa verið hluti af samfélagi mannsins frá örófi alda, er þá ekki algjör tímasóun að reyna að sporna við þeim? Svarið er nei. Það er ALDREI tímasóun að reyna að betrumbæta samfélag okkar. Það er aftur á móti alltaf tímasóun að líta á glasið hálftómt og tuða í neikvæðnistóni yfir einhverju sem verið er að reyna að laga. Því ef við vinnum saman, getum við allt. Breytum orðræðunni, hættum að segja nauðgunarbrandara, hættum að ala stúlkur upp í að þær séu bráðin og karlarnir veiðimennirnir, hættum að ala stráka upp í að karlmennska þeirra byggist á tölum um fjölda kvenna en ekki gæðin á bak við frammistöðu þeirra (virðing, nærgætni, spyrja óhikað um samþykki), hættum að ala stúlkur upp í að þær séu ekki kynverur og megi ekki vera graðar (við vitum öll að það er kjaftæði), hættum að útbreiða þá mýtu að karlmenn séu ekki tilfinningaverur, hættum að ala börnin okkar upp í að einhver bjóði uppá að brjóta megi á sér og hættum að gefa í skyn að einhver annar beri ábyrgð á slíkum glæpum nema gerandinn. Karlmenn, stígið fram, hættið að þegja. Við vitum að þið viljið ekki að dætur ykkar, eiginkonur, kærustur, systur, mæður lifi í þessum grákalda veruleika, að það eru hreinlega góðar líkur á því að þær verði fyrir kynferðisofbeldi um ævina. Gerið eitthvað í því. Byrjið að tala. Þið eruð þeir einu sem getið í alvöru gert eitthvað til forvarna. Þessi bleiki fíll er jú stór og mikill. Við þurfum ykkar krafta til að losa okkur við hann. Höfundar eru: Jóhanna Ýr Jónsdóttir, Hilmar Jón Stefánsson, Birkir Thór Högnason, Halldór Hrafn Gíslason og Sísí Ástþórsdóttir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Bergmál frá geymslustað líkamans Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli Kristinn Sigurðsson skrifar Skoðun Það verður ekki bæði sleppt og haldið Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Andleg heilsa unga fólksins og áhrif samfélagsmiðla Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta til framtíðar Freyja Rut Emilsdóttir skrifar Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Öryggi – Forvitni – Gleði Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Öryrkjar auglýsi eftir harðorðum mótmælum! Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í lit Anna Lára Pálsdóttir skrifar Skoðun Lega lýðveldisins Íslands Eiríkur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Afhverju ætlar Carbfix að flytja CO2 inn til landsins? Bergur Sigfússon skrifar Sjá meira
Það er gleðiefni að sjá að „Bleiki fíllinn“ virðist vera á vörum margra landsmanna. Reyndar er hugsunin á bak við bleika fílinn sorgarefni (hann stendur jú fyrir nauðgara eða nauðgun) – en markmið átaksins var að stuðla að hugarfarsbreytingu – og til að hefja hugarfarsbreytingu verður að byrja á að fá fólk til að tala. Og það virðist hafa tekist.En hvað er „Bleiki fíllinn“? Þetta hófst með Meintu Druslugöngunni. Aðstandendur hennar í Vestmannaeyjum héldu þar ræðu þar sem algenga setningin „bleiki fíllinn í stofunni“ var notuð um vandamál sem virðist vera orðið svo stórt að fólk hikar við að reyna að leysa það og reynir frekar að líta fram hjá því. Í þessu samhengi var átt við nauðganir í samfélagi okkar. Þar hittu aðstandendur göngunnar forsvarsmenn ÍBV. Fljótlega funduðu þessir aðilar og stofnaður var Forvarnahópur ÍBV. Starfsemi hópsins er hugsuð allt árið um kring og ekki einungis kringum Þjóðhátíð. En alvarlegasta vandamálið sem þurfti að beina sjónum að fyrst var nokkuð augljóst: nauðganir. Íslenskt samfélag er mjög einkennilegt þegar kemur að því hver ber ábyrgð á glæpum. Við tökum í sífellu ábyrgðina af þeim sem braut á og klínum ábyrgðinni á brotaþola. Hve oft segjum við við börnin okkar „Passaðu þig á bílunum!“ í staðinn fyrir að kalla á eftir hvort öðru „Mundu, ekki keyra eins og hálfviti!“ Ef það er brotist inn á heimili okkar taka tryggingafélögin jafnvel þátt í þessu ef einn gluggi var ólæstur. Þá er ábyrgðin tekin af þeim sem braut þau grundvallarmannréttindi okkar að ekki sé brotist inn á heimili okkar því þessi eini gluggi var ólæstur. Þá sýndum við „óábyrga“ hegðun (en ekki sá sem braust inn?). Við lifum í samfélagi sem virðist hafa undanfarin ár gefist upp í bardaganum gagnvart kynferðisofbeldi. Þetta er hryllilegur glæpur sem fólk á erfitt með að horfast í augu við. Skiljanlega. En í stað þess að beina sjónum okkar að gerandanum reynum við að koma sökinni yfir á alla aðra og það versta er, við reynum að kenna brotaþola um. Sá eini sem ber ábyrgð á þessum glæp er gerandinn. Punktur. Gerandinn er ekki eitthvert losaralegt hugtak eða gegnsætt ský, gerandinn er manneskja af holdi og blóði, sem braut á annarri manneskju, vissulega af mismiklum brotavilja, en braut ekki bara lög heldur braut á bak aftur mannréttindi annarrar manneskju til að lifa sínu lífi eins og sú manneskja kýs. Hingað og ekki lengra. Við neitum að líta fram hjá þessu lengur. Við höfum fengið nóg. Við viljum að samfélag okkar fari að tala saman um þennan glæp. Hann á ekki að vera einhvers konar „óumflýjanlegur“ fylgifiskur skemmtanahalds Íslendinga. Hann þarf heldur ekki að vera einhver fylgja við tilveru okkar. Í alvöru? Af hverju ölum við t.d. stúlkur upp við að hræðast vissar aðstæður í staðinn fyrir að ala börnin okkar upp í því einfalda viðmiði að bera virðingu fyrir öðrum manneskjum og að hreinlega „ekki nauðga“? Reynsla okkar af átakinu á þessari umtöluðu hátíð var merkileg. Fyrirtæki bæjarins flykktust um að taka þátt í því með okkur ásamt bæjarbúum. Við bjuggum til stiklur á risaskjáina sem spurðu spurninga eins og „Er bleikur fíll í þínu liði?“ eða bentu á augljósar staðreyndir eins og „Það MÁ skipta um skoðun“ og „Það býður enginn upp á að láta nauðga sér“ ásamt því að hamra á mikilvægi samþykkis í kynlífi. Við útbýttum límmiðum á tjöldin þar sem bleikum fílum var vinsamlegast bent á að halda sig úti (límmiðarnir urðu reyndar það vinsælir að fólk var farið að setja þetta bannmerki á sig). Við heyrðum ungt fólk á förnum vegi tala um hvað þetta væri „geggjað átak“ og það sem líklega hefur verið vænlegast til árangurs – karlkyns sjálfboðaliðar gengu um tjaldsvæðið og ræddu við aðra unga karlmenn um kynlíf, samþykki, nauðganir, alvarleika þess að segja nauðgunarbrandara o.s.frv. Einn ungur maður ætlaði að fara með nauðgunarbrandara þegar talsmaður átaksins sagði honum frá viðtölum sem höfðu verið tekin við nauðgara þar sem þeir sögðu frá því að þegar þeir væru í hópi þar sem slíkir „brandarar“ voru sagðir, upplifðu þeir þögult samþykki frá hinum. Að innst inni væru allir hinir í hópnum sammála um að nauðganir væru í lagi, þeir bara þyrðu ekki að stíga fram og segja það. Mundu þetta næst þegar þú segir nauðgunarbrandara, það gæti verið bleikur fíll í hópnum sem lítur á þig sem einn af nauðgurum. Kúl, ha? Að fá karlmenn til að tala við aðra karlmenn um nauðganir er svo hin grundvallarhugsunin á bak við átakið. Vissulega má núna karpa um að konur nauðgi líka en tölum íslensku; gerendur eru í langstærstum hluta karlmenn. Og þó nauðganir hafi ætíð verið hluti af samfélagi okkar virðist sem klámvæðingin hafi gert skilin milli kynlífs og nauðgunar furðulega óljós undanfarin ár. En karlmenn samsama sig frekar með öðrum karlmönnum – hvað þá einhverjum sem þeir líta upp til. Ef fyrirmynd stígur fram og talar um mikilvægi samþykkis, að það skipti ekki öllu að „skora“ – að ef leiðtogi hópsins gerir lítið úr nauðgunum þá megi andmæla og svona mætti lengi telja, þá getum við mögulega komið af stað hugarfarsbreytingu. Og þá kemur að stóru spurningunni: Fyrst nauðganir hafa verið hluti af samfélagi mannsins frá örófi alda, er þá ekki algjör tímasóun að reyna að sporna við þeim? Svarið er nei. Það er ALDREI tímasóun að reyna að betrumbæta samfélag okkar. Það er aftur á móti alltaf tímasóun að líta á glasið hálftómt og tuða í neikvæðnistóni yfir einhverju sem verið er að reyna að laga. Því ef við vinnum saman, getum við allt. Breytum orðræðunni, hættum að segja nauðgunarbrandara, hættum að ala stúlkur upp í að þær séu bráðin og karlarnir veiðimennirnir, hættum að ala stráka upp í að karlmennska þeirra byggist á tölum um fjölda kvenna en ekki gæðin á bak við frammistöðu þeirra (virðing, nærgætni, spyrja óhikað um samþykki), hættum að ala stúlkur upp í að þær séu ekki kynverur og megi ekki vera graðar (við vitum öll að það er kjaftæði), hættum að útbreiða þá mýtu að karlmenn séu ekki tilfinningaverur, hættum að ala börnin okkar upp í að einhver bjóði uppá að brjóta megi á sér og hættum að gefa í skyn að einhver annar beri ábyrgð á slíkum glæpum nema gerandinn. Karlmenn, stígið fram, hættið að þegja. Við vitum að þið viljið ekki að dætur ykkar, eiginkonur, kærustur, systur, mæður lifi í þessum grákalda veruleika, að það eru hreinlega góðar líkur á því að þær verði fyrir kynferðisofbeldi um ævina. Gerið eitthvað í því. Byrjið að tala. Þið eruð þeir einu sem getið í alvöru gert eitthvað til forvarna. Þessi bleiki fíll er jú stór og mikill. Við þurfum ykkar krafta til að losa okkur við hann. Höfundar eru: Jóhanna Ýr Jónsdóttir, Hilmar Jón Stefánsson, Birkir Thór Högnason, Halldór Hrafn Gíslason og Sísí Ástþórsdóttir.
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun