Fyrr á þessu ári var lagt fram frumvarp til nýrra sveitarstjórnarlaga. Í þeim kom nýr kafli, aftarlega, augljóslega aukaatriði, þar sem átti að veita almenningi heimild til að knýja fram annars vegar borgarafund og hins vegar íbúakosningu um málefni sveitarfélagsins. Fjölmargir annmarkar voru á þessum tillögum. Þar má nefna að í tillögurnar vantaði ýmislegt sem dýpka mætti lýðræðið hérlendis, t.d. ákvæði um lýðræðisleg ákvarðanatökuferli sem almenningur getur tekið þátt í, heimildir fyrir slembivali, lýðræðisvæðingu stofnana og margt fleira.

Af því sem var að finna í tillögunum er tvennt sem kallaði á betrumbætur. Annars vegar að 20% kjósenda þyrfti til að kalla fram íbúakosningu, en reynslan bendir til þess að þar sem hlutfallið er hærra en 15% séu slík réttindi orðin tóm. Hins vegar að niðurstöður kosninga ættu að vera ráðgefandi en ekki bindandi en rannsóknir sýna að almenningur missir fljótt trúna á ráðgefandi ferli. Æðsti valdhafinn í lýðræðisríki er almenningur. Af einhverjum ástæðum virðast þingmenn og aðrir fulltrúar almennings ekki átta sig á þessu og líta á sjálfa sig sem aðal.

Síðastliðið vor sendi Lýðræðisfélagið Alda fjölmargar athugasemdir til samgöngunefndar Alþingis vegna frumvarpsins en fékk ekki einu sinni skilaboð um að þær hefðu verið mótteknar. Þannig er það nefnilega með þingnefndir að þær funda bak við luktar dyr, halda ekki fundargerðir og svara ekki efnislega innsendum erindum. Það er víst ekki hægt að ræða opinber málefni opinberlega, fulltrúarnir þurfa að fá að gera það í friði fyrir almenningi. Meðal athugasemda frá Öldu var að kosningar og borgarafundir skyldu teljast bindandi, að bæta þyrfti við ákvæðum um lýðræðisleg ákvörðunartökuferli, til viðbótar við kosningar og borgarafundi. Einnig að heimila þurfi slembival í nefndir og sveitarstjórnir og að færa ætti kaflann um lýðræðislegan rétt almennings fremst í frumvarpið. Lýðræðisleg ákvarðanataka almennings er grundvöllur, ekki aukaatriði.

Nýlega var svo frumvarpið samþykkt á Alþingi en með nokkrum breytingum frá upphaflegu tillögunni. Ætla mætti að þingið hefði áttað sig á mistökum sínum og tekið tillit til athugasemda Öldu. En eins og innanríkisráðherra segir frá á vefsíðu sinni var raunin ekki sú heldur sendi Samband íslenskra sveitarfélaga inn erindi á síðustu stundu sem kæfði þetta litla lýðræðisfræ frumvarpsins.

Í stað þess að það þurfi 20% kjósenda til að kalla fram íbúakosningu getur sveitarstjórn ákveðið að það þurfi 33% undirskrifta. Svona eftir hentugleika að því er virðist. Einnig verður óheimilt að kalla fram kosningu um fjárhagsáætlun sveitarfélags eins og það séu einkamál fulltrúanna og almenningi ekki treystandi fyrir þeim. Allar breytingar sem urðu á frumvarpinu í meðförum þingsins voru með öðrum orðum til þess fallnar að draga úr þeirri takmörkuðu lýðræðisvæðingu sem þó fólst í þeim.

Þetta kemur að vísu ekkert á óvart, enda fulltrúarnir að fjalla um takmarkanir á þeirra eigin völdum, um sína eigin hagsmuni. Í Bresku Kólumbíu höfðu fulltrúarnir, stjórnmálamennirnir og flokkarnir, vit á því að færa ákvörðun um breytingar á kosningalöggjöfinni til slembivalsþings borgara. Enda höfðu flokkarnir beina hagsmuni af því hvernig kosningakerfið var uppbyggt. Sú tilraun heppnaðist vel og var það samdóma álit allra hlutaðeigandi að vinna slembivalsþingsins hafi verið til fyrirmyndar.

Hérlendis reyndum við okkar eigin tilraun með Stjórnlagaráði sem skilaði af sér vönduðum tillögum, sérstaklega í ljósi þess alltof stutta tíma sem því var skammtaður.

Þær tillögur liggja nú hjá þinginu og hafa margir áhyggjur af því að dregið verði úr þeirri fremur hófsömu lýðræðisvæðingu sem í tillögum Stjórnlagaráðs er að finna. Enda eru það beinir hagsmunir fulltrúaræðisins, flokksræðisins, að viðhalda sem mestum völdum hjá sjálfu sér.

Lýðræðisfélagið Alda hefur lagt fram fjölmargar tillögur að breytingum sem miða að auknu lýðræði og byggja á vel heppnuðum tilraunum í öðrum löndum. Félagið krefst þess að fulltrúar almennings taki nú þegar til óspilltra málanna við að lýðræðisvæða samfélagsgerð okkar. Við eigum það öll skilið. Upplýsingar um tillögur Öldu er að finna á alda.is.