Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar 28. maí 2025 14:15 Fyrir stuttu skipaði Guðmundur Ingi Kristinsson, mennta- og barnamálaráðherra, spretthóp til að meta stöðu tilraunaverkefnisins Kveikjum neistann, árangur þess og tækifæri, eins og það er orðað í tilkynningu frá ráðuneytinu. Það er einkum tvennt sem stingur í augun varðandi þennan spretthóp: í fyrsta lagi hvernig hann er skipaður og í öðru lagi að hann eigi að leggja mat á eina kennsluaðferð. Fyrst varðandi skipanina. Í spretthópnum eru átta manns, af þeim eru fimm tengdir verkefninu Kveikjum neistann, meðal annars sá sem leiðir verkefnið. Þetta vekur upp spurningar um tilgang og markmið og ekki síður hversu réttmæt úttektin getur orðið. Það sætir einnig furðu að ráðherra skuli hvorki leita til aðila frá Háskóla Íslands né Háskólanum á Akureyri, þar sem starfar fjöldi manns við að rannsaka og kenna menntavísindi. Þá að því að hópurinn eigi einungis að skoða árangur af Kveikjum neistann og þau tækifæri sem verkefnið getur fært börnum landsins. Staðan er nefnilega sú að það er margt óljóst varðandi kennsluaðferðir hérlendis og veitir ekki af umfangsmeiri úttekt. Til að mynda veit enginn nákvæmlega hvernig lestur er kenndur í grunnskólum á Íslandi, en það væri brýnt að skoða og tengja við árangur. Það er vitað að hluti grunnskóla notast við kennsluaðferðina Byrjendalæsi og í hluta skóla er gjarnan talað um að hljóðaaðferðin sé notuð, en í raun eru til fleiri en ein hljóðaaðferð og þetta því ekki alveg skýrt. Kennarar sem kenna í skólum sem nýta Byrjendalæsi geta notað efni frá Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri og allir kennarar geta nýtt efni frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu, til dæmis Lestrarlandið, Listina að lesa og skrifa og svo eina gagnreynda kennsluefnið sem völ er á hérlendis, PALS (peer-assisted learning strategies). Einnig er töluvert af heimatilbúnu efni í umferð, meðal annars efni sem kennarar gefa eða selja sín á milli, og því má reikna með að notast sé við efni úr ýmsum áttum. Það er óljóst hvað gerist í lestrarkennslunni eftir að yngsta stigi sleppir. Hvað með það háa hlutfall nemenda sem ekki hefur náð nægilegri lesfimi við lok yngsta stigs til að geta tekist á við lesefni mið- og elsta stigs? Hvað með skriftar- og ritunarkennslu? Hvað með lestur í faggreinum? Það er margt sem er nauðsynlegt að varpa ljósi á varðandi lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum og kennsluhætti almennt. Því er óheppilegt að mennta- og barnamálaráðherra skuli telja að líklegast til árangurs sé að skoða eitt þróunarverkefni og mjög sérstakt að hann skuli velja til verksins aðstandendur og hagsmunaaðila þess sama verkefnis. Raunar má velta fyrir sér hvort að niðurstaðan hafi þegar verið ákveðin, því í tilkynningu frá ráðuneytinu segir:„Niðurstöður PISA-kannana undanfarin ár hafa sýnt fram á nauðsyn þess að bregðast við stöðu íslenskra barna, m.a. í lesskilningi og stærðfræði. Guðmundur Ingi Kristinsson, barna- og menntamálaráðherra, hefur bent á að kennarar þurfi öflug verkfæri til að takast á við þennan vanda. Kveikjum neistann er einmitt eitt slíkt verkfæri.“ Þó lítið sé vitað um kennsluhætti er vitað að lestrarfærni nemenda er almennt metin með lesfimihluta Lesferils frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu. Á yngsta stigi eru um 95% nemenda á landsvísu metnir með þessum stöðluðu lesfimiprófum. Það á þó ekki við um nemendur sem fá kennsluaðferðina Kveikjum neistann; þau eru metin með heimatilbúnum prófum og því með öllu ómögulegt að bera árangur þeirra saman við árangur nemenda sem fá annars konar kennslu. Að halda fram árangri umfram aðra með slíku mati er afar vafasamt og það er sannarlega undarlegt að sjá ráðherra gera ráð fyrir því að Kveikjum neistann sé öflugt verkfæri. Til að vita hvaða stefnu á að taka þurfum við að vita hvar við erum stödd, hvernig er raunveruleg framkvæmd lestrarkennslu og mats í íslenskum grunnskólum? Svo tengja megi saman framkvæmd kennslu og árangur nemenda er nauðsynlegt að kortleggja nemendahópa og kennsluna vel og samræma mælingar. Það er mikill fjöldi erlendra rannsókna og nokkrar innlendar sem ættu að varða leið okkar að úrbótum í lestrarkennslu. Upphafspunktur gæti verið að rýna í skýrslu um læsi frá 2024, sem fjöldi sérfræðinga skrifaði að beiðni ráðherra á þeim tíma. Sú skýrsla vakti ekki mikla athygli, töluvert minni en skýrsla um stöðu drengja í menntakerfinu sem var harðlega gagnrýnd vegna lakra vinnubragða, unnin af þeim sama aðila sem fer fyrir spretthópnum sem er til umfjöllunar hér. Ég vil hvetja mennta- og barnamálaráðherra til að víkka sjóndeildarhringinn og hafa fagmennsku að leiðarljósi, leggja sitt af mörkum til að efla menntarannsóknir og nýta þann mannauð sem nú þegar starfar við menntarannsóknir og kennslu í háskólunum. Höfundur er með doktorsgráðu í menntavísindum með sérhæfingu í læsifræðum, aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands og formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi. Slóð á skýrslu um læsi. Höfundur er aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Málþófið er séríslenskt Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Fyrir stuttu skipaði Guðmundur Ingi Kristinsson, mennta- og barnamálaráðherra, spretthóp til að meta stöðu tilraunaverkefnisins Kveikjum neistann, árangur þess og tækifæri, eins og það er orðað í tilkynningu frá ráðuneytinu. Það er einkum tvennt sem stingur í augun varðandi þennan spretthóp: í fyrsta lagi hvernig hann er skipaður og í öðru lagi að hann eigi að leggja mat á eina kennsluaðferð. Fyrst varðandi skipanina. Í spretthópnum eru átta manns, af þeim eru fimm tengdir verkefninu Kveikjum neistann, meðal annars sá sem leiðir verkefnið. Þetta vekur upp spurningar um tilgang og markmið og ekki síður hversu réttmæt úttektin getur orðið. Það sætir einnig furðu að ráðherra skuli hvorki leita til aðila frá Háskóla Íslands né Háskólanum á Akureyri, þar sem starfar fjöldi manns við að rannsaka og kenna menntavísindi. Þá að því að hópurinn eigi einungis að skoða árangur af Kveikjum neistann og þau tækifæri sem verkefnið getur fært börnum landsins. Staðan er nefnilega sú að það er margt óljóst varðandi kennsluaðferðir hérlendis og veitir ekki af umfangsmeiri úttekt. Til að mynda veit enginn nákvæmlega hvernig lestur er kenndur í grunnskólum á Íslandi, en það væri brýnt að skoða og tengja við árangur. Það er vitað að hluti grunnskóla notast við kennsluaðferðina Byrjendalæsi og í hluta skóla er gjarnan talað um að hljóðaaðferðin sé notuð, en í raun eru til fleiri en ein hljóðaaðferð og þetta því ekki alveg skýrt. Kennarar sem kenna í skólum sem nýta Byrjendalæsi geta notað efni frá Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri og allir kennarar geta nýtt efni frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu, til dæmis Lestrarlandið, Listina að lesa og skrifa og svo eina gagnreynda kennsluefnið sem völ er á hérlendis, PALS (peer-assisted learning strategies). Einnig er töluvert af heimatilbúnu efni í umferð, meðal annars efni sem kennarar gefa eða selja sín á milli, og því má reikna með að notast sé við efni úr ýmsum áttum. Það er óljóst hvað gerist í lestrarkennslunni eftir að yngsta stigi sleppir. Hvað með það háa hlutfall nemenda sem ekki hefur náð nægilegri lesfimi við lok yngsta stigs til að geta tekist á við lesefni mið- og elsta stigs? Hvað með skriftar- og ritunarkennslu? Hvað með lestur í faggreinum? Það er margt sem er nauðsynlegt að varpa ljósi á varðandi lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum og kennsluhætti almennt. Því er óheppilegt að mennta- og barnamálaráðherra skuli telja að líklegast til árangurs sé að skoða eitt þróunarverkefni og mjög sérstakt að hann skuli velja til verksins aðstandendur og hagsmunaaðila þess sama verkefnis. Raunar má velta fyrir sér hvort að niðurstaðan hafi þegar verið ákveðin, því í tilkynningu frá ráðuneytinu segir:„Niðurstöður PISA-kannana undanfarin ár hafa sýnt fram á nauðsyn þess að bregðast við stöðu íslenskra barna, m.a. í lesskilningi og stærðfræði. Guðmundur Ingi Kristinsson, barna- og menntamálaráðherra, hefur bent á að kennarar þurfi öflug verkfæri til að takast á við þennan vanda. Kveikjum neistann er einmitt eitt slíkt verkfæri.“ Þó lítið sé vitað um kennsluhætti er vitað að lestrarfærni nemenda er almennt metin með lesfimihluta Lesferils frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu. Á yngsta stigi eru um 95% nemenda á landsvísu metnir með þessum stöðluðu lesfimiprófum. Það á þó ekki við um nemendur sem fá kennsluaðferðina Kveikjum neistann; þau eru metin með heimatilbúnum prófum og því með öllu ómögulegt að bera árangur þeirra saman við árangur nemenda sem fá annars konar kennslu. Að halda fram árangri umfram aðra með slíku mati er afar vafasamt og það er sannarlega undarlegt að sjá ráðherra gera ráð fyrir því að Kveikjum neistann sé öflugt verkfæri. Til að vita hvaða stefnu á að taka þurfum við að vita hvar við erum stödd, hvernig er raunveruleg framkvæmd lestrarkennslu og mats í íslenskum grunnskólum? Svo tengja megi saman framkvæmd kennslu og árangur nemenda er nauðsynlegt að kortleggja nemendahópa og kennsluna vel og samræma mælingar. Það er mikill fjöldi erlendra rannsókna og nokkrar innlendar sem ættu að varða leið okkar að úrbótum í lestrarkennslu. Upphafspunktur gæti verið að rýna í skýrslu um læsi frá 2024, sem fjöldi sérfræðinga skrifaði að beiðni ráðherra á þeim tíma. Sú skýrsla vakti ekki mikla athygli, töluvert minni en skýrsla um stöðu drengja í menntakerfinu sem var harðlega gagnrýnd vegna lakra vinnubragða, unnin af þeim sama aðila sem fer fyrir spretthópnum sem er til umfjöllunar hér. Ég vil hvetja mennta- og barnamálaráðherra til að víkka sjóndeildarhringinn og hafa fagmennsku að leiðarljósi, leggja sitt af mörkum til að efla menntarannsóknir og nýta þann mannauð sem nú þegar starfar við menntarannsóknir og kennslu í háskólunum. Höfundur er með doktorsgráðu í menntavísindum með sérhæfingu í læsifræðum, aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands og formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi. Slóð á skýrslu um læsi. Höfundur er aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun