Rasismi útskýrir stuðning við þjóðarmorð Ingólfur Gíslason skrifar 12. júní 2025 11:32 Greta Thunberg hafði rétt fyrir sér þegar hún sagði að rasismi væri ástæðan fyrir afskiptaleysi vestrænna ríkisstjórna af þjóðarmorðinu á Gaza. Hún sagði þetta við fjölmiðla þegar hún kom til Parísar eftir að henni hafði verið ólöglega rænt á alþjóðlegu hafsvæði og flutt nauðug viljug fyrst til Ísrael og svo til Frakklands. Ef ég hata ekki svart fólk, hvernig get ég þá verið rasisti? Rasisminn sem Greta talar um felur ekki endilega í sér meðvitað hatur á fólki vegna litarháttar. Í þessu tilfelli kemur hann frekar fram á þann hátt að við gefum lífi Palestínufólks ekki sama vægi og við gefum lífi fólks sem er líkara okkur í útliti og háttum. Við samsömum okkur frekar fólki sem líkist okkur og finnum meira til með því, setjum okkur auðveldar í þeirra spor, frekar en fólki sem er ólíkara okkur. Ómeðvitað fær líf fólks sem líkist okkur meira vægi heldur en annarra. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að skipting mannkyns í kynþætti er ekki náttúruleg skipting sem hægt er að mæla heldur er hún okkar verk – kynþættir og þjóðir eru tilbúningur fólks og aðgreining getur byggst á litarhætti, tungu, trú, ríkisfangi, eða einhverju öðru. Annar þáttur í rasisma er að halda að sumar þjóðir eða hópar af fólki séu í eðli sínu líklegri til að fremja glæpi heldur en (til dæmis) við Íslendingar eða séu minna gefnir fyrir vinnu, vitlausari eða ofbeldishneigðari. Þessi gerð rasisma kemur skýrt fram í ræðum þeirra sem töluðu á Austurvelli um daginn til að mótmæla komu flóttafólks hingað til lands. Það fólk virðist ekki geta sett sig í spor fólks sem hættir lífi sínu og flýr heimili sitt og heimaland til að reyna að bjarga sér og börnum sínum undan ofsóknum eða stríðshryllingi. Sumir þessara rasista búa sér til fjarstæðukenndar samsæriskenningar um að fólk á flótta sé hluti af áætlun um heimsyfirráð leynilegrar klíku auðmanna eða hluti af áætlun múslíma um heimsyfirráð, jafnvel hvoru tveggja í einu. Við höfum öll tilhneigingu til fordóma sem mynda hluta af rasisma. Það snertir okkur meira þegar voðaverk bitna á einhverjum sem okkur finnst svipa til okkar sjálfra og við höfum meiri áhuga á fréttum af þeim. Og við viljum líka frekar skilja þá sem fremja voðaverkin, okkur finnst eins og það gætu verið einhverjar ástæður að baki – geðsjúkdómar, ölvunarástand, að hafa verið beittir ofbeldi sjálfir, og svo framvegis. Fólk sem er ólíkara okkur og verður fyrir ofbeldi verður frekar að óljósum tölum, nöfn þeirra segja okkur ekkert, það rennur saman í eitt. Þannig finnum við ekki þungann í því að Ísraelsher hafi drepið tugi eða hundruð þúsunda manna á Gaza – við höfum ekki einu sinni nákvæma tölu. Og þegar fólk sem er ólíkara okkur beitir ofbeldi eða fremur glæpi finnum við ekki sömu þörf til að skilja ástæðurnar. Við mögnum frekar upp ótta um að slíkt fólk sé bara þannig að upplagi. Vinnum úr óttanum Við vitum flest að ástæður fyrir glæpum eru ekki meðfætt glæpaeðli fólks. Ef við kynnum okkur menningu fólks sem er fjarri okkur sjáum við líka fljótt að fólk alls staðar þráir svipaða hluti. Það vill öryggi, frelsi og að búa við sæmd. Og alveg eins og hér hefur það skuggahliðar. Þjóðverjar gerðust þjóðmorðingjar í skrefum upp úr 1930. Þeir náðu að sannfæra sjálfa sig um yfirburði sína sem þjóðar og að þeim stafaði sérstök hætta af Gyðingum. Þeir töldu að Gyðingum væri ekki treystandi og að þeir settu gyðingdóm sinn í fyrsta sæti en ekki hollustu við þýsku þjóðina. Á nútímamáli væri sagt að Gyðingar hafi neitað að aðlagast. Þjóðverjar eru auðvitað bara eitt dæmi um það hvað gerist þegar rasismi nær algerum völdum. En það væru mistök að halda að við séum sjálf ónæm fyrir rasisma. Við þurfum að vinna gegn honum hjá okkur sjálfum. Við þurfum að hafa fyrir því að skilja að félagsleg vandamál og glæpir eiga sér orsakir og samfélagið þarf að takast á við þær orsakir. Það er ekki lausn að setja fleira og fleira fólk í fangelsi. Við þurfum líka að skilja að samfélag okkar var aldrei laust við vandamál og það verður aldrei hægt að hreinsa samfélagið af öllum vandamálum. Við vinnum gegn þeim með því að veita öllum tækifæri og jafnræði og með öflugu heilbrigðis- og menntakerfi og við bregðumst við hættu og afbrotum með ábyrgri löggæslu. Þannig skiptir mestu máli að byggja upp stofnanir, lög og reglur sem tryggja jafnræði og réttlæti fyrir allar manneskjur og það skiptir máli að sem flest okkar styðji slíkt jafnræði og réttlæti, jafnvel þó að við höfum tilhneigingu til að hafa varann á við fólk sem okkur finnst ólíkt okkur sjálfum. Þetta er ekki spurning um að hugsa ekkert nema fallegar hugsanir. Í þessari grein hef ég aðeins snert á einum þætti í því sem við getum kallað „rasisma“ – þann sem snýr að því að okkur hættir til að meta fólk meira eftir því sem það er nær okkur til dæmis í húðlit, tungumáli, trú, venjum, og uppruna. Það er hægt að skrifa margar greinar um aðra fleti, eins og það hvernig rasismi er innbyggður í valdakerfi heimsins, þar sem öll völd eru á höndum hvíts fólks, eins og þau hafa verið um aldir, og hvernig rasismi fléttast saman við auðsöfnunarkerfið kapítalisma. Það verður ekki gert hér. En ég minni í lokin aftur á orð Gretu Thunberg. Það sem útskýrir afskiptaleysi sumra Vestrænna ríkja og beina þátttöku annarra í að drepa hundruð þúsunda Palestínumanna og eyða heimkynnum þeirra er rétt nefndur rasismi. Annars myndu líf þeirra skipta stjórnvöld nógu miklu máli til að hætta stuðningnum við þjóðarmorðið. Höfundur er aðjunkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ingólfur Gíslason Mest lesið Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir Skoðun ,,Mig langar svo bara að geta kennt þessum 25 börnum“ Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun „Fór í útkall“ Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Tillaga um hærri vörugjöld á mótorhjól er skref aftur á bak Unnar Már Magnússon Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson Skoðun Skoðun Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Sköpum samfélag fyrir börn Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir skrifar Skoðun Viltu hafa jákvæð áhrif þegar þú ferðast? Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir skrifar Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason skrifar Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Gegn áætluðu kílómetragjaldi stjórnvalda á bifhjól Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Tillaga um hærri vörugjöld á mótorhjól er skref aftur á bak Unnar Már Magnússon skrifar Skoðun Hvernig hugsar þú um hreint vatn? Lovísa Árnadóttir skrifar Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun Blóðmerar - skeytingarleysi hinna þriggja valda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Krefjandi tímar í veitingageiranum Einar Bárðarson skrifar Skoðun Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Silfurfat Samfylkingarinnar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Greta Thunberg hafði rétt fyrir sér þegar hún sagði að rasismi væri ástæðan fyrir afskiptaleysi vestrænna ríkisstjórna af þjóðarmorðinu á Gaza. Hún sagði þetta við fjölmiðla þegar hún kom til Parísar eftir að henni hafði verið ólöglega rænt á alþjóðlegu hafsvæði og flutt nauðug viljug fyrst til Ísrael og svo til Frakklands. Ef ég hata ekki svart fólk, hvernig get ég þá verið rasisti? Rasisminn sem Greta talar um felur ekki endilega í sér meðvitað hatur á fólki vegna litarháttar. Í þessu tilfelli kemur hann frekar fram á þann hátt að við gefum lífi Palestínufólks ekki sama vægi og við gefum lífi fólks sem er líkara okkur í útliti og háttum. Við samsömum okkur frekar fólki sem líkist okkur og finnum meira til með því, setjum okkur auðveldar í þeirra spor, frekar en fólki sem er ólíkara okkur. Ómeðvitað fær líf fólks sem líkist okkur meira vægi heldur en annarra. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að skipting mannkyns í kynþætti er ekki náttúruleg skipting sem hægt er að mæla heldur er hún okkar verk – kynþættir og þjóðir eru tilbúningur fólks og aðgreining getur byggst á litarhætti, tungu, trú, ríkisfangi, eða einhverju öðru. Annar þáttur í rasisma er að halda að sumar þjóðir eða hópar af fólki séu í eðli sínu líklegri til að fremja glæpi heldur en (til dæmis) við Íslendingar eða séu minna gefnir fyrir vinnu, vitlausari eða ofbeldishneigðari. Þessi gerð rasisma kemur skýrt fram í ræðum þeirra sem töluðu á Austurvelli um daginn til að mótmæla komu flóttafólks hingað til lands. Það fólk virðist ekki geta sett sig í spor fólks sem hættir lífi sínu og flýr heimili sitt og heimaland til að reyna að bjarga sér og börnum sínum undan ofsóknum eða stríðshryllingi. Sumir þessara rasista búa sér til fjarstæðukenndar samsæriskenningar um að fólk á flótta sé hluti af áætlun um heimsyfirráð leynilegrar klíku auðmanna eða hluti af áætlun múslíma um heimsyfirráð, jafnvel hvoru tveggja í einu. Við höfum öll tilhneigingu til fordóma sem mynda hluta af rasisma. Það snertir okkur meira þegar voðaverk bitna á einhverjum sem okkur finnst svipa til okkar sjálfra og við höfum meiri áhuga á fréttum af þeim. Og við viljum líka frekar skilja þá sem fremja voðaverkin, okkur finnst eins og það gætu verið einhverjar ástæður að baki – geðsjúkdómar, ölvunarástand, að hafa verið beittir ofbeldi sjálfir, og svo framvegis. Fólk sem er ólíkara okkur og verður fyrir ofbeldi verður frekar að óljósum tölum, nöfn þeirra segja okkur ekkert, það rennur saman í eitt. Þannig finnum við ekki þungann í því að Ísraelsher hafi drepið tugi eða hundruð þúsunda manna á Gaza – við höfum ekki einu sinni nákvæma tölu. Og þegar fólk sem er ólíkara okkur beitir ofbeldi eða fremur glæpi finnum við ekki sömu þörf til að skilja ástæðurnar. Við mögnum frekar upp ótta um að slíkt fólk sé bara þannig að upplagi. Vinnum úr óttanum Við vitum flest að ástæður fyrir glæpum eru ekki meðfætt glæpaeðli fólks. Ef við kynnum okkur menningu fólks sem er fjarri okkur sjáum við líka fljótt að fólk alls staðar þráir svipaða hluti. Það vill öryggi, frelsi og að búa við sæmd. Og alveg eins og hér hefur það skuggahliðar. Þjóðverjar gerðust þjóðmorðingjar í skrefum upp úr 1930. Þeir náðu að sannfæra sjálfa sig um yfirburði sína sem þjóðar og að þeim stafaði sérstök hætta af Gyðingum. Þeir töldu að Gyðingum væri ekki treystandi og að þeir settu gyðingdóm sinn í fyrsta sæti en ekki hollustu við þýsku þjóðina. Á nútímamáli væri sagt að Gyðingar hafi neitað að aðlagast. Þjóðverjar eru auðvitað bara eitt dæmi um það hvað gerist þegar rasismi nær algerum völdum. En það væru mistök að halda að við séum sjálf ónæm fyrir rasisma. Við þurfum að vinna gegn honum hjá okkur sjálfum. Við þurfum að hafa fyrir því að skilja að félagsleg vandamál og glæpir eiga sér orsakir og samfélagið þarf að takast á við þær orsakir. Það er ekki lausn að setja fleira og fleira fólk í fangelsi. Við þurfum líka að skilja að samfélag okkar var aldrei laust við vandamál og það verður aldrei hægt að hreinsa samfélagið af öllum vandamálum. Við vinnum gegn þeim með því að veita öllum tækifæri og jafnræði og með öflugu heilbrigðis- og menntakerfi og við bregðumst við hættu og afbrotum með ábyrgri löggæslu. Þannig skiptir mestu máli að byggja upp stofnanir, lög og reglur sem tryggja jafnræði og réttlæti fyrir allar manneskjur og það skiptir máli að sem flest okkar styðji slíkt jafnræði og réttlæti, jafnvel þó að við höfum tilhneigingu til að hafa varann á við fólk sem okkur finnst ólíkt okkur sjálfum. Þetta er ekki spurning um að hugsa ekkert nema fallegar hugsanir. Í þessari grein hef ég aðeins snert á einum þætti í því sem við getum kallað „rasisma“ – þann sem snýr að því að okkur hættir til að meta fólk meira eftir því sem það er nær okkur til dæmis í húðlit, tungumáli, trú, venjum, og uppruna. Það er hægt að skrifa margar greinar um aðra fleti, eins og það hvernig rasismi er innbyggður í valdakerfi heimsins, þar sem öll völd eru á höndum hvíts fólks, eins og þau hafa verið um aldir, og hvernig rasismi fléttast saman við auðsöfnunarkerfið kapítalisma. Það verður ekki gert hér. En ég minni í lokin aftur á orð Gretu Thunberg. Það sem útskýrir afskiptaleysi sumra Vestrænna ríkja og beina þátttöku annarra í að drepa hundruð þúsunda Palestínumanna og eyða heimkynnum þeirra er rétt nefndur rasismi. Annars myndu líf þeirra skipta stjórnvöld nógu miklu máli til að hætta stuðningnum við þjóðarmorðið. Höfundur er aðjunkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar