Icesave og sagan Guðni Th. Jóhannesson skrifar 12. ágúst 2009 05:30 Þeir sem hafa tekið þátt í deilunum um Icesave undanfarna mánuði hafa beitt ýmsum rökum; lögfræðilegum, pólitískum og siðferðilegum, eins og sjálfsagt er. Menn hafa einnig bent á liðna tíð máli sínu til stuðnings og aftur virðist liggja í augum uppi að það eigi við. Sagan á að sanna eitt og afsanna annað, vera víti til varnaðar eða lýsandi dæmi um dyggðir sem nú þurfi að halda í heiðri. En hér er þó ekki alltaf allt sem sýnist. Byrjum á seinni heimsstyrjöldinni. Því hefur verið haldið á lofti á Íslandi að þjóðin hafi þolað miklar fórnir til að færa Bretum björg í bú í stríðinu. Íslenskir sjómenn (báðir afar mínir þeirra á meðal) sigldu með fisk héðan þrátt fyrir þá hættu sem stafaði frá kafbátum og flugvélum Þjóðverja og guldu þeir sumir fyrir með lífi sínu. Þessi hluti sögunnar má vissulega ekki gleymast. Hlutfallslega létust nær jafnmargir Íslendingar í stríðinu og Bandaríkjamenn og því má líka vel halda til haga. Á hinn bóginn hefur sá misskilningur einnig heyrst að jafnmargir Íslendingar hafi fallið og Bretar. Það eru ýkjur og reyndar mætti allt eins nota tölur um mannfall í stríðinu til að sýna hvað Bandaríkin og Ísland fóru vel út úr hildarleiknum, miðað við flest önnur ríki. Þrátt fyrir ógnir á höfunum hafði líklega engin þjóð í Evrópu það eins þolanlegt í stríðinu og Íslendingar. Mannfall var nær hvergi eins lítið, og efnahagurinn blómstraði. Það gerði hann ekki síst vegna þess að Ísland stórgræddi á fisksölunni til Bretlands. „Græðgi þeirra á sér engin takmörk," sagði einn breskur embættismaður eftir stríð þegar hann rifjaði upp afstöðu Íslendinga. Að sögn bresks sendiherra viðurkenndi einn ráðherrann hér líka í tveggja manna tali að hann hálfskammaðist sín þegar Íslendingar stærðu sig af frammistöðunni í stríðinu. Eflaust hugsuðu fleiri á þann hátt og við ættum því kannski að fara varlega í að mikla okkur af fórnum í seinni heimsstyrjöldinni. Þá eru það þorskastríðin. Lítum fyrst á þau í ljósi kröfunnar um lausn Icesave fyrir alþjóðlegum dómstól. Sókn Íslands í landhelgismálum hófst fyrir alvöru eftir þann úrskurð Alþjóðadómstólsins í Haag árið 1951 að Norðmenn mættu draga sína fjögurra mílna landhelgi þvert yfir mynni flóa og fjarða. Ári síðar lýstu Íslendingar yfir fiskveiðilögsögu eftir sömu reglum (í stað þriggja mílna landhelgi sem hlykkjaðist eftir strandlengjunni). Þá bar hins vegar svo við að Bretar neituðu að viðurkenna útfærsluna og reyndu að kúga Íslendinga til eftirgjafar. Íslensk stjórnvöld buðu málskot til Haag en því var hafnað í London. Sér var nú hver virðingin fyrir alþjóðalögum í það skiptið. Valdið átti að ráða, ekki lögin. Síðan höfðu menn sætaskipti, ef svo má segja. Árið 1958 færði vinstri stjórn á Íslandi fiskveiðilögsöguna í 12 mílur og fyrsta þorskastríðið hófst. Þremur árum síðar samdi ný ríkisstjórn, Viðreisnarstjórn Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks, um lyktir þess og lofaði breskum stjórnvöldum að risi enn ágreiningur um útfærslu lögsögunnar mætti skjóta honum til Alþjóðadómstólsins. Leið svo og beið í tíu ár en þá komst önnur vinstri stjórn til valda og færði lögsöguna síðan út í 50 mílur. Bretar (og Vestur-Þjóðverjar) mótmæltu, vísuðu til fyrri samninga og skutu deilunni til Haag. Nú var komið að íslenskum stjórnvöldum að hunsa alþjóðlegan dómstól og reyndar einnig fullgildan milliríkjasamning. Svona getur sagan því geymt ólík fordæmi. Menn verða heldur betur að velja og hafna, ætli þeir að nota liðna tíð sem vopn í Icesave-deilunni. Menn skyldu líka varast að lofa dug og þor íslenskra ráðamanna í þorskastríðunum án þess að leiða hugann að því að samningsstaða þeirra var yfirleitt betri en nú um stundir. Í þorskastríðunum gátu íslenskir valdhafar barið í borðið og haft í hótunum. Alþjóðalög voru að þróast þeim í hag og alþjóðasamfélagið hafði yfirleitt samúð með „litla Íslandi". Svo skipti hernaðarmikilvægi landsins jafnvel sköpum en ætli það yrði ekki bara hlegið núna ef íslenskir ráðamenn berðu í borð og hótuðu að segja upp varnarsamningnum við Bandaríkin eða ganga úr NATO? Og reynum svo líka að hætta að kalla þorskastríðin „einu stríðin sem Bretar hafa tapað". Þrátt fyrir hættustundir á miðunum voru þorskastríðin alls ekki stríð í hefðbundnum skilningi. Styrjaldir eru gjarnan skilgreindar sem átök þar sem minnst nokkur hundruð eða þúsund manns láta lífið og öflugum skotvopnum er beitt. Þjóðremba á kannski heima á íþróttavöllum og í Eurovision, en ekki í söguskoðun og stjórnmálum. Höfundur er sagnfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson Skoðun Skoðun Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir skrifar Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Sjá meira
Þeir sem hafa tekið þátt í deilunum um Icesave undanfarna mánuði hafa beitt ýmsum rökum; lögfræðilegum, pólitískum og siðferðilegum, eins og sjálfsagt er. Menn hafa einnig bent á liðna tíð máli sínu til stuðnings og aftur virðist liggja í augum uppi að það eigi við. Sagan á að sanna eitt og afsanna annað, vera víti til varnaðar eða lýsandi dæmi um dyggðir sem nú þurfi að halda í heiðri. En hér er þó ekki alltaf allt sem sýnist. Byrjum á seinni heimsstyrjöldinni. Því hefur verið haldið á lofti á Íslandi að þjóðin hafi þolað miklar fórnir til að færa Bretum björg í bú í stríðinu. Íslenskir sjómenn (báðir afar mínir þeirra á meðal) sigldu með fisk héðan þrátt fyrir þá hættu sem stafaði frá kafbátum og flugvélum Þjóðverja og guldu þeir sumir fyrir með lífi sínu. Þessi hluti sögunnar má vissulega ekki gleymast. Hlutfallslega létust nær jafnmargir Íslendingar í stríðinu og Bandaríkjamenn og því má líka vel halda til haga. Á hinn bóginn hefur sá misskilningur einnig heyrst að jafnmargir Íslendingar hafi fallið og Bretar. Það eru ýkjur og reyndar mætti allt eins nota tölur um mannfall í stríðinu til að sýna hvað Bandaríkin og Ísland fóru vel út úr hildarleiknum, miðað við flest önnur ríki. Þrátt fyrir ógnir á höfunum hafði líklega engin þjóð í Evrópu það eins þolanlegt í stríðinu og Íslendingar. Mannfall var nær hvergi eins lítið, og efnahagurinn blómstraði. Það gerði hann ekki síst vegna þess að Ísland stórgræddi á fisksölunni til Bretlands. „Græðgi þeirra á sér engin takmörk," sagði einn breskur embættismaður eftir stríð þegar hann rifjaði upp afstöðu Íslendinga. Að sögn bresks sendiherra viðurkenndi einn ráðherrann hér líka í tveggja manna tali að hann hálfskammaðist sín þegar Íslendingar stærðu sig af frammistöðunni í stríðinu. Eflaust hugsuðu fleiri á þann hátt og við ættum því kannski að fara varlega í að mikla okkur af fórnum í seinni heimsstyrjöldinni. Þá eru það þorskastríðin. Lítum fyrst á þau í ljósi kröfunnar um lausn Icesave fyrir alþjóðlegum dómstól. Sókn Íslands í landhelgismálum hófst fyrir alvöru eftir þann úrskurð Alþjóðadómstólsins í Haag árið 1951 að Norðmenn mættu draga sína fjögurra mílna landhelgi þvert yfir mynni flóa og fjarða. Ári síðar lýstu Íslendingar yfir fiskveiðilögsögu eftir sömu reglum (í stað þriggja mílna landhelgi sem hlykkjaðist eftir strandlengjunni). Þá bar hins vegar svo við að Bretar neituðu að viðurkenna útfærsluna og reyndu að kúga Íslendinga til eftirgjafar. Íslensk stjórnvöld buðu málskot til Haag en því var hafnað í London. Sér var nú hver virðingin fyrir alþjóðalögum í það skiptið. Valdið átti að ráða, ekki lögin. Síðan höfðu menn sætaskipti, ef svo má segja. Árið 1958 færði vinstri stjórn á Íslandi fiskveiðilögsöguna í 12 mílur og fyrsta þorskastríðið hófst. Þremur árum síðar samdi ný ríkisstjórn, Viðreisnarstjórn Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks, um lyktir þess og lofaði breskum stjórnvöldum að risi enn ágreiningur um útfærslu lögsögunnar mætti skjóta honum til Alþjóðadómstólsins. Leið svo og beið í tíu ár en þá komst önnur vinstri stjórn til valda og færði lögsöguna síðan út í 50 mílur. Bretar (og Vestur-Þjóðverjar) mótmæltu, vísuðu til fyrri samninga og skutu deilunni til Haag. Nú var komið að íslenskum stjórnvöldum að hunsa alþjóðlegan dómstól og reyndar einnig fullgildan milliríkjasamning. Svona getur sagan því geymt ólík fordæmi. Menn verða heldur betur að velja og hafna, ætli þeir að nota liðna tíð sem vopn í Icesave-deilunni. Menn skyldu líka varast að lofa dug og þor íslenskra ráðamanna í þorskastríðunum án þess að leiða hugann að því að samningsstaða þeirra var yfirleitt betri en nú um stundir. Í þorskastríðunum gátu íslenskir valdhafar barið í borðið og haft í hótunum. Alþjóðalög voru að þróast þeim í hag og alþjóðasamfélagið hafði yfirleitt samúð með „litla Íslandi". Svo skipti hernaðarmikilvægi landsins jafnvel sköpum en ætli það yrði ekki bara hlegið núna ef íslenskir ráðamenn berðu í borð og hótuðu að segja upp varnarsamningnum við Bandaríkin eða ganga úr NATO? Og reynum svo líka að hætta að kalla þorskastríðin „einu stríðin sem Bretar hafa tapað". Þrátt fyrir hættustundir á miðunum voru þorskastríðin alls ekki stríð í hefðbundnum skilningi. Styrjaldir eru gjarnan skilgreindar sem átök þar sem minnst nokkur hundruð eða þúsund manns láta lífið og öflugum skotvopnum er beitt. Þjóðremba á kannski heima á íþróttavöllum og í Eurovision, en ekki í söguskoðun og stjórnmálum. Höfundur er sagnfræðingur.
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar
Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar