Það er sérstakt gleðiefni að vita til þess að ráðherra í ríkisstjórn Íslands hefur kynnt sér menningarstefnu í mannvirkjagerð – stefnu íslenskra stjórnvalda í byggingarlist sem samþykkt var á vormánuðum 2007.

Innanríkisráðherra minnist í nýlegri blaðagrein á „sérfræðinga á vegum stjórnarráðsins“ þegar hann kýs að ræða um útfærslur við undirbúning fangelsisbyggingar á vegum ríkisins, án þess þó að tilgreina hverjir „sérfræðingarnir“ séu. Miðað við það hvað menningarstefnan leggur skýra áherslu á gæði og þróun byggingarlistar koma viðhorf „sérfræðinga á vegum stjórnarráðsins“ til stefnunnar á óvart. Það er því nauðsynlegt að benda ráðherra á markmið stefnunnar og ábyrgð þeirra sem eftir henni eiga að starfa.

Stefnan snýst ekki bara um að nota reglugerðir, staðla, samningsform og hagsmunagæslu sem mælikvarða á gæðum. Hún snýr að því að virða fagmennsku og er skrifuð út frá grunngildum arkitektúrs um að hugmyndafræði og fagleg gæði fái að lifa og njóta sín til fulls. Stefnan leggur út frá grunngildum lista, tækni og notagildis þar sem áhersla er lögð á að nota tungumál forma og hlutfalla til að kalla fram tengingar í verðmætamati kynslóðanna hvort sem er í efni, formi, rými eða hughrifum. Þessu markmiði náum við ekki með fyrirbæri sem tröllríður kerfinu og nefnist alútboð.

Arkitektúr og hönnun hafa það hlutverk að breyta til batnaðar. Sú aðferðafræði sem þar er beitt byggir jöfnum höndum á rannsókn, rökhugsun, afstöðu, fagurfræði, innsæi og ímyndunarafli. Sem sagt – gæði heildarupplifunar. Það er markmið stefnunnar að takast á við óvenjulegar aðstæður og kalla þannig fram lausnir sem gagnast heildinni og skipta samtímann og ekki síst framtíðina máli. Við búum við kjöraðstæður í samfélagi þjóðanna til að þróa góðar hugmyndir, til að efla umhverfisvernd, orkunýtingu og til að upphefja margbreytileikann – bæta manngert umhverfi.

Besta og lýðræðislegasta leiðin í þeirri viðleitni er að setja sem flest verkefni í opnar samkeppnir. Þannig gætum við t.d. kallað fram nauðsynlega og áhugaverða umræðu um hvað fangelsi sé í raun og veru fyrir íslenskt samfélag (sumir hafa talað um geymslu!). Ólíkt alútboðsleiðinni þá tryggir opin samkeppni öllum tillögurétt. Það er einfaldlega meiri hætta á að alútboðsleiðin setji öllum þrengri skorður, og leiði til hugarleti. Alútboð getur aldrei komið í staðinn fyrir faglegt innsæi og alútboð tryggir ekki aðkomu yngri hönnuða.

Það er ljóst að til að framfylgja menningarstefnunni þurfa þeir opinberu aðilar sem málið varðar að bera saman markmið stefnunnar og störf ríkisstofnana sem bera ábyrgð á útfærslunni. Vissulega gæti þurft að fara yfir ólík sjónarmið og freista þess að koma framkvæmdamálum ríkisins í farveg sem tekur mið af kjarngóðum og innihaldsríkum markmiðum um fagleg gæði. Ef opinberir aðilar eru ekki vissir um við hvað er átt, þá er um að gera að leita til fagaðila sem geta veitt skýra og greinargóða leiðsögn, með það að markmiði að við upphefjum fagleg vinnubrögð við mótun og útfærslu góðra hugmynda í arkitektúr á Íslandi.

Það er mikilvægt að við snúum bökum saman og minnum alla á sem málið varðar að taka stefnuna alvarlega. Það er einfaldlega grátlegt að horfa upp á það, að stefnunni sé ekki haldið á lofti, og að henni sé ekki framfylgt. Það er of mikið í húfi! Okkur ber skylda til að bregðast við. Peningahyggjan verður að láta undan og vondar ákvarðanir um alútboð og einkaframkvæmdir á vegum hins opinbera eiga að heyra sögunni til. Það eru til miklu betri mælikvarðar á samfélagsleg og umhverfisleg gæði en peningar.