Nýtt lýðveldi?

Njörður Njarðvík segir í Vísisgrein að vegna efnahagshrunsins þurfi nýtt lýðveldi á Íslandi með nýja stjórnarskrá. Hann hefur sagt þetta rúmu ári fyrr, og vildi þá afnema þingræði á Íslandi í hálft annað ár, og skipa „utanþingsstjórn valinkunnra manna og kvenna með víðtæku Valdsviði". Ekki fylgdu upplýsingar um hver ætti að velja þetta valinkunna fólk eða hvernig.

Þessa kröfu reisir Njörður ekki núna, enda hafa síðan verið þingkosningar og ný stjórnarmyndun, og birst hefur sú rannsókn á orsökum hrunsins sem hann og fleiri kröfðust. En fyrst Njörður vísar fyrirvaralaust til fyrri greinar sinnar um þetta, mætti ætla að enn sé hann sama sinnis.

Tillögur hans um breytingar á kosningalögum eru vissulega umræðuverðar. Að landið verði eitt kjördæmi, að þingmenn megi ekki vera ráðherrar, og ekki gegna öðru starfi utan þings. Öllu verri eru aðrar tillögur, og virðast gerðar af vanþekkingu, svo sem að þingmenn megi ekki hafa aðstoðarmenn. Það sem ég þekki til eru þessir aðstoðarmenn til að afla upplýsinga, og auka þannig virkni alþingismanna og sjálfstæði. Alþingi ræður þá suma, en eðlilegt virðist að þingmenn velji sér aðstoðarfólk sem þeir vita að er sama sinnis og þeir í meginatriðum. Einnig það ætti að efla sjálfstæði þingsins.

Dæmi Njarðar um ný lýðveldi sýna best hve gjörsamlega út í hött sú hugmynd er að líkt sé á komið á Íslandi nú.

Auðvitað þurfti nýja stjórnarskrá fyrir það þingræðislega þýska ríki sem stofnað var á rústum einræðis nasistaríkisins, sömuleiðis þurfti Suður Afríka nýja stjórnarskrá eftir að Apartheid var afnumið og komið á þingræði með almennum atkvæðisrétti.

Franska dæmið er flóknara, en 4. lýðveldinu lauk með valdráni de Gaulle í ringulreið Alsírstríðsins. Stjórnlagabreyting hans minnir mig að hafi fyrst og fremst falið í sér að stórauka vald forseta að bandarískri fyrirmynd, og skipta Frakklandi í einmenningskjördæmi.

Rökin voru þau, að urmull smáflokka með óstöðugum samsteypustjórnum hafi leitt til tíðra stjórnarskipta og nýja kerfið tryggði meirihlutastjórn stórflokks eða samsteypu. Sem og varð, en þetta er ólýðræðislegt kerfi, rétt eins og í Bretlandi, þar sem þingmeirihluti byggist iðulega á minnihluta kjósenda. Síst virðist þörf á einmenningskjördæmum á Íslandi, þar sem kerfi fjögurra flokka hefur reynst mjög stöðugt í ómunatíð. Og hver vildi auka vald forseta í ljósi afskipta hans á síðustu árum?

Meginatriðið er þó, að enda þótt ýmsir hafi kallað á nýja stjórnarskrá sem viðbrögð við hruninu, þá minnist ég ekki að nokkur hafi sýnt fram á að efnahagshrun Íslendinga hafi stafað af gallaðri stjórnarskrá! Né hefur þetta fólk bent á áberandi galla á stjórnarskránni, sem brýnt sé að bæta úr. Nýfrjálshyggjan í efnahagsmálum leiddi til þessara ófara, og ábyrgðin er þeirra stjórnmálaflokka sem lögðust flatir og umhugsunarlaust undir hana.

Þessi krafa um nýtt lýðveldi með nýrri stjórnarskrá vegna efnahagshrunsins er ámóta snjöll og ef maður brygðist við eldsvoða í húsi sínu með því að fara að hita heilmikið af vatni.