Fæðuöryggi – Er það eitthvað mál? Ágústa Ágústsdóttir skrifar 13. febrúar 2025 15:01 Hvað er fæðuöryggi (Food security)? Stutta skilgreiningin er “Aðgengi að fæðu og framboð af heilnæmum og öruggum matvælum. Sú skilgreining sem mest er notuð í dag og samþykkt árið 1996 á leiðtogafundi um fæðuöryggi í heiminum segir: “Fæðuöryggi er til staðar þegar allt fólk hefur ávallt raunverulegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringaríkum matvælum til að uppfylla næringarþarfir sínar með frjálsu fæðuvali, til að geta lifað virku og heilsusamlegu lífi.” Ísland er eyja langt út í N-Atlantshafinu með engin landamæri að öðrum löndum og langt er í meginlandið. Þetta eitt og sér segir okkur hversu lífsnauðsynlegt er að vera eins sjálfbær í fæðuframleiðslu og unnt er til að tryggja sem best lífsskilyrði þjóðarinnar, þá sér í lagi þegar alvarlegar vár banka upp á. Ísland er sprengfullt af náttúrulegum auðlindum, mikil matarkista frá botni sjávar upp til fjalla og því kjöraðstæður fyrir hendi til að tryggja þjóðinni fæðuöryggi með margvíslegum hætti. Þær raddir eru uppi er telja það gervi-fæðuöryggi að hafa alla matvælaframleiðslu innanlands því hún sé svo háð alþjóðlegum viðskiptum og innfluttum aðföngum.Af augljósum aðstæðum verðum við alltaf háð innflutningi á einhvern hátt, en það á að vera ófrávíkjanleg skylda hverrar þjóðar að byggja upp og styðja með stöðugleika innlenda matvælaframleiðslu. Því fæðustöðugleiki er ekkert annað en getan til öflunar fæðu til lengri tíma litið. Það er einfaldlega skynsamlegt að hver þjóð leggi mesta áherslu á framleiðslu matvara sem auðlindir hennar gefa mesta möguleikann á. Á móti þurfa stjórnvöld að tryggja að hér séu fyrir hendi “birgðabankar” þeirra aðfanga sem landið er ekki fært um að framleiða sjálft. Þar undir fellur m.a. eldsneyti og korn (eins og t.d. hveiti). Alþjóða heilbrigðisstofnunin vísar til þriggja atriða sem skilgreina fæðuöryggi, en það eru: A)Fáanleiki matvæla. Helsta hindrun þess er að gæðum er misskipt milli heimshluta og að ekki allir hafa aðgang að nægilega mikilli fæðu B)Aðgengi að matvælum. Helstu áhrifaþættir þess eru tekjur og beint aðgengi (landareign). C)Nýting matvæla. Mestu áhrifaþættir þar er magn matvæla og svo gæði þeirra. Margt getur haft áhrif á fáanleika matvæla. Innanlands eru veðurfar og náttúruhamfarir stærstu áhrifa- og áhættuþættirnir sem valdið geta miklu tjóni eins og uppskerubresti og/eða eyðileggingu. Utanlands gætir sömu áhrifaþátta þó misjafnt sé eftir löndum en við bætast áhættuþættir eins og styrjaldir og pólitískur óstöðugleiki. Innflutningur matvæla hefur aukist gríðarlega undanfarin áratug á kostnað innlendrar matvöruframleiðslu sem hefur ekki náð að halda í við þá þróun. Sú þróun er því miður komin af völdum mannlegra handa stjórnvalda og hagsmunaafla innflutningsgeirans sem hægt og bítandi fá afhent stærri og stærri hlut af “fæðuköku” þjóðarinnar. Hlutdeild innlendrar framleiðslu á markaði hefur því sífellt farið minnkandi sem hefur bein og ógnandi áhrif á fæðuöryggi íbúa landsins og færir okkur nær og nær algjörri ósjálfbærni í fæðu. Þegar innlend framleiðsla dregst saman, fækkar framleiðendum hægt og bítandi og hætta er á að mikilvæg þekking glatist. Í því samhengi má nefna að þegar Covid-heimsfaraldurinn reið yfir kom í ljós að eingöngu voru til í landinu matarbirgðir til u.þ.b. þriggja vikna. Það er algjörlega óásættanlegt. Einn mikilvægur þáttur fæðuöryggis er matvælaöryggi, þ.e. hvort matvæli séu örugg til neyslu. Í því samhengi er rétt að fjalla um þann óraunhæfa samkeppnismun milli innlendra og erlendra matvælaframleiðenda. Hér á landi búa framleiðendur (þá sér í lagi búfjárræktendur) við einhverjar ströngustu kröfur og reglur í heimi er kemur að aðbúnaði, heilbrigðis- og hollustuháttum búfénaðs. Sýklalyfjanotkun er hér í algjöru lágmarki þar sem eingöngu sá einstaklingur innan “hjarðar” sem veikist, er meðhöndlaður með slíku lyfi. Óheimilt er með lögum að blanda við eða flytja inn fóður sem inniheldur sýklalyf. Af þessu getum við verið stolt og er almenn ánægja með. Ein stærsta heilsufarsógn heims í dag eru sýklalyfjaónæmar bakteríur sem valda gríðarlegum fjölda andláta á ári hverju. Hvers vegna er okkur þá ekki umhugað um að matvælin sem við flytjum inn séu undir sömu kröfum og þau íslensku? Hvers vegna er stjórnvöldum allveg sama um þá staðreynd að pensilíni er blandað í fóður dýra sem ætluð eru til manneldis (og útflutnings til m.a. Íslands), þ.e. að öll hjörðin étur pensilín í gegnum fóðrið í þeim eina tilgangi að minnka afföll og auka vaxtarhraða. Sérstaklega á þetta við um verksmiðjubúskap/færibandabúskap þar sem gróðinn skiptir alltaf meira máli en skepnan sjálf. Þetta er svo innlendum framleiðendum ætlað að keppa við sem þar fyrir utan er einnig örframleiðslumarkaður samanborið við markaði erlendis og því eðli máls samkvæmt dýrari í rekstri. Það sjá allir sem sjá vilja að slíkt er ekki samanburðarhæft. Þessi þróun hefur bein og ógnandi áhrif á lýðheilsu fólks. Á henni ber ríkisstjórn hvers tíma ríka ábyrgð. Miðflokkurinn hefur lagt fram sterka, skynsama stefnu í landbúnaðarmálum og vil ég með þessu stappa enn frekar stálinu í sitjandi þingmenn flokksins um að standa vörð um farsæld og lýðheilsu fólks í landinu þegar kemur að öflugri innlendri matvælaframleiðslu og fæðuöryggi. Tryggja verður að þjóðin geti verið minna háð innflutningi á aðföngum. Höfundur er 1. varaþingmaður Miðflokksins í Norðausturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ágústa Ágústsdóttir Miðflokkurinn Landbúnaður Matvælaframleiðsla Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Hvað er fæðuöryggi (Food security)? Stutta skilgreiningin er “Aðgengi að fæðu og framboð af heilnæmum og öruggum matvælum. Sú skilgreining sem mest er notuð í dag og samþykkt árið 1996 á leiðtogafundi um fæðuöryggi í heiminum segir: “Fæðuöryggi er til staðar þegar allt fólk hefur ávallt raunverulegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringaríkum matvælum til að uppfylla næringarþarfir sínar með frjálsu fæðuvali, til að geta lifað virku og heilsusamlegu lífi.” Ísland er eyja langt út í N-Atlantshafinu með engin landamæri að öðrum löndum og langt er í meginlandið. Þetta eitt og sér segir okkur hversu lífsnauðsynlegt er að vera eins sjálfbær í fæðuframleiðslu og unnt er til að tryggja sem best lífsskilyrði þjóðarinnar, þá sér í lagi þegar alvarlegar vár banka upp á. Ísland er sprengfullt af náttúrulegum auðlindum, mikil matarkista frá botni sjávar upp til fjalla og því kjöraðstæður fyrir hendi til að tryggja þjóðinni fæðuöryggi með margvíslegum hætti. Þær raddir eru uppi er telja það gervi-fæðuöryggi að hafa alla matvælaframleiðslu innanlands því hún sé svo háð alþjóðlegum viðskiptum og innfluttum aðföngum.Af augljósum aðstæðum verðum við alltaf háð innflutningi á einhvern hátt, en það á að vera ófrávíkjanleg skylda hverrar þjóðar að byggja upp og styðja með stöðugleika innlenda matvælaframleiðslu. Því fæðustöðugleiki er ekkert annað en getan til öflunar fæðu til lengri tíma litið. Það er einfaldlega skynsamlegt að hver þjóð leggi mesta áherslu á framleiðslu matvara sem auðlindir hennar gefa mesta möguleikann á. Á móti þurfa stjórnvöld að tryggja að hér séu fyrir hendi “birgðabankar” þeirra aðfanga sem landið er ekki fært um að framleiða sjálft. Þar undir fellur m.a. eldsneyti og korn (eins og t.d. hveiti). Alþjóða heilbrigðisstofnunin vísar til þriggja atriða sem skilgreina fæðuöryggi, en það eru: A)Fáanleiki matvæla. Helsta hindrun þess er að gæðum er misskipt milli heimshluta og að ekki allir hafa aðgang að nægilega mikilli fæðu B)Aðgengi að matvælum. Helstu áhrifaþættir þess eru tekjur og beint aðgengi (landareign). C)Nýting matvæla. Mestu áhrifaþættir þar er magn matvæla og svo gæði þeirra. Margt getur haft áhrif á fáanleika matvæla. Innanlands eru veðurfar og náttúruhamfarir stærstu áhrifa- og áhættuþættirnir sem valdið geta miklu tjóni eins og uppskerubresti og/eða eyðileggingu. Utanlands gætir sömu áhrifaþátta þó misjafnt sé eftir löndum en við bætast áhættuþættir eins og styrjaldir og pólitískur óstöðugleiki. Innflutningur matvæla hefur aukist gríðarlega undanfarin áratug á kostnað innlendrar matvöruframleiðslu sem hefur ekki náð að halda í við þá þróun. Sú þróun er því miður komin af völdum mannlegra handa stjórnvalda og hagsmunaafla innflutningsgeirans sem hægt og bítandi fá afhent stærri og stærri hlut af “fæðuköku” þjóðarinnar. Hlutdeild innlendrar framleiðslu á markaði hefur því sífellt farið minnkandi sem hefur bein og ógnandi áhrif á fæðuöryggi íbúa landsins og færir okkur nær og nær algjörri ósjálfbærni í fæðu. Þegar innlend framleiðsla dregst saman, fækkar framleiðendum hægt og bítandi og hætta er á að mikilvæg þekking glatist. Í því samhengi má nefna að þegar Covid-heimsfaraldurinn reið yfir kom í ljós að eingöngu voru til í landinu matarbirgðir til u.þ.b. þriggja vikna. Það er algjörlega óásættanlegt. Einn mikilvægur þáttur fæðuöryggis er matvælaöryggi, þ.e. hvort matvæli séu örugg til neyslu. Í því samhengi er rétt að fjalla um þann óraunhæfa samkeppnismun milli innlendra og erlendra matvælaframleiðenda. Hér á landi búa framleiðendur (þá sér í lagi búfjárræktendur) við einhverjar ströngustu kröfur og reglur í heimi er kemur að aðbúnaði, heilbrigðis- og hollustuháttum búfénaðs. Sýklalyfjanotkun er hér í algjöru lágmarki þar sem eingöngu sá einstaklingur innan “hjarðar” sem veikist, er meðhöndlaður með slíku lyfi. Óheimilt er með lögum að blanda við eða flytja inn fóður sem inniheldur sýklalyf. Af þessu getum við verið stolt og er almenn ánægja með. Ein stærsta heilsufarsógn heims í dag eru sýklalyfjaónæmar bakteríur sem valda gríðarlegum fjölda andláta á ári hverju. Hvers vegna er okkur þá ekki umhugað um að matvælin sem við flytjum inn séu undir sömu kröfum og þau íslensku? Hvers vegna er stjórnvöldum allveg sama um þá staðreynd að pensilíni er blandað í fóður dýra sem ætluð eru til manneldis (og útflutnings til m.a. Íslands), þ.e. að öll hjörðin étur pensilín í gegnum fóðrið í þeim eina tilgangi að minnka afföll og auka vaxtarhraða. Sérstaklega á þetta við um verksmiðjubúskap/færibandabúskap þar sem gróðinn skiptir alltaf meira máli en skepnan sjálf. Þetta er svo innlendum framleiðendum ætlað að keppa við sem þar fyrir utan er einnig örframleiðslumarkaður samanborið við markaði erlendis og því eðli máls samkvæmt dýrari í rekstri. Það sjá allir sem sjá vilja að slíkt er ekki samanburðarhæft. Þessi þróun hefur bein og ógnandi áhrif á lýðheilsu fólks. Á henni ber ríkisstjórn hvers tíma ríka ábyrgð. Miðflokkurinn hefur lagt fram sterka, skynsama stefnu í landbúnaðarmálum og vil ég með þessu stappa enn frekar stálinu í sitjandi þingmenn flokksins um að standa vörð um farsæld og lýðheilsu fólks í landinu þegar kemur að öflugri innlendri matvælaframleiðslu og fæðuöryggi. Tryggja verður að þjóðin geti verið minna háð innflutningi á aðföngum. Höfundur er 1. varaþingmaður Miðflokksins í Norðausturkjördæmi.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar