Leitar að rangfeðruðum: „Upplifað alla ævi að þeir tilheyri ekki fjölskyldunni“ Magnús Jochum Pálsson skrifar 14. apríl 2025 14:36 Helga Arnardóttir fjölmiðlakona leitar að rangfeðruðum fyrir nýja þætti sína. Hún vill opna umræðuna. Fjölmiðlakonan Helga Arnardóttir vill opna umræðuna um rangfeðranir og afmá skömmina sem fylgir þeim. Hún segir rangfeðraða oft upplifa að þeir tilheyri ekki fjölskyldu sinni. Fólk uppgötvi af hverju það er eins og það er þegar það finnur blóðforeldri sín. Helga Arnardóttir, fjölmiðlakona og handritshöfundur, ræddi í Bítinu um nýja sjónvarpsþætti sem hún er með í vinnslu og fjalla um rangfeðranir. „Ég er að skoða rangfeðrað fólk og fólk sem kemst að því að það á annan föður, í sumum tilfellum aðra móður og haug af systkinum jafnvel sem koma til sögunnar,“ segir hún um þættina. Helga segir tilkomu lífssýnagagnagrunnsins MyHeritage hafa breytt öllu og gert fólki kleift að rekja uppruna sinn sem hafi þá leitt ýmislegt nýtt í ljós. Margar sögur af fólki fætt fyrir 1975 Rangfeðranir hafi verið mun algengari áður en sett voru lög 1975 sem víkkuðu heimild til þungunarrofs. Töluverður munur er á fjölda rangfeðraran fyrir og eftir það ár. „Við erum með þeim fyrstu í Vesturheimi sem leyfum þungunarrof, 1935. En það voru rosalega þröng skilyrði að geta komist í þungunarrof og það varð að sjúkdómsgreina konur, sem var alveg gert að einhverju leyti. En konur áttur ekkert greiðan aðgang í þetta úrræði,“ segir Helga. Árið 1938 var bætt við ákvæði sem heimilaði eyðingu ef barn kom undir við nauðgun eða sifjaspell, eða ef hætta þótti á vansköpun fósturs. Það var svo ekki fyrr en 1975 sem lög voru sett sem víkkuðu heimild til þungunarrofs. „Þannig að börn sem eru fædd fyrir 1975, það eru margar sögur þaðan,“ segir Helga. Samkvæmt tölum Íslenskrar erfðagreiningar frá 2020 eru 1,9 prósent íslensku þjóðarinnar rangfeðruð en hlutfallið er þrjú prósent hjá þeim sem eru fæddir fyrir 1970. Fólk vilji ekki varpa skömm á foreldra sína Samkvæmt barnalögum er það réttur barns til að þekkja foreldra sína. „Barn á rétt á að þekkja báða foreldra sína,“ segir í þeim. Helga segist alltaf hafa það bakvið eyrað í umfjöllun sinni því yfir málum sem þessu hvílir ákveðin skömm. „Maður skilur það, fólk er viðkvæmt fyrir því að tjá sig um þetta. Fólk er viðkvæmt fyrir því að varpa einhverri skömm á foreldra sína því oft hafa börn komið undir við sérstakar aðstæður, á skemmtunum, í partýum, í ölvun,“ segir Helga Núorðið sé orðið erfiðara að grafa mál djúpt ofan í kistu því það sé „einfaldlega hægt að fá úr því skorið hver þinn uppruni er með lífssýnaprófi á MyHeritage.com,“ segir hún. Helga segist finna fyrir því hve viðkvæmt það er að tala við fólk um þessi mál. Hins vegar sé ánægjulegt að heyra sögur af fólki sem hafi fundið ættmenni sín og því hafi verið tekið með opnum örmum. „Fólki hefur verið tekið bara stundum eins og týnda hlekknum í fjölskyldunni,“ segir hún „En að sjálfsögðu er þetta ekki alltaf þannig og ég hef alveg heyrt dæmi um að fólki sé ekki vel tekið, það sé að reyna að falast eftir einhverjum arfi eða það sé þarna í einhverjum annarlegum hvötum. Allt hafi skýrst við uppgötvunina „Sumir nefnilega hafa upplifað alla ævi að þeir tilheyri ekki fjölskyldunni, þeir tengja ekki við meintan föður, ná ekki sambandi og eru ekki líkir. Ég veit af konu sem fór í faðernispróf því henni fannst hún ekki vera lík neinum í fjölskyldunni,“ segir Helga. Fólk hafi jafnvel velt því fyrir sér alla ævi að það sé rangfeðrað. „Blóðböndin eru svo sterk og þegar það finnur svo sitt rétta blóðforeldri þá allt í einu skilur það af hverju það hlær svona hátt, eða talar svona hátt eða lætur svona illa,“ segir hún. „Hvers kyns hegðun sem stingur í stúf í fjölskyldum en svo finnur það sitt rétta foreldri og þá bara: ,Já, það er þess vegna sem ég er svona breiða kálfa' Þetta er alveg magnað að heyra þessar sögur,“ segir hún. Helga segist enn vera að leita að fleiri sögum þó margir séu opnir með þetta en aðrir vilja ekki smætta mæður sínar, foreldra sína og ekki valda úlfúð. Maður þurfi að fara varlega að fólki. „En þetta er eitthvað sem mig langar að opna umræðuna um. Mig langar að afmá þessa skömm,“ segir Helga. Íslensk erfðagreining Fjölskyldumál Bítið Mest lesið Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér Innlent Sérsveit handtók vopnaðan mann Innlent Kveður Glerártorg eftir sautján ár Innlent Tóku á móti tveimur börnum á innan við klukkustund Innlent Elsti hestur landsins er 36 vetra með tennur og hófa í fínu standi Innlent Steinn reistur við með eins konar blöðrum Innlent „Hafa ekki lyft litla fingri í máli Oscars“ Innlent Gunnar Smári kosinn úr stjórn: Úrsagnir og uppnám á aðalfundi Sósíalistaflokksins Innlent Dúxinn fjarri góðu gamni Innlent Níu af tíu börnum tveggja lækna létust í árásum Ísraela Erlent Fleiri fréttir Afsögn Úlfars og afstaða Íslands til ástandsins á Gasa Sérsveit handtók vopnaðan mann Tóku á móti tveimur börnum á innan við klukkustund Steinn reistur við með eins konar blöðrum Elsti hestur landsins er 36 vetra með tennur og hófa í fínu standi Vannærð börn svelti eða verði læknanlegum sjúkdómum að bráð „Þú hakkar ekki á tóman maga“ Kveður Glerártorg eftir sautján ár Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér „Hafa ekki lyft litla fingri í máli Oscars“ Dúxinn fjarri góðu gamni Brottvísun Oscars, skortur á kvenhökkurum og hundgamall hestur Vísar ásökunum um smölun aftur til sendanda Skjálftinn reyndist 5,1 og fannst frá Skaganum að Hellu Gunnar Smári kosinn úr stjórn: Úrsagnir og uppnám á aðalfundi Sósíalistaflokksins Skiptar skoðanir á „forljótum“ varðturnum gegn vasaþjófnaði Stór skjálfti fannst vel á suður- og vesturlandi Dráttarvéladagur er á Blikastöðum í dag Beiðni Oscars hafnað: „Það bíður hans engin birta, það er enginn þarna“ Nýr meirihluti komi ekki til greina Umsókn Oscars um landvistarleyfi hafnað og nýr meirihluti útilokaður Þrjár erlendar stúlkur með hæstu einkunn í FÁ Brennandi einbýlishús reyndist eyðibýli Tekist á um breytta ásýnd Suðurlandsbrautar með tilkomu Borgarlínunnar Ökumenn sektaðir vegna notkunar nagladekkja Fólk í fjarvinnu finni fyrir minni streitu Fólk látið vinna of hratt og fái ekki greitt fyrir alla vinnuna Sást ekki til sólar fyrir mýi Áfengi og íþróttaviðburðir geti átt samleið sé farið að lögum Bensínbrúsar inni í íbúðinni Sjá meira
Helga Arnardóttir, fjölmiðlakona og handritshöfundur, ræddi í Bítinu um nýja sjónvarpsþætti sem hún er með í vinnslu og fjalla um rangfeðranir. „Ég er að skoða rangfeðrað fólk og fólk sem kemst að því að það á annan föður, í sumum tilfellum aðra móður og haug af systkinum jafnvel sem koma til sögunnar,“ segir hún um þættina. Helga segir tilkomu lífssýnagagnagrunnsins MyHeritage hafa breytt öllu og gert fólki kleift að rekja uppruna sinn sem hafi þá leitt ýmislegt nýtt í ljós. Margar sögur af fólki fætt fyrir 1975 Rangfeðranir hafi verið mun algengari áður en sett voru lög 1975 sem víkkuðu heimild til þungunarrofs. Töluverður munur er á fjölda rangfeðraran fyrir og eftir það ár. „Við erum með þeim fyrstu í Vesturheimi sem leyfum þungunarrof, 1935. En það voru rosalega þröng skilyrði að geta komist í þungunarrof og það varð að sjúkdómsgreina konur, sem var alveg gert að einhverju leyti. En konur áttur ekkert greiðan aðgang í þetta úrræði,“ segir Helga. Árið 1938 var bætt við ákvæði sem heimilaði eyðingu ef barn kom undir við nauðgun eða sifjaspell, eða ef hætta þótti á vansköpun fósturs. Það var svo ekki fyrr en 1975 sem lög voru sett sem víkkuðu heimild til þungunarrofs. „Þannig að börn sem eru fædd fyrir 1975, það eru margar sögur þaðan,“ segir Helga. Samkvæmt tölum Íslenskrar erfðagreiningar frá 2020 eru 1,9 prósent íslensku þjóðarinnar rangfeðruð en hlutfallið er þrjú prósent hjá þeim sem eru fæddir fyrir 1970. Fólk vilji ekki varpa skömm á foreldra sína Samkvæmt barnalögum er það réttur barns til að þekkja foreldra sína. „Barn á rétt á að þekkja báða foreldra sína,“ segir í þeim. Helga segist alltaf hafa það bakvið eyrað í umfjöllun sinni því yfir málum sem þessu hvílir ákveðin skömm. „Maður skilur það, fólk er viðkvæmt fyrir því að tjá sig um þetta. Fólk er viðkvæmt fyrir því að varpa einhverri skömm á foreldra sína því oft hafa börn komið undir við sérstakar aðstæður, á skemmtunum, í partýum, í ölvun,“ segir Helga Núorðið sé orðið erfiðara að grafa mál djúpt ofan í kistu því það sé „einfaldlega hægt að fá úr því skorið hver þinn uppruni er með lífssýnaprófi á MyHeritage.com,“ segir hún. Helga segist finna fyrir því hve viðkvæmt það er að tala við fólk um þessi mál. Hins vegar sé ánægjulegt að heyra sögur af fólki sem hafi fundið ættmenni sín og því hafi verið tekið með opnum örmum. „Fólki hefur verið tekið bara stundum eins og týnda hlekknum í fjölskyldunni,“ segir hún „En að sjálfsögðu er þetta ekki alltaf þannig og ég hef alveg heyrt dæmi um að fólki sé ekki vel tekið, það sé að reyna að falast eftir einhverjum arfi eða það sé þarna í einhverjum annarlegum hvötum. Allt hafi skýrst við uppgötvunina „Sumir nefnilega hafa upplifað alla ævi að þeir tilheyri ekki fjölskyldunni, þeir tengja ekki við meintan föður, ná ekki sambandi og eru ekki líkir. Ég veit af konu sem fór í faðernispróf því henni fannst hún ekki vera lík neinum í fjölskyldunni,“ segir Helga. Fólk hafi jafnvel velt því fyrir sér alla ævi að það sé rangfeðrað. „Blóðböndin eru svo sterk og þegar það finnur svo sitt rétta blóðforeldri þá allt í einu skilur það af hverju það hlær svona hátt, eða talar svona hátt eða lætur svona illa,“ segir hún. „Hvers kyns hegðun sem stingur í stúf í fjölskyldum en svo finnur það sitt rétta foreldri og þá bara: ,Já, það er þess vegna sem ég er svona breiða kálfa' Þetta er alveg magnað að heyra þessar sögur,“ segir hún. Helga segist enn vera að leita að fleiri sögum þó margir séu opnir með þetta en aðrir vilja ekki smætta mæður sínar, foreldra sína og ekki valda úlfúð. Maður þurfi að fara varlega að fólki. „En þetta er eitthvað sem mig langar að opna umræðuna um. Mig langar að afmá þessa skömm,“ segir Helga.
Íslensk erfðagreining Fjölskyldumál Bítið Mest lesið Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér Innlent Sérsveit handtók vopnaðan mann Innlent Kveður Glerártorg eftir sautján ár Innlent Tóku á móti tveimur börnum á innan við klukkustund Innlent Elsti hestur landsins er 36 vetra með tennur og hófa í fínu standi Innlent Steinn reistur við með eins konar blöðrum Innlent „Hafa ekki lyft litla fingri í máli Oscars“ Innlent Gunnar Smári kosinn úr stjórn: Úrsagnir og uppnám á aðalfundi Sósíalistaflokksins Innlent Dúxinn fjarri góðu gamni Innlent Níu af tíu börnum tveggja lækna létust í árásum Ísraela Erlent Fleiri fréttir Afsögn Úlfars og afstaða Íslands til ástandsins á Gasa Sérsveit handtók vopnaðan mann Tóku á móti tveimur börnum á innan við klukkustund Steinn reistur við með eins konar blöðrum Elsti hestur landsins er 36 vetra með tennur og hófa í fínu standi Vannærð börn svelti eða verði læknanlegum sjúkdómum að bráð „Þú hakkar ekki á tóman maga“ Kveður Glerártorg eftir sautján ár Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér „Hafa ekki lyft litla fingri í máli Oscars“ Dúxinn fjarri góðu gamni Brottvísun Oscars, skortur á kvenhökkurum og hundgamall hestur Vísar ásökunum um smölun aftur til sendanda Skjálftinn reyndist 5,1 og fannst frá Skaganum að Hellu Gunnar Smári kosinn úr stjórn: Úrsagnir og uppnám á aðalfundi Sósíalistaflokksins Skiptar skoðanir á „forljótum“ varðturnum gegn vasaþjófnaði Stór skjálfti fannst vel á suður- og vesturlandi Dráttarvéladagur er á Blikastöðum í dag Beiðni Oscars hafnað: „Það bíður hans engin birta, það er enginn þarna“ Nýr meirihluti komi ekki til greina Umsókn Oscars um landvistarleyfi hafnað og nýr meirihluti útilokaður Þrjár erlendar stúlkur með hæstu einkunn í FÁ Brennandi einbýlishús reyndist eyðibýli Tekist á um breytta ásýnd Suðurlandsbrautar með tilkomu Borgarlínunnar Ökumenn sektaðir vegna notkunar nagladekkja Fólk í fjarvinnu finni fyrir minni streitu Fólk látið vinna of hratt og fái ekki greitt fyrir alla vinnuna Sást ekki til sólar fyrir mýi Áfengi og íþróttaviðburðir geti átt samleið sé farið að lögum Bensínbrúsar inni í íbúðinni Sjá meira