Íslenskan lifir – með hjálp gervigreindar! Sigvaldi Einarsson skrifar 8. febrúar 2025 09:00 Fegurð tungumálsins og kraftur tækninnar Íslenskan er dýrgripur. Hún geymir sögu okkar, menningu og sjálfsmynd. Orðatiltæki, málshættir og fjölbreytt beygingakerfi gera hana einstaka og veita okkur fjölbreyttan tjáningarmáta. En á tímum þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum heimi, spyrja margir: Getur íslenskan lifað af í heimi þar sem tækni tekur sífellt meira pláss? Svarið er já – og lykillinn er gervigreind! Hvað er gervigreind? (Sagan um bókasafnið) Hugsum okkur gervigreind eins og stærsta bókasafn heims, þar sem milljarðar bóka eru geymdar. Hver bók inniheldur texta úr ólíkum tungumálum, með orðasamböndum, málsháttum og setningagerðum. En í stað þess að þurfa að fletta upp í hverri bók sjálf getur gervigreind lesið allar bækur samtímis og lært hvernig tungumál virka. Þegar gervigreind lærir nýtt tungumál, byrjar hún á því að safna gögnum – hún skoðar íslenska texta, hlustar á framburð og greinir setningagerðina. Hún lærir hvaða orð tengjast saman, hvernig þau breytast eftir fallbeygingu og hvernig hægt er að nota þau í mismunandi samhengi. Þetta gerir gervigreindinni kleift að búa til þýðingar, raddgreiningu og sjálfvirka leiðréttingu á íslensku – en um leið lærir hún að varðveita íslenskuna og aðrar minni tungur í stafrænum heimi. Gervigreind bjargar ekki aðeins íslensku – heldur öllum minni tungum heims Ekki aðeins íslenskan nýtur góðs af þessari byltingu. Fjöldi tungumála um allan heim stendur frammi fyrir útrýmingarhættu, þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum miðlum. Gervigreind hefur breytt þessari þróun með því að greina, varðveita og kenna minni tungur sem eiga sér fáa mælendur en djúpar rætur í menningu og sögu. Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands, hefur alla tíð lagt mikla áherslu á varðveislu íslenskrar tungu. Hún hafði áhyggjur af því að íslenskan gæti horfið í stafrænum heimi, en nú sjáum við að ný tækni getur orðið einmitt það sem tryggir framtíð hennar. Með stofnun sem ber nafn hennar hefur hún lagt grunn að þeirri viðleitni sem nú sameinar mannlega þekkingu og gervigreind í þágu tungumálaverndar. Vigdís sagði eitt sinn að tungumál væri lykill að menningu. Með gervigreind tryggjum við að íslenskan opni dyr framtíðarinnar, ekki lokist í fortíðinni. Í dag er unnið að því að þróa gervigreind sem getur þýtt, greint og lært minni tungur sem áður voru aðeins talaðar af fáum en fá nú rödd í stafrænum heimi. Þannig tryggjum við að ekki aðeins íslenskan, heldur einnig önnur dýrmæt tungumál, haldist á lífi fyrir komandi kynslóðir. Ég spurði gervigreindina: Hvernig lærir þú íslenska tungu? Að læra íslensku er eins og að vefa flókna og fallega refilmynd – það þarf þolinmæði, ástríðu og góð verkfæri. Áður fyrr lærðum við tungumálið fyrst og fremst með samtölum og lestri. Nú höfum við nýjar aðferðir: ●Gervigreind hjálpar okkur með íslenskan framburð – nú geta forrit skilið framburðarreglur íslenskunnar og kennt fólki að tala rétt. ●Sjálfvirkar þýðingar bæta íslenskukunnáttu – gervigreind gerir íslenskuna aðgengilegri með því að bjóða upp á þýðingar með nákvæmari máltilfinningu. ●Spurnarforrit svara spurningum á íslensku – við getum átt samtöl við gervigreind sem skilur málfræði og getur útskýrt beygingar á eðlilegan hátt. Tækifærin eru endalaus – og með gervigreind verður íslenskunni ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Tungumálið breytist – en hverfa á það ekki að gera! Tungumál þróast með samfélaginu. Ungt fólk talar öðruvísi í dag en fyrir nokkrum kynslóðum, en íslenskan á að halda áfram að þróast á hennar eigin forsendum. Hér eru þrjár útgáfur af sömu hugsun – hver úr sínu tímaskeiði: Í dag (16 ára strákur, slangur og grín): "Ég meina, við verðum bara að halda þessu fresh, ekki láta íslenskuna deyja út eins og gamla Nokia-síma. Þetta er partur af okkur, skilurðu?" Fyrir 150 árum: "Okkur ber að varðveita tungur vorar, eigi mega þær fyrnast í skugga enskunnar." Fyrir 800 árum: "Ekki viljum vér þat, at tungur vorar glatist ok týnist í fjarlægum rásum." Ekki viljum við fara hingað eða hvað? Framtíðin er björt – íslenskunni verður ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Það sem áður virtist ómögulegt – að tæknin gæti aðstoðað við varðveislu íslenskunnar – er nú raunhæf framtíðarsýn. Með því að nýta gervigreind skynsamlega, með áherslu á rétt málfar og menningarlegt samhengi, tryggjum við að íslenskunni verði ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld. Við skulum því ekki láta íslenskuna hverfa í skugga enskunnar, heldur styðja hana með tækni framtíðarinnar! "Orð eru til alls fyrst – tryggjum að þau verði áfram á íslensku." Höfundur er gervigreindarfræðingur🙂 Eftirskrift: Það tók mig tvo tíma að skrifa þessa grein og hún er að öllu leyti mín, en án hjálpar gervigreindar hefði þetta tekið mig viku í það minnsta. 🙂 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Íslensk tunga Sigvaldi Einarsson Mest lesið Málþófið er séríslenskt Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Fegurð tungumálsins og kraftur tækninnar Íslenskan er dýrgripur. Hún geymir sögu okkar, menningu og sjálfsmynd. Orðatiltæki, málshættir og fjölbreytt beygingakerfi gera hana einstaka og veita okkur fjölbreyttan tjáningarmáta. En á tímum þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum heimi, spyrja margir: Getur íslenskan lifað af í heimi þar sem tækni tekur sífellt meira pláss? Svarið er já – og lykillinn er gervigreind! Hvað er gervigreind? (Sagan um bókasafnið) Hugsum okkur gervigreind eins og stærsta bókasafn heims, þar sem milljarðar bóka eru geymdar. Hver bók inniheldur texta úr ólíkum tungumálum, með orðasamböndum, málsháttum og setningagerðum. En í stað þess að þurfa að fletta upp í hverri bók sjálf getur gervigreind lesið allar bækur samtímis og lært hvernig tungumál virka. Þegar gervigreind lærir nýtt tungumál, byrjar hún á því að safna gögnum – hún skoðar íslenska texta, hlustar á framburð og greinir setningagerðina. Hún lærir hvaða orð tengjast saman, hvernig þau breytast eftir fallbeygingu og hvernig hægt er að nota þau í mismunandi samhengi. Þetta gerir gervigreindinni kleift að búa til þýðingar, raddgreiningu og sjálfvirka leiðréttingu á íslensku – en um leið lærir hún að varðveita íslenskuna og aðrar minni tungur í stafrænum heimi. Gervigreind bjargar ekki aðeins íslensku – heldur öllum minni tungum heims Ekki aðeins íslenskan nýtur góðs af þessari byltingu. Fjöldi tungumála um allan heim stendur frammi fyrir útrýmingarhættu, þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum miðlum. Gervigreind hefur breytt þessari þróun með því að greina, varðveita og kenna minni tungur sem eiga sér fáa mælendur en djúpar rætur í menningu og sögu. Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands, hefur alla tíð lagt mikla áherslu á varðveislu íslenskrar tungu. Hún hafði áhyggjur af því að íslenskan gæti horfið í stafrænum heimi, en nú sjáum við að ný tækni getur orðið einmitt það sem tryggir framtíð hennar. Með stofnun sem ber nafn hennar hefur hún lagt grunn að þeirri viðleitni sem nú sameinar mannlega þekkingu og gervigreind í þágu tungumálaverndar. Vigdís sagði eitt sinn að tungumál væri lykill að menningu. Með gervigreind tryggjum við að íslenskan opni dyr framtíðarinnar, ekki lokist í fortíðinni. Í dag er unnið að því að þróa gervigreind sem getur þýtt, greint og lært minni tungur sem áður voru aðeins talaðar af fáum en fá nú rödd í stafrænum heimi. Þannig tryggjum við að ekki aðeins íslenskan, heldur einnig önnur dýrmæt tungumál, haldist á lífi fyrir komandi kynslóðir. Ég spurði gervigreindina: Hvernig lærir þú íslenska tungu? Að læra íslensku er eins og að vefa flókna og fallega refilmynd – það þarf þolinmæði, ástríðu og góð verkfæri. Áður fyrr lærðum við tungumálið fyrst og fremst með samtölum og lestri. Nú höfum við nýjar aðferðir: ●Gervigreind hjálpar okkur með íslenskan framburð – nú geta forrit skilið framburðarreglur íslenskunnar og kennt fólki að tala rétt. ●Sjálfvirkar þýðingar bæta íslenskukunnáttu – gervigreind gerir íslenskuna aðgengilegri með því að bjóða upp á þýðingar með nákvæmari máltilfinningu. ●Spurnarforrit svara spurningum á íslensku – við getum átt samtöl við gervigreind sem skilur málfræði og getur útskýrt beygingar á eðlilegan hátt. Tækifærin eru endalaus – og með gervigreind verður íslenskunni ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Tungumálið breytist – en hverfa á það ekki að gera! Tungumál þróast með samfélaginu. Ungt fólk talar öðruvísi í dag en fyrir nokkrum kynslóðum, en íslenskan á að halda áfram að þróast á hennar eigin forsendum. Hér eru þrjár útgáfur af sömu hugsun – hver úr sínu tímaskeiði: Í dag (16 ára strákur, slangur og grín): "Ég meina, við verðum bara að halda þessu fresh, ekki láta íslenskuna deyja út eins og gamla Nokia-síma. Þetta er partur af okkur, skilurðu?" Fyrir 150 árum: "Okkur ber að varðveita tungur vorar, eigi mega þær fyrnast í skugga enskunnar." Fyrir 800 árum: "Ekki viljum vér þat, at tungur vorar glatist ok týnist í fjarlægum rásum." Ekki viljum við fara hingað eða hvað? Framtíðin er björt – íslenskunni verður ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Það sem áður virtist ómögulegt – að tæknin gæti aðstoðað við varðveislu íslenskunnar – er nú raunhæf framtíðarsýn. Með því að nýta gervigreind skynsamlega, með áherslu á rétt málfar og menningarlegt samhengi, tryggjum við að íslenskunni verði ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld. Við skulum því ekki láta íslenskuna hverfa í skugga enskunnar, heldur styðja hana með tækni framtíðarinnar! "Orð eru til alls fyrst – tryggjum að þau verði áfram á íslensku." Höfundur er gervigreindarfræðingur🙂 Eftirskrift: Það tók mig tvo tíma að skrifa þessa grein og hún er að öllu leyti mín, en án hjálpar gervigreindar hefði þetta tekið mig viku í það minnsta. 🙂
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun