Hugvekja í raforkuskorti Þrándur Sigurjón Ólafsson skrifar 18. desember 2024 08:30 Almenn umræða um orkuskort á Íslandi er að aukast verulega. Jarðhræringar á Reykjanesi og sögulega lág vatnsstaða í lónum Landsvirkjunar hafa meðal annars undirstrikað þá staðreynd að skortur er á raforku í landinu. Við lifum óvenjulega tíma í þessum efnum og ástæða er til að íhuga hvernig best skuli brugðist við stöðunni. Raforkuöryggi almennings þarf að tryggja betur Þegar raforkumarkaður var gefinn frjáls árið 2003 var orkuöryggishlutverk Landsvirkjunar afnumið. Fyrirtækinu bar ekki lengur skylda til að tryggja almenningi orku. Þetta var í takti við þróun erlendis og ekki óeðlilegt. Lagasetning sem á að tryggja nægt framboð raforku til almennings og smærri fyrirtækja með almennari hætti hefur þó setið á hakanum hérlendis, öfugt við mörg önnur lönd sem við berum okkur saman við. Umræða um orkuöryggi hefur þó skotið upp kollinum af og til. Árið 2022 vann starfshópur tillögur fyrir ráðherra um framboðsskyldu á alla orkuframleiðendur. Það þýðir að raforkuframleiðendur yrðu skyldugir til að bjóða orku inn á almennan markað í réttu hlutfalli við heildarframleiðslu sína. Tökum dæmi: Framleiðandi sem framleiðir samtals 1% af allri orku í landinu yrði að tryggja 1% af raforkuþörf almennra raforkunotenda. Þessi einfalda aðferð myndi tryggja orkuöryggi almennings til framtíðar. Það er miður að þessi framboðsskylda hafi enn ekki náð fram að ganga. Án framboðsskyldu má til dæmis stofna nýtt fyrirtæki í vindorkuframleiðslu sem eingöngu selur orku til stórnotenda. Landsvirkjun uppfyllir ekki slíka framboðsskyldu til almennings í dag, þótt hún sé á góðri leið með það, en HS Orka gerir það ríkulega og Orka Náttúrunnar einnig. Raforkumarkaðir að þróast Þar sem frjálsir raforkumarkaðir eru til staðar leika þeir víða stórt hlutverk í að tryggja raforkuöryggi. Í lögum um Landsnet er þess sérstaklega getið að fyrirtækið hefur heimild til stofnunar raforkumarkaðar, enda sé skipulagður markaður forsenda heilbrigðra viðskipta. Hér hefur verið brotalöm á framkvæmd. Stofna átti raforkumarkaðinn ISBAS árið 2008 en því var frestað þar sem ekki þótti skynsamlegt að stofna raforkukauphöll í miðju efnahagshruni. Á eftirhrunsárunum var gerð tilraun og þá stóð til að Landsvirkjun yrði viðskiptavaki sem bæði keypti og seldi orku á markaði. Það gekk ekki eftir. Á árinu 2024 hefur orðið mikil breyting á þessu. Í stað þess að enginn markaður sé til staðar hafa tvö félög sem reka raforkumarkað hafið starfsemi, Vonarskarð og ELMA, dótturfyrirtæki Landsnets. Markaður hefur verið virkur og hafa flestir raforkuframleiðendur tekið þátt í honum bæði sem kaupendur og seljendur. Að undanförnu hefur Landsvirkjun einnig verið að kaupa orku. Við kaupin er hægt að minnka framleiðslu á móti og geyma vatnsforðann lengur í miðlunarlónum. Markaðurinn stuðlar þannig að því að miðlunargeta Landsvirkjunar nýtist betur. Stórnotendur hluti af lausninni Ítrekað hefur verið gefið í skyn í umræðu um raforkumál að heildsölufyrirtæki raforku kaupi orku af markaði og selji áfram til stórnotenda. Það sé freistandi því þeir borgi betur en almenningur. Orka „leki” þannig á milli „markaða”. Því er haldið fram að vegna þessa freistnivanda sé Landsvirkjun í vandræðum þar sem kaupendum, sem kaupa orkuna af Landsvirkjun, sé ekki treystandi. Einmitt hið gagnstæða er reynsla okkar hjá HS Orku. HS Orka hefur átt í góðu samstarfi við stórnotendur og samið um minnkaða sölu eða endurkaup þegar þörf er á því. Stórnotendur eru ekki vandinn í þessu samhengi heldur hluti af lausninni. Það er þó mikilvægt, þegar kreppir að og raforkuöryggi almennings er ógnað, að hlutlaus aðili eins og Landsnet eða Orkustofnun gegni nýju lögboðnu hlutverki um að stýra endurkaupum frá stórnotendum til almennings. Þetta hlutverk má ekki vera á forsendum orkufyrirtækja. Lausnin liggur á borðinu Í dag vofir orkuskortur yfir landinu sem bitnað getur á almenningi, heimilum og smáum fyrirtækjum. Mögulega hefur skortur á formlegum raforkuvettvangi komið okkur í þær ógöngur sem við erum í dag því opinbert markaðsverð hefur vantað sem hvati til að byggja nýjar virkjanir. Til skamms tíma er framboðsskylda ein tillaga að lausn og hún liggur á borði stjórnvalda. Höfundur er sérfræðingur í orkuviðskiptum hjá HS Orku og var fulltrúi í starfshópi um raforkuöryggi á heildsölumarkaði. Greinin hefur verið uppfærð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Trúin á samvinnupólitík Sara Dögg Svanhildardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Sjá meira
Almenn umræða um orkuskort á Íslandi er að aukast verulega. Jarðhræringar á Reykjanesi og sögulega lág vatnsstaða í lónum Landsvirkjunar hafa meðal annars undirstrikað þá staðreynd að skortur er á raforku í landinu. Við lifum óvenjulega tíma í þessum efnum og ástæða er til að íhuga hvernig best skuli brugðist við stöðunni. Raforkuöryggi almennings þarf að tryggja betur Þegar raforkumarkaður var gefinn frjáls árið 2003 var orkuöryggishlutverk Landsvirkjunar afnumið. Fyrirtækinu bar ekki lengur skylda til að tryggja almenningi orku. Þetta var í takti við þróun erlendis og ekki óeðlilegt. Lagasetning sem á að tryggja nægt framboð raforku til almennings og smærri fyrirtækja með almennari hætti hefur þó setið á hakanum hérlendis, öfugt við mörg önnur lönd sem við berum okkur saman við. Umræða um orkuöryggi hefur þó skotið upp kollinum af og til. Árið 2022 vann starfshópur tillögur fyrir ráðherra um framboðsskyldu á alla orkuframleiðendur. Það þýðir að raforkuframleiðendur yrðu skyldugir til að bjóða orku inn á almennan markað í réttu hlutfalli við heildarframleiðslu sína. Tökum dæmi: Framleiðandi sem framleiðir samtals 1% af allri orku í landinu yrði að tryggja 1% af raforkuþörf almennra raforkunotenda. Þessi einfalda aðferð myndi tryggja orkuöryggi almennings til framtíðar. Það er miður að þessi framboðsskylda hafi enn ekki náð fram að ganga. Án framboðsskyldu má til dæmis stofna nýtt fyrirtæki í vindorkuframleiðslu sem eingöngu selur orku til stórnotenda. Landsvirkjun uppfyllir ekki slíka framboðsskyldu til almennings í dag, þótt hún sé á góðri leið með það, en HS Orka gerir það ríkulega og Orka Náttúrunnar einnig. Raforkumarkaðir að þróast Þar sem frjálsir raforkumarkaðir eru til staðar leika þeir víða stórt hlutverk í að tryggja raforkuöryggi. Í lögum um Landsnet er þess sérstaklega getið að fyrirtækið hefur heimild til stofnunar raforkumarkaðar, enda sé skipulagður markaður forsenda heilbrigðra viðskipta. Hér hefur verið brotalöm á framkvæmd. Stofna átti raforkumarkaðinn ISBAS árið 2008 en því var frestað þar sem ekki þótti skynsamlegt að stofna raforkukauphöll í miðju efnahagshruni. Á eftirhrunsárunum var gerð tilraun og þá stóð til að Landsvirkjun yrði viðskiptavaki sem bæði keypti og seldi orku á markaði. Það gekk ekki eftir. Á árinu 2024 hefur orðið mikil breyting á þessu. Í stað þess að enginn markaður sé til staðar hafa tvö félög sem reka raforkumarkað hafið starfsemi, Vonarskarð og ELMA, dótturfyrirtæki Landsnets. Markaður hefur verið virkur og hafa flestir raforkuframleiðendur tekið þátt í honum bæði sem kaupendur og seljendur. Að undanförnu hefur Landsvirkjun einnig verið að kaupa orku. Við kaupin er hægt að minnka framleiðslu á móti og geyma vatnsforðann lengur í miðlunarlónum. Markaðurinn stuðlar þannig að því að miðlunargeta Landsvirkjunar nýtist betur. Stórnotendur hluti af lausninni Ítrekað hefur verið gefið í skyn í umræðu um raforkumál að heildsölufyrirtæki raforku kaupi orku af markaði og selji áfram til stórnotenda. Það sé freistandi því þeir borgi betur en almenningur. Orka „leki” þannig á milli „markaða”. Því er haldið fram að vegna þessa freistnivanda sé Landsvirkjun í vandræðum þar sem kaupendum, sem kaupa orkuna af Landsvirkjun, sé ekki treystandi. Einmitt hið gagnstæða er reynsla okkar hjá HS Orku. HS Orka hefur átt í góðu samstarfi við stórnotendur og samið um minnkaða sölu eða endurkaup þegar þörf er á því. Stórnotendur eru ekki vandinn í þessu samhengi heldur hluti af lausninni. Það er þó mikilvægt, þegar kreppir að og raforkuöryggi almennings er ógnað, að hlutlaus aðili eins og Landsnet eða Orkustofnun gegni nýju lögboðnu hlutverki um að stýra endurkaupum frá stórnotendum til almennings. Þetta hlutverk má ekki vera á forsendum orkufyrirtækja. Lausnin liggur á borðinu Í dag vofir orkuskortur yfir landinu sem bitnað getur á almenningi, heimilum og smáum fyrirtækjum. Mögulega hefur skortur á formlegum raforkuvettvangi komið okkur í þær ógöngur sem við erum í dag því opinbert markaðsverð hefur vantað sem hvati til að byggja nýjar virkjanir. Til skamms tíma er framboðsskylda ein tillaga að lausn og hún liggur á borði stjórnvalda. Höfundur er sérfræðingur í orkuviðskiptum hjá HS Orku og var fulltrúi í starfshópi um raforkuöryggi á heildsölumarkaði. Greinin hefur verið uppfærð.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun