Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar 15. september 2025 12:01 Landspítali gefur út fréttabréf sem nefnist Spítalapúlsinn. Í nýjasta tölublaði þess er staðfest það sem við í Sjúkraliðafélagi Íslands höfum árum saman bent á. Heilbrigðiskerfið býr við kerfislægan skort á sjúkraliðum. Þetta er ekki aðeins staðreynd í skýrslum, heldur daglegur veruleiki á deildum spítalans. Þeir sem standa vaktina vita það, því skortur á sjúkraliðum þýðir lengri bið, minni gæði og meira álag. Í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2026 eru settar fram stórar tölur. 192 milljarðar í sjúkrahúsþjónustu, 102 milljarðar í heilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa, 93 milljarðar í hjúkrun og endurhæfingu og 45 milljarðar í lyf og lækningavörur. Þessar fjárhæðir líta glæsilega út á blaði. En þær svara ekki lykilspurningunni: „Hver á að sinna sjúklingunum?“ Á bráðamóttökunni í Fossvogi er rúmanýting yfir 100% og tugir sjúklinga bíða innlagnar dag eftir dag. Þeir bíða ekki eftir fjárlögum, þeir bíða eftir manneskjunni sem kemur og sinnir þeim. Það er kaldhæðnislegt að sjá í frumvarpinu að efla eigi mönnun „innan ramma“ því rammarnir eru of alltof þröngir. Aðhald er ekki stefna, heldur orð yfir niðurskurð. Og niðurskurður í mönnun þýðir minni þjónusta og ógn við öryggi. Sjúkraliðar þurfa rödd í stefnumótun Það er ekki nóg að tala um sjúkraliða sem vinnuafl sem fyllir vaktir. Sjúkraliðafélagið hefur ítrekað lagt áherslu á að stéttin fái virka rödd í stefnumótun hjúkrunar. Við erum fagfólk með menntun og reynslu sem snertir grunnþarfir sjúklinga, og ef rödd okkar vantar í skipulagningu og þróun, þá vantar stóran hluta í heildarmyndina. Í Spítalapúlsinum má sjá dæmi um framlag sjúkraliða til faglegra verkefna. Á „Degi byltuvarna“ flutti sjúkraliði erindi um áhættumat sjúklinga. Þetta sýnir að við erum ekki aðeins hendur á gólfi heldur fagfólk sem tekur þátt í rannsóknum og gæðastarfi. Að halda sjúkraliðum utan við mótun hjúkrunarstefnu er því ekki aðeins vanmat á stéttinni heldur beinlínis hættulegt fyrir heilbrigðisþjónustuna. Framgangur, sérhæfing og aðgangur að verkfærum Til þess að sjúkraliðastarf verði raunverulegt ævistarf þarf að tryggja bæði framgang og sérhæfingu. Við Háskólann á Akureyri er nú boðið upp á diplómanám í heimahjúkrun, öldrunarhjúkrun og geðhjúkrun. Þetta nám bætir við þekkingu, eykur sérhæfingu og gerir sjúkraliðum kleift að nýta hæfni sína á nýjan hátt. En menntun sem ekki er viðurkennd í starfsþróun er lítils virði. Það er á ábyrgð heilbrigðisstofnana að sjá til þess að sjúkraliðar með diplómapróf fái raunverulegan framgang í starfi, ný verkefni og aukna ábyrgð. Þetta er ekki spurning um greiðvikni heldur faglegt réttlæti. Þegar stétt leggur á sig viðbótarnám verður það að endurspeglast í launakerfi, starfslýsingum og mönnun. Aðgangur að sjúkraskrám – skilyrði fyrir öryggi Þar að auki er það grundvallaratriði að sjúkraliðar hafi aðgang að sjúkraskrám. Samkvæmt lögum og reglugerð á heilbrigðisstarfsfólk sem kemur að meðferð sjúklings að hafa aðgang að nauðsynlegum upplýsingum. Í reynd hefur aðgangur sjúkraliða þó verið takmarkaður á sumum stofnunum, þrátt fyrir faglega ábyrgð þeirra. Sérhæfðir sjúkraliðar með diplómanám geta ekki sinnt verkefnum sínum, s.s. lyfjagjöf, blóðtöku eða skráningu í hjúkrun, nema með aðgangi að fyrirmælum í rafrænum kerfum. Að útiloka þá frá þessum upplýsingum er ekki aðeins ófaglegt heldur skerðir það öryggi sjúklinga og samfellu þjónustunnar. Að lyfta stéttinni felur því ekki aðeins í sér að viðurkenna menntun og sérhæfingu, heldur líka að tryggja sjúkraliðum fullan aðgang að öllum þeim verkfærum sem starfið krefst. Sjúkraliðastarf sem ævistarf Mikilvægt er að byggja upp starfsferil sjúkraliða þannig að fleiri sjái sér hag í að starfa í stéttinni til lengri tíma. Það þýðir að bjóða upp á skýran starfsþróunarferil, tækifæri til sérhæfingar og raunverulegan framgang. Aðeins þannig má tryggja að sjúkraliðastéttin sé ekki bráðabirgðastarf eða skref á leiðinni annað, heldur raunverulegt ævistarf. Við þurfum ekki fleiri skýrslur til að vita hvað er að. Við þurfum aðgerðir sem felast í fjárfestingu í nýliðun, menntun, diplómanámi og starfsþróun sjúkraliða. Það er eina leiðin til að tryggja að stéttin dafni, að fleiri velji að starfa sem sjúkraliðar til lengri tíma, og að heilbrigðiskerfið hafi burði til að mæta þeim gríðarlegu áskorunum sem framundan eru. Ef stjórnvöld ætla að spara sig í gegnum vandann án þess að styrkja sjúkraliða, þá er niðurstaðan skýr, það verður ekkert heilbrigðiskerfi. Höfundur er formaður Sjúkraliðafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sandra B. Franks Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Sjá meira
Landspítali gefur út fréttabréf sem nefnist Spítalapúlsinn. Í nýjasta tölublaði þess er staðfest það sem við í Sjúkraliðafélagi Íslands höfum árum saman bent á. Heilbrigðiskerfið býr við kerfislægan skort á sjúkraliðum. Þetta er ekki aðeins staðreynd í skýrslum, heldur daglegur veruleiki á deildum spítalans. Þeir sem standa vaktina vita það, því skortur á sjúkraliðum þýðir lengri bið, minni gæði og meira álag. Í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2026 eru settar fram stórar tölur. 192 milljarðar í sjúkrahúsþjónustu, 102 milljarðar í heilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa, 93 milljarðar í hjúkrun og endurhæfingu og 45 milljarðar í lyf og lækningavörur. Þessar fjárhæðir líta glæsilega út á blaði. En þær svara ekki lykilspurningunni: „Hver á að sinna sjúklingunum?“ Á bráðamóttökunni í Fossvogi er rúmanýting yfir 100% og tugir sjúklinga bíða innlagnar dag eftir dag. Þeir bíða ekki eftir fjárlögum, þeir bíða eftir manneskjunni sem kemur og sinnir þeim. Það er kaldhæðnislegt að sjá í frumvarpinu að efla eigi mönnun „innan ramma“ því rammarnir eru of alltof þröngir. Aðhald er ekki stefna, heldur orð yfir niðurskurð. Og niðurskurður í mönnun þýðir minni þjónusta og ógn við öryggi. Sjúkraliðar þurfa rödd í stefnumótun Það er ekki nóg að tala um sjúkraliða sem vinnuafl sem fyllir vaktir. Sjúkraliðafélagið hefur ítrekað lagt áherslu á að stéttin fái virka rödd í stefnumótun hjúkrunar. Við erum fagfólk með menntun og reynslu sem snertir grunnþarfir sjúklinga, og ef rödd okkar vantar í skipulagningu og þróun, þá vantar stóran hluta í heildarmyndina. Í Spítalapúlsinum má sjá dæmi um framlag sjúkraliða til faglegra verkefna. Á „Degi byltuvarna“ flutti sjúkraliði erindi um áhættumat sjúklinga. Þetta sýnir að við erum ekki aðeins hendur á gólfi heldur fagfólk sem tekur þátt í rannsóknum og gæðastarfi. Að halda sjúkraliðum utan við mótun hjúkrunarstefnu er því ekki aðeins vanmat á stéttinni heldur beinlínis hættulegt fyrir heilbrigðisþjónustuna. Framgangur, sérhæfing og aðgangur að verkfærum Til þess að sjúkraliðastarf verði raunverulegt ævistarf þarf að tryggja bæði framgang og sérhæfingu. Við Háskólann á Akureyri er nú boðið upp á diplómanám í heimahjúkrun, öldrunarhjúkrun og geðhjúkrun. Þetta nám bætir við þekkingu, eykur sérhæfingu og gerir sjúkraliðum kleift að nýta hæfni sína á nýjan hátt. En menntun sem ekki er viðurkennd í starfsþróun er lítils virði. Það er á ábyrgð heilbrigðisstofnana að sjá til þess að sjúkraliðar með diplómapróf fái raunverulegan framgang í starfi, ný verkefni og aukna ábyrgð. Þetta er ekki spurning um greiðvikni heldur faglegt réttlæti. Þegar stétt leggur á sig viðbótarnám verður það að endurspeglast í launakerfi, starfslýsingum og mönnun. Aðgangur að sjúkraskrám – skilyrði fyrir öryggi Þar að auki er það grundvallaratriði að sjúkraliðar hafi aðgang að sjúkraskrám. Samkvæmt lögum og reglugerð á heilbrigðisstarfsfólk sem kemur að meðferð sjúklings að hafa aðgang að nauðsynlegum upplýsingum. Í reynd hefur aðgangur sjúkraliða þó verið takmarkaður á sumum stofnunum, þrátt fyrir faglega ábyrgð þeirra. Sérhæfðir sjúkraliðar með diplómanám geta ekki sinnt verkefnum sínum, s.s. lyfjagjöf, blóðtöku eða skráningu í hjúkrun, nema með aðgangi að fyrirmælum í rafrænum kerfum. Að útiloka þá frá þessum upplýsingum er ekki aðeins ófaglegt heldur skerðir það öryggi sjúklinga og samfellu þjónustunnar. Að lyfta stéttinni felur því ekki aðeins í sér að viðurkenna menntun og sérhæfingu, heldur líka að tryggja sjúkraliðum fullan aðgang að öllum þeim verkfærum sem starfið krefst. Sjúkraliðastarf sem ævistarf Mikilvægt er að byggja upp starfsferil sjúkraliða þannig að fleiri sjái sér hag í að starfa í stéttinni til lengri tíma. Það þýðir að bjóða upp á skýran starfsþróunarferil, tækifæri til sérhæfingar og raunverulegan framgang. Aðeins þannig má tryggja að sjúkraliðastéttin sé ekki bráðabirgðastarf eða skref á leiðinni annað, heldur raunverulegt ævistarf. Við þurfum ekki fleiri skýrslur til að vita hvað er að. Við þurfum aðgerðir sem felast í fjárfestingu í nýliðun, menntun, diplómanámi og starfsþróun sjúkraliða. Það er eina leiðin til að tryggja að stéttin dafni, að fleiri velji að starfa sem sjúkraliðar til lengri tíma, og að heilbrigðiskerfið hafi burði til að mæta þeim gríðarlegu áskorunum sem framundan eru. Ef stjórnvöld ætla að spara sig í gegnum vandann án þess að styrkja sjúkraliða, þá er niðurstaðan skýr, það verður ekkert heilbrigðiskerfi. Höfundur er formaður Sjúkraliðafélags Íslands.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun