Til rektorsframbjóðenda: Mun HÍ fara að samkeppnislögum? Ólafur Stephensen skrifar 12. febrúar 2025 15:30 Átta manns sækjast nú eftir embætti rektors Háskóla Íslands og skrifa sumir hverjir greinar hér á Vísi um áherzlur sínar og stefnumál. Hér er tillaga að nýju stefnumáli fyrir rektorsframbjóðendurna, sem hefur enn ekki verið nefnt; að Háskólinn taki upp sanngjarna samkeppnishætti við rekstur Endurmenntunar HÍ og fari að skilyrðum samkeppnislaga. Háskóli Íslands er í eigu ríkisins og að stærstum hluta rekinn fyrir fé skattgreiðenda, þótt hann hafi einnig aðrar tekjulindir. Háskólinn er mikilvægur samstarfsaðili og bakhjarl atvinnulífsins á sumum sviðum, en í rekstri Endurmenntunar er HÍ í beinni samkeppni við einkarekin endur- og símenntunarfyrirtæki. Endurmenntun komin út fyrir hlutverk sitt Í reglugerð menntamálaráðherra um starfsemi Endurmenntunar HÍ segir: „Meginhlutverk Endurmenntunarstofnunar er að standa fyrir endurmenntun háskólamanna með námskeiðum; fræðslufundum og útgáfustarfsemi. Ennfremur sinnir stofnunin fræðslu fyrir almenning eftir því sem aðstæður leyfa.“ (Leturbreyting greinarhöfundar) Reglugerðin er frá 1991 en þróunin síðan hefur verið sú að fræðsla fyrir almenning, þ.e. önnur starfsemi en endurmenntun háskólafólks, er æ víðtækari hluti starfseminnar. Ekki verður séð að nokkur einasta ástæða sé til að ríkisstofnun haldi úti námskeiðum á borð við „Íbúðaskipti - meiri upplifun, minni kostnaður“, „Fagleg hegðun og samskipti á vinnustað“, „Lagasmíðar og pródúsering“, „Sáning og ræktun kryddjurta og matjurta“, „Listin að vera leiðinlegt foreldri“, „Lausnahringurinn - betri samskipti í fjölskyldunni“ eða „Trjá- og runnaklippingar“ svo tekin séu dæmi af handahófi úr námskeiðum Endurmenntunar. Einkaaðilar sinna fræðslu af þessu tagi með mikilli prýði. Hvar er fjárhagslegi aðskilnaðurinn? Á heimasíðu Endurmenntunar segir: „Rekstur Endurmenntunar HÍ byggir eingöngu á eigin tekjum, þ.e. námskeiðsgjöldum. Endurmenntun HÍ nýtur engra opinberra fjárframlaga.“ En er þetta svo einfalt? Í 14. grein samkeppnislaga segir: „Þegar um er að ræða opinbert fyrirtæki eða fyrirtæki sem starfar að einhverju leyti í skjóli opinbers einkaleyfis eða verndar er Samkeppniseftirlitinu heimilt að mæla fyrir um fjárhagslegan aðskilnað, annars vegar á milli þess hluta rekstrar fyrirtækisins sem nýtur einkaleyfis eða verndar og hins vegar þess hluta rekstrar sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila. Skal þess gætt að samkeppnisrekstur sé ekki niðurgreiddur af starfsemi sem nýtur einkaleyfis eða verndar.“ Ekki brugðizt við ábendingum Samkeppniseftirlitsins Í framhaldi af kvörtun, sem Félag atvinnurekenda sendi Samkeppniseftirlitinu (SE) árið 2020, sendi SE menntamálaráðuneytinu (sem þá fór með málefni háskóla) erindi í maí 2021 og fór fram á við ráðuneytið að þess yrði farið á leit við opinberu háskólana að þeir birti opinberlega upplýsingar um hvernig fjárhagslegum aðskilnaði er háttað á milli annars vegar þess rekstrar sem rekinn er að hluta til eða öllu leyti af opinberu fé og hins vegar þeirrar starfsemi sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila, sbr. áðurnefnda 14. grein samkeppnislaga. „Að mati Samkeppniseftirlitsins er eðlilegt að fagráðuneyti málaflokksins geri kröfu um þetta í samhengi við fjárveitingar til viðkomandi skóla,“ sagði í erindi SE. Viðbrögð Háskóla Íslands við þessum kröfum Samkeppniseftirlitsins hafa í stuttu máli sagt verið engin. Endurmenntun er rekin á sömu kennitölu og HÍ, engin grein er gerð fyrir rekstri hennar sérstaklega í ársreikningi HÍ og ekkert sérstakt rekstraryfirlit er birt. Þegar sagt er að Endurmenntun njóti engra opinberra fjárveitinga vantar alveg að gerð sé grein fyrir því í rekstraryfirliti, sem er aðgengilegt fyrir keppinauta Endurmenntunar, hvernig t.d. aðgangur hennar að húsnæði, yfirstjórn, markaðssetningu og vörumerki Háskóla Íslands er verðlagður. Einkarekin fræðslufyrirtæki, sem Endurmenntun keppir grimmt við, hafa þannig enga sönnun þess að reksturinn sé ekki í raun niðurgreiddur með fé skattgreiðenda. Er villt um fyrir neytendum? FA hefur einnig gert athugasemdir við að við kynningu sumra námskeiða Endurmenntunar sé ekki skýrt hvort námskeiðin veiti svokallaðar ECTS-einingar, sem eru einingar sem veittar eru fyrir alþjóðlega viðurkennt háskólanám. Í kynningarefni Endurmenntunar er þannig stundum tilgreint að nám „samsvari“ svo og svo mörgum ECTS-einingum, án þess að fram komi með skýrum hætti hvort það veiti raunverulega slíkar einingar. Vegna þess að Endurmenntun starfar innan HÍ og á sömu kennitölu, getur óskýrleiki um eðli námsins veitt þessum samkeppnisrekstri HÍ ákveðið forskot á keppinautana. Það getur helgazt af því að nemendur telji að vegna þess að námið er á vegum háskóla standi það með einhverjum hætti skör ofar en sambærilegt nám á vegum keppinauta á markaði fyrir sí- og endurmenntun. Það þarf einfaldlega að taka skýrt fram hvort nám veiti ECTS-einingar eða ekki. Annað getur villt um fyrir neytendum og þar með verið brot á lögunum um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Ráðuneytið svarar ekki - hvað segja frambjóðendur? Um ofangreint efni sendi Félag atvinnurekenda háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytinu erindi í ágúst á síðasta ári og fór fram á að erindi Samkeppniseftirlitisins og ábendingum FA yrði fylgt eftir gagnvart háskólunum. Frá ráðuneytinu hefur síðan ekki heyrzt bofs, þrátt fyrir ítrekanir. Nú verður því ekki trúað að fólk sem sækist eftir því að stýra Háskóla Íslands vilji að háskólinn gangi þvert gegn því sem kennt er í samkeppnis- og neytendarétti í lagadeildinni. Gaman væri að heyra frá rektorsframbjóðendum hver er stefna þeirra varðandi rekstur Endurmenntunar HÍ. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Samkeppnismál Háskólar Rektorskjör við Háskóla Íslands Mest lesið Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Þegar innflutningurinn ræður ríkjum Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson skrifar Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Átta manns sækjast nú eftir embætti rektors Háskóla Íslands og skrifa sumir hverjir greinar hér á Vísi um áherzlur sínar og stefnumál. Hér er tillaga að nýju stefnumáli fyrir rektorsframbjóðendurna, sem hefur enn ekki verið nefnt; að Háskólinn taki upp sanngjarna samkeppnishætti við rekstur Endurmenntunar HÍ og fari að skilyrðum samkeppnislaga. Háskóli Íslands er í eigu ríkisins og að stærstum hluta rekinn fyrir fé skattgreiðenda, þótt hann hafi einnig aðrar tekjulindir. Háskólinn er mikilvægur samstarfsaðili og bakhjarl atvinnulífsins á sumum sviðum, en í rekstri Endurmenntunar er HÍ í beinni samkeppni við einkarekin endur- og símenntunarfyrirtæki. Endurmenntun komin út fyrir hlutverk sitt Í reglugerð menntamálaráðherra um starfsemi Endurmenntunar HÍ segir: „Meginhlutverk Endurmenntunarstofnunar er að standa fyrir endurmenntun háskólamanna með námskeiðum; fræðslufundum og útgáfustarfsemi. Ennfremur sinnir stofnunin fræðslu fyrir almenning eftir því sem aðstæður leyfa.“ (Leturbreyting greinarhöfundar) Reglugerðin er frá 1991 en þróunin síðan hefur verið sú að fræðsla fyrir almenning, þ.e. önnur starfsemi en endurmenntun háskólafólks, er æ víðtækari hluti starfseminnar. Ekki verður séð að nokkur einasta ástæða sé til að ríkisstofnun haldi úti námskeiðum á borð við „Íbúðaskipti - meiri upplifun, minni kostnaður“, „Fagleg hegðun og samskipti á vinnustað“, „Lagasmíðar og pródúsering“, „Sáning og ræktun kryddjurta og matjurta“, „Listin að vera leiðinlegt foreldri“, „Lausnahringurinn - betri samskipti í fjölskyldunni“ eða „Trjá- og runnaklippingar“ svo tekin séu dæmi af handahófi úr námskeiðum Endurmenntunar. Einkaaðilar sinna fræðslu af þessu tagi með mikilli prýði. Hvar er fjárhagslegi aðskilnaðurinn? Á heimasíðu Endurmenntunar segir: „Rekstur Endurmenntunar HÍ byggir eingöngu á eigin tekjum, þ.e. námskeiðsgjöldum. Endurmenntun HÍ nýtur engra opinberra fjárframlaga.“ En er þetta svo einfalt? Í 14. grein samkeppnislaga segir: „Þegar um er að ræða opinbert fyrirtæki eða fyrirtæki sem starfar að einhverju leyti í skjóli opinbers einkaleyfis eða verndar er Samkeppniseftirlitinu heimilt að mæla fyrir um fjárhagslegan aðskilnað, annars vegar á milli þess hluta rekstrar fyrirtækisins sem nýtur einkaleyfis eða verndar og hins vegar þess hluta rekstrar sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila. Skal þess gætt að samkeppnisrekstur sé ekki niðurgreiddur af starfsemi sem nýtur einkaleyfis eða verndar.“ Ekki brugðizt við ábendingum Samkeppniseftirlitsins Í framhaldi af kvörtun, sem Félag atvinnurekenda sendi Samkeppniseftirlitinu (SE) árið 2020, sendi SE menntamálaráðuneytinu (sem þá fór með málefni háskóla) erindi í maí 2021 og fór fram á við ráðuneytið að þess yrði farið á leit við opinberu háskólana að þeir birti opinberlega upplýsingar um hvernig fjárhagslegum aðskilnaði er háttað á milli annars vegar þess rekstrar sem rekinn er að hluta til eða öllu leyti af opinberu fé og hins vegar þeirrar starfsemi sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila, sbr. áðurnefnda 14. grein samkeppnislaga. „Að mati Samkeppniseftirlitsins er eðlilegt að fagráðuneyti málaflokksins geri kröfu um þetta í samhengi við fjárveitingar til viðkomandi skóla,“ sagði í erindi SE. Viðbrögð Háskóla Íslands við þessum kröfum Samkeppniseftirlitsins hafa í stuttu máli sagt verið engin. Endurmenntun er rekin á sömu kennitölu og HÍ, engin grein er gerð fyrir rekstri hennar sérstaklega í ársreikningi HÍ og ekkert sérstakt rekstraryfirlit er birt. Þegar sagt er að Endurmenntun njóti engra opinberra fjárveitinga vantar alveg að gerð sé grein fyrir því í rekstraryfirliti, sem er aðgengilegt fyrir keppinauta Endurmenntunar, hvernig t.d. aðgangur hennar að húsnæði, yfirstjórn, markaðssetningu og vörumerki Háskóla Íslands er verðlagður. Einkarekin fræðslufyrirtæki, sem Endurmenntun keppir grimmt við, hafa þannig enga sönnun þess að reksturinn sé ekki í raun niðurgreiddur með fé skattgreiðenda. Er villt um fyrir neytendum? FA hefur einnig gert athugasemdir við að við kynningu sumra námskeiða Endurmenntunar sé ekki skýrt hvort námskeiðin veiti svokallaðar ECTS-einingar, sem eru einingar sem veittar eru fyrir alþjóðlega viðurkennt háskólanám. Í kynningarefni Endurmenntunar er þannig stundum tilgreint að nám „samsvari“ svo og svo mörgum ECTS-einingum, án þess að fram komi með skýrum hætti hvort það veiti raunverulega slíkar einingar. Vegna þess að Endurmenntun starfar innan HÍ og á sömu kennitölu, getur óskýrleiki um eðli námsins veitt þessum samkeppnisrekstri HÍ ákveðið forskot á keppinautana. Það getur helgazt af því að nemendur telji að vegna þess að námið er á vegum háskóla standi það með einhverjum hætti skör ofar en sambærilegt nám á vegum keppinauta á markaði fyrir sí- og endurmenntun. Það þarf einfaldlega að taka skýrt fram hvort nám veiti ECTS-einingar eða ekki. Annað getur villt um fyrir neytendum og þar með verið brot á lögunum um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Ráðuneytið svarar ekki - hvað segja frambjóðendur? Um ofangreint efni sendi Félag atvinnurekenda háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytinu erindi í ágúst á síðasta ári og fór fram á að erindi Samkeppniseftirlitisins og ábendingum FA yrði fylgt eftir gagnvart háskólunum. Frá ráðuneytinu hefur síðan ekki heyrzt bofs, þrátt fyrir ítrekanir. Nú verður því ekki trúað að fólk sem sækist eftir því að stýra Háskóla Íslands vilji að háskólinn gangi þvert gegn því sem kennt er í samkeppnis- og neytendarétti í lagadeildinni. Gaman væri að heyra frá rektorsframbjóðendum hver er stefna þeirra varðandi rekstur Endurmenntunar HÍ. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun