Þvingaðir leikir í hagstjórninni

Skýrsla krónunefndar Viðskipta-ráðs sýnist hafa gefið umræðu um evruna byr undir báða vængi. Ekki síst fékk umræðan aukið vægi og dýpt í ljósi þess að atvinnulífið lýsti efasemdum sínum um framtíð krónunnar með því að stilla krónu og evru upp sem þeim kostum sem Íslendingar þyrftu að velja á milli og setja með því spurningarmerki aftan við framtíð krónunnar. Með skýrslunni hefur atvinnulífið unnið heimavinnu í einu helsta hagsmunamáli sínu.

Eftir breiða yfirferð í skýrslunni um kosti í gengismálum eru allir útilokaðir nema tveir: Krónan eða evran, en afstaða ekki tekin til þessara kosta. Af hverju ekki? Af því að evran kallar á aðild að Evrópusambandinu sem er pólitískt mál utan verksviðs nefndar af þessu tagi.

Umræðan þróastUmræðan hefur þróast í ljósi skýrslunnar. Eftirfarandi staðreyndir liggja fyrir:

1. Engin evra fæst án aðildar að Evrópusambandinu.

2. Evran er ekki skyndilausn á aðsteðjandi vanda heldur skipu-lagsbreyting í efnahagslífinu til hagsbóta fyrir fólk og fyrirtæki.

3. Sex ára reynsla af fljótandi gengi svokölluðu, verðbólgumarkmiði Seðlabankans, liggur fyrir, m.a. í ljósi 14-15% stýrivaxta Seðlabankans og 20% útlánsvaxta, og getur hver dregið sínar ályktanir af henni.

Rétt að halda því til haga að á árunum fram til 2001 var gengi krónunnar haldið föstu. Eftir að hagkerfið var opnað fyrir frjálsu flæði fjár að og frá landinu var enginn vegur að halda genginu stöðugu áfram enda hefði Seðlabankinn þá verið ofurseldur lögmálum spákaupmennsku eins og dæmin sanna annars staðar frá. Þess vegna var krónan sett á flot snemma árs 2001 og má kallast hafa verið þvingaður leikur á skákmáli. Lærdómar reynslunnar um hagstjórnina

Ef ekki er haldið um ríkisfjármálin styrkri hendi (og ekki má heldur gleyma fjármálum sveitarstjórna) næst ekki viðunandi jafnvægi í þjóðarbúskapnum og ekki vinnandi vegur að ætlast til þess að Seðlabankinn einn nái markmiðum um stöðugleika. Hann hefur ekkert verkfæri nema vextina og árangurinn sjá allir, þar á meðal erlend fyrirtæki sem meta lánshæfi.

Til að ná jafnvægi þarf að beita ríkisfjármálum í víðu samhengi og þar undir falla framkvæmdir opinberra aðila. Ganga þarf hægt um gleðinnar dyr í orkuframkvæmdum að ekki sé talað um 90% kosningavíxilinn í húsnæðismálum sem engin innstæða var fyrir.

Er evran fýsilegur kostur?

Evran kallar á pólitíska ákvörðun og í reynd á ákvörðun þjóðarinnar um aðild að Evrópusambandinu. Íslendingar hafa gengið langleiðina inn í ESB með aðild að evrópska efnahagssvæðinu svo óhætt mun að gera því skóna að full aðild tæki skamman tíma eftir að samningar hafa tekist. Hver væri ávinningurinn af aðild? Kannski væri stóri ávinningurinn fólginn í því að eiga raunhæfan kost á að taka upp evruna með kostum og göllum sem henni fylgja.

Nú þarf að gera gangskör að því að taka út kosti og galla aðildar í víðu samhengi opnum huga og án fyrirfram gefinnar niðurstöðu. Ekki reynir síst á að Sjálfstæðisflokkurinn kanni hug sinn vandlega í þessu máli enda sýnist hann ráða því í krafti stærðar sinnar hvorum megin hryggjar aðild Íslendinga að Evrópusambandinu kann að liggja.

Kostir evru og gallar

Röksemdir sem styðja evruna liggja á borðinu: Aðild að sameiginlegri mynt velflestra Evrópuþjóða (og gá ber að því að Danir og Svíar tengja sínar myntir náið við evruna), brottfall viðskiptahindrana, gagnsær samanburður á verði milli landa, aðgangur að sameiginlegum markaði fyrir vörur og lánsfé, lækkun viðskiptakostnaðar og svo mætti áfram telja.

Röksemdir gegn evrunni eru kannski tvær helstar. Önnur er að hagskilyrði séu önnur hér en í Evrópu. Þetta er rétt en munurinn fer ört minnkandi eftir því sem þjóðarbúskapurinn hér á landi líkist æ meir efnahagslífi í nágrannalöndunum. Vaxandi þjónusta einkennir þjóðarbúskapinn til dæmis og skemmst að minnast stórsóknar fjármálageirans sem kominn er fram úr sjávarútvegi í verðmætasköpun í þjóðarbúinu.

Hin röksemdin er missir sjálfstæðis í peningamálum. Hyggjum nú að: Hvert er þetta sjálfstæði? Er það sjálfstæði til að ákveða gengi krónunnar? Gengið ræðst á markaði og stjórnvöld horfa einfaldlega upp á það hvert krónan fer eins og hver annar. Nú, ef það er ekki gengi krónunnar er það þá sjálfstæði til að ákveða vexti á innlendum markaði? Kannski, en hendur Seðlabankans eru verulega bundnar í því efni og vaxtaákvarðanir hans mótast mjög af ákvörðunum annarra seðlabanka. Auk þess setur útgáfa krónubréfa í eigu útlendinga Seðlabankanum miklar skorður. Bankinn kann í raun að vera ofurseldur því að viðhalda lágmarks vaxtamun gagnvart umheiminum til að koma í veg fyrir að eigendur bréfanna innleysi þau og afstýra þannig skarpri lækkun á gengi krónunnar með tilheyrandi verðbólguhrinu. Bankinn á því oft ekki aðra tæka kosti en þvingaða leiki. Hvað er þá eftir af sjálfstæðinu?

Ísland í samfélagi þjóðannaUmræðan um evruna er í raun umræða um aðild að Evrópusambandinu. Sumir segja að þar sé skriffinnska. Auðvitað er það svo en átti það að stöðva okkur í að ganga í NATÓ eða EES að þar er umsvifamikið skrifstofuhald? Sumir segja að við séum svo lítil þjóð að við yrðum áhrifalaus. Við erum náttúrlega ekki Þýskaland, Frakkland eða Bretland en hefði ekki sama röksemd haldið okkur utan NATÓ eða EES?

Utanríkisstefna Íslendinga kallar á endurskoðun í ljósi þess að tvær meginstoðir hennar hafa veikst mjög: NATÓ og norrænt samstarf. En við þurfum að eiga samastað í tilverunni. Menn hljóta að hugleiða með opnum huga hvort sá staður eigi að vera annar en sá sem nánustu vinir okkar og viðskiptaþjóðir, að Bandaríkjunum undanskildum, hafa valið sér.