7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar 8. september 2025 08:00 Um þessar mundir er „7 símtöl“ með JóaPé, Króla, og Ussel eitt vinsælasta lag landsins samkvæmt lista Rásar 2. Margir gætu haldið að þeir félagar séu að velta fyrir sér tilvistinni, með kvíðahnút í maganum og í leit að tengingu – en mér finnst mun líklegra að þeir séu einfaldlega að lýsa reynslu sinni af því að reyna að komast í gegnum heilbrigðiskerfið.Þegar Króli syngur „7 símtöl í röð, en ekkert fer í gegn“, fer hugurinn minn ósjálfrátt að seinustu sjö símtölum sem ég þurfti að eiga til að bóka tíma hjá sérfræðingi á Landspítalanum. Símtal 1 Ég hringi til að bóka tíma. „Læknirinn er í fríi. Við vitum ekki hvort hann snýr aftur eða ekki.“ „Get ég fengið tíma hjá öðrum lækni?“ „Nei. Reyndu aftur, þegar fríið er liðið.“ Símtal 2 Ég hringi aftur. „Hann er ekki að bóka tíma. Ég set þig á lista. Hann mun hringja í þig.“ Símtal 3 Dagarnir líða, enginn hringir. Ég hringi aftur. „Ég set þig á listann aftur.“ Símtal 4 Ég hringi aftur. „Hann náði ekki að klára listann. Þú ert þó enn á listanum.“ Símtal 5 Að lokum hringir læknirinn sjálfur. „Við skulum hittast eftir tvær vikur. Þær munu hafa samband.“ Þær? Engar nánari útskýringar fylgja. Símtal 6 Ég hringi aftur. „Hann sagði mér að fá tíma, en ég fékk engan.“ „Hann er yfirbókaður. Ég get sett þig á tíma sem er þegar fullur.“ Símtal 7 „Við þurfum að færa þig. Hentar þessi tími?“ Svarið er nei, en ég samþykki. Það er engin önnur leið. Tilgangur símtalshringekjunnar Tilgangurinn með þessum Kafkíska leikþætti er ekki að kvarta eða biðja um vorkunn vegna þess að ég þurfti að hringja sjö símtöl til að bóka tíma. Ég er fullfær um að hringja sjö símtöl í röð – og get meira að segja gert grín að því. En mér er hugsað til þeirra sem slíkt símtalamaraþon er raunveruleg hindrun í aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Eftir þessa símtalahrinu rann það upp fyrir mér að markmiðið var ekki að aðstoða mig við að bóka tíma, heldur að stýra aðgangi að sérfræðilækni. Sem er að hluta til eðlilegt, rökrétt og sanngjarnt – í kerfi þar sem þörfin er meiri en þjónustan, þarf að forgangsraða eftir alvarleika. En í bland við þessa faglegu síu virðist kerfið líka reiða sig á brottfall – þar sem þeir sem ekki komast í gegnum símtalahringekjuna detta einfaldlega út. Kerfi sem síar með þögninni En hvað er svo sem að smá brotfalli? Kannski er það bara náttúruval– sá sem virkilega þarf á tímanum að halda gefst ekki upp, og hinir voru þá kannski ekkert svo veikir. Eða hvað? Mér er það satt best að segja til efs að úthald og veikindi fari alltaf saman. Ég hugsa oft til þeirra sem glíma við athyglisbrest, eru í óreglu, eiga við elliglöp að stríða, eru með símafóbíu, seinfærni eða skilja illa kerfið vegna tungumálaörðugleika. Hvernig gengur þessum aðilum að fá sínum þörfum mætt? Þegar verst lætur detta kannski þeir fyrst út sem þurfa á mestri þjónustu að halda. Er notendamiðuð þjónusta bara lúxus? En hvaða máli skiptir ein tímabókun þegar heilbrigðiskerfið glímir við mun stærri vandamál? Að tala um notendamiðaða þjónustu getur hljómað eins og lúxus þegar krabbameinssjúklingar komast ekki í geislameðferð vegna skorts á tækjum og sérhæfðu starfsfólki. En vandinn við faldar aðgengishindranir – eins og brotfallssíu sem myndast við lélega þjónustu – er sá að ef um raunverulega þörf er að ræða, þá versnar vandinn bara með tímanum. Og kostnaðurinn líka. Þó að biðlistinn styttist og kerfið geti hrósað happi yfir því að verkefnin virðist færri, þá er það blekking. Kostnaðurinn birtist bara annars staðar: í flakki milli lækna, dýrari meðferðum þegar sjúkdómur hefur versnað, tæmdum veikindarétti og sjúkrasjóðum verkalýðsfélaga, endurhæfingarlífeyri, virkniúrræðum, örorkubótum – og í verstu tilfellum, dauða. Heilsuhagfræðin segir sitt En ekki treysta bara á mín orð - heilsuhagfræðingar hafa ítrekað sýnt fram á að fjárfesting í snemmtækri heilbrigðisþjónustu sparar peninga. Til dæmis er ljóst að fjárfesting í snemmtækri þjónustu dregur úr þörf fyrir dýra meðferð síðar meir. Hagfræðilíkön hafa sýnt að inngrip inn í alzheimer sjúkdóm allt að 8 árum fyrr en venjulega skilar mestum efnhagslegum ávinningi, sem minnkar um 17% fyrir hvert ár sem íhlutun seinkar. Í samantekt á 122 rannsóknum kom fram að snemmtæk íhlutin við sykursýki er oft hagkvæm, sparar kostnað með því að draga úr líkunum á dýrum fyglikvillum eins og nýrnabilun og hjartaáföllum. Hér er aðeins verið að horfa á beinan kostnað innan heilbrigðiskerfisins, en margir hafa bent á nauðsyn þess að taka tillit til óbeinna áhrifa líka. Til dæmis sýna rannsóknir að fyrir hvern dollara sem fjárfest er í snemmtækri íhlutun vegna geðrænna vandamála sparast 2 til 10 dollarar – og sá sparnaður birtist ekki aðeins í heilbrigðiskerfinu, heldur einnig í dómskerfinu og á vinnumarkaði. Eitt símtal - og bókunin fer í gegn Snemmtæk inngrip í heilbrigðisþjónustu má útfæra á ýmsa vegu, en ein leið sem oft gleymist er að gera þjónustuna notendamiðaðri. Með því að fjarlægja óréttlátar aðgengishindranir – eins og faldar brottfallsíur sem myndast við lélega þjónustu – má tryggja að þeir sem raunverulega þurfa þjónustuna komist að. Eitt símtal, og bókunin fer í gegn. Bjargráð fyrir notendur En á meðan kerfið er eins og það er, leyfi ég mér að mæla með nokkrum bjargarráðum fyrir notendur heilbrigðisþjónustunnar: Treystu ekki á að haft verði samband við þig – fylgdu alltaf öllu eftir. Þetta á við um bæði tímabókanir og niðurstöður rannsókna. Ef þú heyrir ekkert, þá er það ekki merki um að allt sé í lagi – það er bara kerfið að taka sér smá hvíld. Gakktu ekki út frá því að læknirinn hafi lesið sjúkraskrána þína. Komdu með eigin tilgátur, smá PowerPoint ef þarf, og vertu með hugmynd um hvaða þjónustu þú þarft næst. Þú ert þinnar heilsu smiður. Gerðu ekki ráð fyrir að þú sért á réttri biðstofu. Spurðu einhvern. Ef enginn kemur eftir 10 mínútur, spurðu aftur. Endurtaktu eftir þörfum þar til þú kemst að því að þú ert á biðstofu fyrir augnlækni – en þú ert með verk í mjóbaki. Gerðu ekki ráð fyrir að þú fáir upplýsingar um hvar gagnlegar notendaupplýsingar eru. Sæktu Landspítala-appið. Það er fullt af góðum upplýsingum – en enginn mun segja þér að það sé til. Það er eins og leyniklúbbur fyrir sjúklinga. Höfundur er doktor í félagssálfræði og notandi heilbrigðisþjónustu Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gró Einarsdóttir Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Um þessar mundir er „7 símtöl“ með JóaPé, Króla, og Ussel eitt vinsælasta lag landsins samkvæmt lista Rásar 2. Margir gætu haldið að þeir félagar séu að velta fyrir sér tilvistinni, með kvíðahnút í maganum og í leit að tengingu – en mér finnst mun líklegra að þeir séu einfaldlega að lýsa reynslu sinni af því að reyna að komast í gegnum heilbrigðiskerfið.Þegar Króli syngur „7 símtöl í röð, en ekkert fer í gegn“, fer hugurinn minn ósjálfrátt að seinustu sjö símtölum sem ég þurfti að eiga til að bóka tíma hjá sérfræðingi á Landspítalanum. Símtal 1 Ég hringi til að bóka tíma. „Læknirinn er í fríi. Við vitum ekki hvort hann snýr aftur eða ekki.“ „Get ég fengið tíma hjá öðrum lækni?“ „Nei. Reyndu aftur, þegar fríið er liðið.“ Símtal 2 Ég hringi aftur. „Hann er ekki að bóka tíma. Ég set þig á lista. Hann mun hringja í þig.“ Símtal 3 Dagarnir líða, enginn hringir. Ég hringi aftur. „Ég set þig á listann aftur.“ Símtal 4 Ég hringi aftur. „Hann náði ekki að klára listann. Þú ert þó enn á listanum.“ Símtal 5 Að lokum hringir læknirinn sjálfur. „Við skulum hittast eftir tvær vikur. Þær munu hafa samband.“ Þær? Engar nánari útskýringar fylgja. Símtal 6 Ég hringi aftur. „Hann sagði mér að fá tíma, en ég fékk engan.“ „Hann er yfirbókaður. Ég get sett þig á tíma sem er þegar fullur.“ Símtal 7 „Við þurfum að færa þig. Hentar þessi tími?“ Svarið er nei, en ég samþykki. Það er engin önnur leið. Tilgangur símtalshringekjunnar Tilgangurinn með þessum Kafkíska leikþætti er ekki að kvarta eða biðja um vorkunn vegna þess að ég þurfti að hringja sjö símtöl til að bóka tíma. Ég er fullfær um að hringja sjö símtöl í röð – og get meira að segja gert grín að því. En mér er hugsað til þeirra sem slíkt símtalamaraþon er raunveruleg hindrun í aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Eftir þessa símtalahrinu rann það upp fyrir mér að markmiðið var ekki að aðstoða mig við að bóka tíma, heldur að stýra aðgangi að sérfræðilækni. Sem er að hluta til eðlilegt, rökrétt og sanngjarnt – í kerfi þar sem þörfin er meiri en þjónustan, þarf að forgangsraða eftir alvarleika. En í bland við þessa faglegu síu virðist kerfið líka reiða sig á brottfall – þar sem þeir sem ekki komast í gegnum símtalahringekjuna detta einfaldlega út. Kerfi sem síar með þögninni En hvað er svo sem að smá brotfalli? Kannski er það bara náttúruval– sá sem virkilega þarf á tímanum að halda gefst ekki upp, og hinir voru þá kannski ekkert svo veikir. Eða hvað? Mér er það satt best að segja til efs að úthald og veikindi fari alltaf saman. Ég hugsa oft til þeirra sem glíma við athyglisbrest, eru í óreglu, eiga við elliglöp að stríða, eru með símafóbíu, seinfærni eða skilja illa kerfið vegna tungumálaörðugleika. Hvernig gengur þessum aðilum að fá sínum þörfum mætt? Þegar verst lætur detta kannski þeir fyrst út sem þurfa á mestri þjónustu að halda. Er notendamiðuð þjónusta bara lúxus? En hvaða máli skiptir ein tímabókun þegar heilbrigðiskerfið glímir við mun stærri vandamál? Að tala um notendamiðaða þjónustu getur hljómað eins og lúxus þegar krabbameinssjúklingar komast ekki í geislameðferð vegna skorts á tækjum og sérhæfðu starfsfólki. En vandinn við faldar aðgengishindranir – eins og brotfallssíu sem myndast við lélega þjónustu – er sá að ef um raunverulega þörf er að ræða, þá versnar vandinn bara með tímanum. Og kostnaðurinn líka. Þó að biðlistinn styttist og kerfið geti hrósað happi yfir því að verkefnin virðist færri, þá er það blekking. Kostnaðurinn birtist bara annars staðar: í flakki milli lækna, dýrari meðferðum þegar sjúkdómur hefur versnað, tæmdum veikindarétti og sjúkrasjóðum verkalýðsfélaga, endurhæfingarlífeyri, virkniúrræðum, örorkubótum – og í verstu tilfellum, dauða. Heilsuhagfræðin segir sitt En ekki treysta bara á mín orð - heilsuhagfræðingar hafa ítrekað sýnt fram á að fjárfesting í snemmtækri heilbrigðisþjónustu sparar peninga. Til dæmis er ljóst að fjárfesting í snemmtækri þjónustu dregur úr þörf fyrir dýra meðferð síðar meir. Hagfræðilíkön hafa sýnt að inngrip inn í alzheimer sjúkdóm allt að 8 árum fyrr en venjulega skilar mestum efnhagslegum ávinningi, sem minnkar um 17% fyrir hvert ár sem íhlutun seinkar. Í samantekt á 122 rannsóknum kom fram að snemmtæk íhlutin við sykursýki er oft hagkvæm, sparar kostnað með því að draga úr líkunum á dýrum fyglikvillum eins og nýrnabilun og hjartaáföllum. Hér er aðeins verið að horfa á beinan kostnað innan heilbrigðiskerfisins, en margir hafa bent á nauðsyn þess að taka tillit til óbeinna áhrifa líka. Til dæmis sýna rannsóknir að fyrir hvern dollara sem fjárfest er í snemmtækri íhlutun vegna geðrænna vandamála sparast 2 til 10 dollarar – og sá sparnaður birtist ekki aðeins í heilbrigðiskerfinu, heldur einnig í dómskerfinu og á vinnumarkaði. Eitt símtal - og bókunin fer í gegn Snemmtæk inngrip í heilbrigðisþjónustu má útfæra á ýmsa vegu, en ein leið sem oft gleymist er að gera þjónustuna notendamiðaðri. Með því að fjarlægja óréttlátar aðgengishindranir – eins og faldar brottfallsíur sem myndast við lélega þjónustu – má tryggja að þeir sem raunverulega þurfa þjónustuna komist að. Eitt símtal, og bókunin fer í gegn. Bjargráð fyrir notendur En á meðan kerfið er eins og það er, leyfi ég mér að mæla með nokkrum bjargarráðum fyrir notendur heilbrigðisþjónustunnar: Treystu ekki á að haft verði samband við þig – fylgdu alltaf öllu eftir. Þetta á við um bæði tímabókanir og niðurstöður rannsókna. Ef þú heyrir ekkert, þá er það ekki merki um að allt sé í lagi – það er bara kerfið að taka sér smá hvíld. Gakktu ekki út frá því að læknirinn hafi lesið sjúkraskrána þína. Komdu með eigin tilgátur, smá PowerPoint ef þarf, og vertu með hugmynd um hvaða þjónustu þú þarft næst. Þú ert þinnar heilsu smiður. Gerðu ekki ráð fyrir að þú sért á réttri biðstofu. Spurðu einhvern. Ef enginn kemur eftir 10 mínútur, spurðu aftur. Endurtaktu eftir þörfum þar til þú kemst að því að þú ert á biðstofu fyrir augnlækni – en þú ert með verk í mjóbaki. Gerðu ekki ráð fyrir að þú fáir upplýsingar um hvar gagnlegar notendaupplýsingar eru. Sæktu Landspítala-appið. Það er fullt af góðum upplýsingum – en enginn mun segja þér að það sé til. Það er eins og leyniklúbbur fyrir sjúklinga. Höfundur er doktor í félagssálfræði og notandi heilbrigðisþjónustu
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun