Tvíburarannsókn sýnir sterk tengsl milli áfalla í æsku og geðraskana Hólmfríður Gísladóttir skrifar 9. mars 2024 09:00 Doktorsverkefni Hildu snýst um áföll í æsku og seiglu í kjölfar áfalla. Leiðbeinandi hennar er Unnur Anna Valdimarsdóttir, sem er ábyrgðarmaður Áfallasögu kvenna. Háskóli Íslands/Kristinn Ingvarsson Rannsókn sem byggði á gögnum úr svokallaðri Tvíburaskrá Svíþjóðar hefur leitt í ljós að einstaklingar sem urðu fyrir áfalli í æsku voru 2,4 sinnum líklegri til að hafa verið greindir með geðsjúkdóm en þeir sem komust í gegnum æskuna áfallalaust. Þá jukust líkurnar á greiningu geðsjúkdóms um 52 prósent við hvert viðbótaráfall umfram eitt. Niðurstöðurnar hafa verið birtar í JAMA Psychiatry en fyrsti höfundur rannsóknarinnar er Hilda Björk Daníelsdóttir, sem mun verja doktorsritgerð sína um áföll í æsku við Háskóla Íslands í júní. Hún býr og starfar í Stokkhólmi og þess má til gamans geta að hún er sjálf tvíburi. „Fyrri rannsóknir hafa leitt í ljós að sá sem upplifir einhvers konar áfall eða áföll í æsku er í aukinni áhættu á að þróa með sér geðröskun á fullorðinsárum. En til þess að varpa skýrara ljósi á áhættuna þá lögðum við upp með þessa rannsókn og hún sem sagt byggir á gögnum um 25.252 tvíbura úr sænska tvíburagagnagrunninum,“ segir Hilda. Tvíburaskráin svokallaða safnar upplýsingum um alla þá tvíbura sem fæðast í Svíþjóð og eru viljugir til þátttöku. Þannig er að finna í grunninum gögn um tvíbura sem fæddust fyrir 1900 og tvíbura sem hafa fæðst á síðustu árum. Tvíburarnir svara meðal annars spurningalistum, þar sem til dæmis er spurt um áföll í æsku, og í rannsókninni voru þau gögn keyrð saman við önnur heilbrigðisgögn. „Tvíburarnir eru til dæmis spurðir um andlega og líkamlega vanrækslu, andlegt, líkamlegt og kynferðislegt ofbeldi, nauðgun og hatursglæpi. Þessi gögn eru síðan tengd við heilsufarsupplýsingar í Svíþjóð og við fengum upplýsingar um greiningar á geðröskunum frá sænsku sjúkraskránni,“ útskýrir Hilda. Rannsóknin snérist þannig um að skoða tengsl áfalla í æsku og geðraskana á fullorðinsárum og í ljós kom að það voru ekki aðeins sterk tengsl þarna á milli heldur einnig á milli fjölda áfalla í æsku og aukinnar áhættu á áfallastreitu, þunglyndi, kvíða og áfengis- og vímuefnavanda á fullorðinsárum. Áfallamiðuðu sálfræðimeðferð geti hjálpað Hilda segir rannsóknina nýlundu að því leiti að annar þáttur hennar snéri að tvíburapörum, 6.852 einstaklingum, þar sem annar hafði upplifaði áföll í æsku en hinn ekki. Áður hafði verið sýnt fram á áhættumun milli tveggja óskyldra einstaklinga, þar sem annar hafði sögu um áföll en hinn ekki. „Með þessu gátum við útilokað erfðaþáttinn og aðra fjölskyldutengda þætti, til dæmis aðstæður í æsku,“ segir Hilda. Rannsóknin leiddi meðal annars í ljós að áhættan á greinast með geðröskun var mest þegar um var að ræða nauðgun eða annað kynferðisofbeldi eða þegar áföllin voru þrjú eða fleiri. Meðal tvíburaparanna voru þeir sem höfðu upplifað áfall eða illa meðferð 1,2 sinnum líklegri til að hafa greinst með geðröskun þegar um var að ræða eineggja tvíbura og 1,7 sinnum líklegri þegar um var að ræða tvíeggja tvíbura. „Þetta sýnir í rauninni bara svart á hvítu hversu afdrifarík áföll eru fyrir heilsu fólks til lengri tíma,“ segir Hilda um niðurstöðurnar. Hún segir það hafa komið sérstaklega á óvart hversu sterk tengslin milli áfalla og geðraskana voru þegar búið var að stjórna fyrir erfðaáhrifum og öðrum aðstæðum í æsku. „Ég vonast til þess að þessar niðurstöðu opni augu fólks fyrir því hvaða áhrif áföll í æsku geta mögulega haft á geðheilsu á fullorðinsárum. Þetta sýnir hversu afdrifarík þau eru fyrir heilsu fólks og hversu mikilvægt það er að koma í veg fyrir þau og styðja við börn sem lenda í slíkum áföllum,“ segir Hilda. Hún segir niðurstöðurnar benda til þess að það geti dregið úr líkunum á geðröskunum ef fólk fær áfallamiðaða sálfræðimeðferð til að vinna úr reynslu sinni. Rannsóknin er hluti af doktorsverkefni Hildu en hún segir næsta skref að rannsaka „seiglu“ (e. psychological resilience), það er að segja hæfni einstaklinga til að halda heilsu í erfiðum aðstæðum eða í kjölfar áfalla. Vísindi Heilbrigðismál Geðheilbrigði Börn og uppeldi Mest lesið Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Innlent Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Erlent Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Innlent Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ Innlent Annasamt ár á Bessastöðum: Kóngafólk, keisari, umtöluð undirskrift og brúnir skór Innlent Freista þess að hindra að Bandaríkin fargi miklu magni getnaðarvarna Erlent Áhrifin af stöðvunarkröfunni óveruleg Innlent Arabaríkin sameinast um afvopnun Hamas og fordæmingu á árásunum 7. október Erlent Þyrlan farin vestur í hvítabjarnareftirlit Innlent „Eins og að vera úti á rúmsjó“ í Eyjum annað kvöld Veður Fleiri fréttir Skýrara hvar besta veðrið verður um helgina Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Trump hækkar tolla á Ísland og viðbúnaður á Þjóðhátíð Þyrlan farin vestur í hvítabjarnareftirlit Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Annasamt ár á Bessastöðum: Kóngafólk, keisari, umtöluð undirskrift og brúnir skór Áhrifin af stöðvunarkröfunni óveruleg Mengun gæti borist á Snæfellsnes og Vestfirði Hlutum kastað til í verslun og könnu í bílrúðu Óheppilegt ef fölsk mynd varpar sök á saklausan mann Skiptar skoðanir um umfang og kostnað vegna listaverks Ólafs í Eyjum Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ „Komið nóg af áföllum“ Níu ára og með sitt eigið „Fannars bakarí“ í Njarðvík „Þetta er hættuleg helgi“ Eldri borgarar sem verði fyrir ofbeldi ættingja geti hvergi leitað Aldraðir beittir ofbeldi af ættingjum og gervigreindarmistök lögreglu Ferðaþjónustuþorpið Vík: „Við erum ein á báti“ Tjaldsvæði á Norðurlandi óðum að fyllast Framkvæmdir við Hvammsvirkjun stöðvaðar Borgin hafnar yfirlýsingum KSÍ Fólk varist dúfur í Vestmannaeyjum Ógnaði vegfarendum með stórum hníf Ferðamaður lést við Breiðamerkursand „Í Evrópumálum tel ég að þetta sé ekki rétti tíminn að fara í þá vegferð“ Falið ofbeldi gegn eldri borgurum: „Þetta er barnið mitt, ég ól það upp, gerði ég mistök?“ Ísbjarnareftirlit á Vestfjörðum Íslenskum nemendum fækkar en erlendum fjölgar Lögregla biðst afsökunar vegna myndarinnar Þyrlan kölluð út vegna bráðra veikinda á Breiðamerkursandi Sjá meira
Þá jukust líkurnar á greiningu geðsjúkdóms um 52 prósent við hvert viðbótaráfall umfram eitt. Niðurstöðurnar hafa verið birtar í JAMA Psychiatry en fyrsti höfundur rannsóknarinnar er Hilda Björk Daníelsdóttir, sem mun verja doktorsritgerð sína um áföll í æsku við Háskóla Íslands í júní. Hún býr og starfar í Stokkhólmi og þess má til gamans geta að hún er sjálf tvíburi. „Fyrri rannsóknir hafa leitt í ljós að sá sem upplifir einhvers konar áfall eða áföll í æsku er í aukinni áhættu á að þróa með sér geðröskun á fullorðinsárum. En til þess að varpa skýrara ljósi á áhættuna þá lögðum við upp með þessa rannsókn og hún sem sagt byggir á gögnum um 25.252 tvíbura úr sænska tvíburagagnagrunninum,“ segir Hilda. Tvíburaskráin svokallaða safnar upplýsingum um alla þá tvíbura sem fæðast í Svíþjóð og eru viljugir til þátttöku. Þannig er að finna í grunninum gögn um tvíbura sem fæddust fyrir 1900 og tvíbura sem hafa fæðst á síðustu árum. Tvíburarnir svara meðal annars spurningalistum, þar sem til dæmis er spurt um áföll í æsku, og í rannsókninni voru þau gögn keyrð saman við önnur heilbrigðisgögn. „Tvíburarnir eru til dæmis spurðir um andlega og líkamlega vanrækslu, andlegt, líkamlegt og kynferðislegt ofbeldi, nauðgun og hatursglæpi. Þessi gögn eru síðan tengd við heilsufarsupplýsingar í Svíþjóð og við fengum upplýsingar um greiningar á geðröskunum frá sænsku sjúkraskránni,“ útskýrir Hilda. Rannsóknin snérist þannig um að skoða tengsl áfalla í æsku og geðraskana á fullorðinsárum og í ljós kom að það voru ekki aðeins sterk tengsl þarna á milli heldur einnig á milli fjölda áfalla í æsku og aukinnar áhættu á áfallastreitu, þunglyndi, kvíða og áfengis- og vímuefnavanda á fullorðinsárum. Áfallamiðuðu sálfræðimeðferð geti hjálpað Hilda segir rannsóknina nýlundu að því leiti að annar þáttur hennar snéri að tvíburapörum, 6.852 einstaklingum, þar sem annar hafði upplifaði áföll í æsku en hinn ekki. Áður hafði verið sýnt fram á áhættumun milli tveggja óskyldra einstaklinga, þar sem annar hafði sögu um áföll en hinn ekki. „Með þessu gátum við útilokað erfðaþáttinn og aðra fjölskyldutengda þætti, til dæmis aðstæður í æsku,“ segir Hilda. Rannsóknin leiddi meðal annars í ljós að áhættan á greinast með geðröskun var mest þegar um var að ræða nauðgun eða annað kynferðisofbeldi eða þegar áföllin voru þrjú eða fleiri. Meðal tvíburaparanna voru þeir sem höfðu upplifað áfall eða illa meðferð 1,2 sinnum líklegri til að hafa greinst með geðröskun þegar um var að ræða eineggja tvíbura og 1,7 sinnum líklegri þegar um var að ræða tvíeggja tvíbura. „Þetta sýnir í rauninni bara svart á hvítu hversu afdrifarík áföll eru fyrir heilsu fólks til lengri tíma,“ segir Hilda um niðurstöðurnar. Hún segir það hafa komið sérstaklega á óvart hversu sterk tengslin milli áfalla og geðraskana voru þegar búið var að stjórna fyrir erfðaáhrifum og öðrum aðstæðum í æsku. „Ég vonast til þess að þessar niðurstöðu opni augu fólks fyrir því hvaða áhrif áföll í æsku geta mögulega haft á geðheilsu á fullorðinsárum. Þetta sýnir hversu afdrifarík þau eru fyrir heilsu fólks og hversu mikilvægt það er að koma í veg fyrir þau og styðja við börn sem lenda í slíkum áföllum,“ segir Hilda. Hún segir niðurstöðurnar benda til þess að það geti dregið úr líkunum á geðröskunum ef fólk fær áfallamiðaða sálfræðimeðferð til að vinna úr reynslu sinni. Rannsóknin er hluti af doktorsverkefni Hildu en hún segir næsta skref að rannsaka „seiglu“ (e. psychological resilience), það er að segja hæfni einstaklinga til að halda heilsu í erfiðum aðstæðum eða í kjölfar áfalla.
Vísindi Heilbrigðismál Geðheilbrigði Börn og uppeldi Mest lesið Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Innlent Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Erlent Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Innlent Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ Innlent Annasamt ár á Bessastöðum: Kóngafólk, keisari, umtöluð undirskrift og brúnir skór Innlent Freista þess að hindra að Bandaríkin fargi miklu magni getnaðarvarna Erlent Áhrifin af stöðvunarkröfunni óveruleg Innlent Arabaríkin sameinast um afvopnun Hamas og fordæmingu á árásunum 7. október Erlent Þyrlan farin vestur í hvítabjarnareftirlit Innlent „Eins og að vera úti á rúmsjó“ í Eyjum annað kvöld Veður Fleiri fréttir Skýrara hvar besta veðrið verður um helgina Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Trump hækkar tolla á Ísland og viðbúnaður á Þjóðhátíð Þyrlan farin vestur í hvítabjarnareftirlit Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Annasamt ár á Bessastöðum: Kóngafólk, keisari, umtöluð undirskrift og brúnir skór Áhrifin af stöðvunarkröfunni óveruleg Mengun gæti borist á Snæfellsnes og Vestfirði Hlutum kastað til í verslun og könnu í bílrúðu Óheppilegt ef fölsk mynd varpar sök á saklausan mann Skiptar skoðanir um umfang og kostnað vegna listaverks Ólafs í Eyjum Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ „Komið nóg af áföllum“ Níu ára og með sitt eigið „Fannars bakarí“ í Njarðvík „Þetta er hættuleg helgi“ Eldri borgarar sem verði fyrir ofbeldi ættingja geti hvergi leitað Aldraðir beittir ofbeldi af ættingjum og gervigreindarmistök lögreglu Ferðaþjónustuþorpið Vík: „Við erum ein á báti“ Tjaldsvæði á Norðurlandi óðum að fyllast Framkvæmdir við Hvammsvirkjun stöðvaðar Borgin hafnar yfirlýsingum KSÍ Fólk varist dúfur í Vestmannaeyjum Ógnaði vegfarendum með stórum hníf Ferðamaður lést við Breiðamerkursand „Í Evrópumálum tel ég að þetta sé ekki rétti tíminn að fara í þá vegferð“ Falið ofbeldi gegn eldri borgurum: „Þetta er barnið mitt, ég ól það upp, gerði ég mistök?“ Ísbjarnareftirlit á Vestfjörðum Íslenskum nemendum fækkar en erlendum fjölgar Lögregla biðst afsökunar vegna myndarinnar Þyrlan kölluð út vegna bráðra veikinda á Breiðamerkursandi Sjá meira