Boðað til mótmæla vegna yfirheyrsla á blaðamönnum

„Fjölmennum á Austurvöll og sýnum samstöðu með frjálsum fjölmiðlum. Að lögreglan á Norðurlandi Eystra skuli kalla til yfirheyrslu fjölmiðlafólk fyrir gagnrýna umfjöllun með erindi til almennings er óásættanleg skerðing á tjáningarfrelsi,“ segir í fundarboði.

Mótmælin eru fyrirhuguð á Austurvelli klukkan 14 á morgun sem og á Ráðhústorgi á Akureyri. Nú þegar þetta er skrifað hafa um sex hundruð manns svarað kallinu, ýmist lýst yfir áhuga eða boðað komu sína.

Eins og fram hefur komið hefur Páley Borgþórsdóttir, lögreglustjóri á Norðurlandi eystra, boðað fjóra blaðamenn til yfirheyrslu. Þeir hafa stöðu sakbornings í því máli sem til rannsóknar er.

Óljóst hvað er verið að rannsaka

Málið, sem er að ýmsu leyti óskýrt, virðist tengjast meintu hvarfi á farsíma Páls Steingrímssonar skipsstjóra hjá Samherja hvar ætlað er að hafi verið að finna gögn sem sýna að hin svokallaða Skæruliðadeild Samherja hafi haft uppi meðal annars áform um að grafa undan trúverðugleika blaðamanna sem fjölluðu um Samherjaskjölin, umsvif sjávarútvegsfyrirtækisins í Namibíu. 

Þetta leiddi svo til fréttaflutnings af aðgerðaráætlunum téðrar skæruliðadeildar í fréttum sem fyrst birtust á Kjarnanum og í Stundinni en voru svo teknar upp á flestum miðlum öðrum.

Væntanlegar yfirheyrslur Páleyjar Borgþórsdóttur lögreglustjóra hafa vakið verulega athygli en í tilkynningu sem embætti lögreglunnar á Norðurlandi eystra gaf út á þriðjudag er embættið með brot gegn friðhelgi einkalífs til rannsóknar og er málið sagt í hefðbundnum farvegi. „Liður í rannsóknum sakamála er að fram fari skýrslutökur af aðilum og vitnum í því skyni að upplýsa mál,“ segir í yfirlýsingunni.

Fjórmenningarnir eru þau Þórður Snær Júlíusson ritstjóri Kjarnans, Aðalsteinn Kjartansson blaðamaður á Stundinni, Arnar Þór Ingólfsson blaðamaður á Kjarnanum og svo Þóra Arnórsdóttir á RÚV og eru þau með stöðu sakbornings.

Ógn við frelsi fjölmiðla

Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra, formaður Sjálfstæðisflokksins, lét sig málið varða í vikunni og telur blaðamenn síst of góða til að svara spurningum lögreglu. Blaðamannafélags Íslands og Félag fréttamanna vilja hins vegar meina að Bjarni (þykist) misskilji málið. Í yfirlýsingu segir að lagaleg sérstaða blaða- og fréttamanna í störfum sínum ætti því að vera skýr. „Vandséð er hverju blaða- og fréttamennirnir fjórir geta svarað umfram það í yfirheyrslum hjá lögreglu.“

Sigríður Dögg segir jafnframt, í viðtali við fréttastofu, að málið sé einn angi Samherjamála.

Bjarni gaf hins vegar lítið fyrir þessi viðbrögð félaganna og telur blaðamenn verða að þola að lögregla rannsaki mál sé uppi grunur um að lögbrot hafi verið framið.

Ungliðahreyfingarnar, sem boðað hafa til mótmælanna, segja á hinn bóginn að fjölmiðlafrelsi sé grunnstoð hvers lýðræðissamfélags og því vilji þær mótmæla; aðgerðum lögreglunnar á Norðurlandi Eystra: 

„Þær ógna frelsi fjölmiðla hér á landi til að segja frá þeim fréttum sem varða almannahagsmuni og getur verið þess valdandi að fjölmiðlar haldi ekki trausti heimildamanna sinna af ótta við lögsókn. 

Því hvetjum við sem flesta til að mæta á samstöðufund á Ráðhústorgi til að mótmæla þessari aðför að fjölmiðlafrelsi og standa vörð um lýðræðið!“ segir í herkvaðningu ungliðahreyfinganna. 

Athygli vekur að ungliðahreyfing Vinstri grænna er meðal þeirra sem boða til mótmælanna, í ljósi þess að málið virðist með afskiptum Bjarna vera að taka á sig pólitíska mynd. Vinstri grænir eru aðilar að ríkisstjórninni þeirri sem fjármálaráðherra á aðild að.

Mótmælastaða við lögreglustöðina

Gunnar Smári Egilsson fjölmiðlamaður sem stýrir þætti á netinu sem heitir Rauða borðið kallaði til nokkra reynda blaðamenn að fornu og nýju sem ræddu málið af nokkru kappi. Gestir Gunnars Smára voru þau Aðalsteinn Kjartansson, Atli Þór Fanndal, framkvæmdastjóri Íslandsdeildar Transparency International, Kristinn Hrafnsson, ritstjóri Wikileaks, Jóhannes Kr. Kristjánsson blaðamaður, Sigríður Dögg Auðunsdóttir, fréttamaður og formaður Blaðamannafélags Íslands, og Þóra Kristín Ásgeirsdóttir, fyrrverandi blaðamaður og núverandi upplýsingafulltrúi Íslenskrar erfðagreiningar.

Kristinn hvatti til samstöðu blaðamanna og almennings; fjölmiðlar væru eins og kanarífuglinn í kolanámunni þegar fasísk öfl láta á sér kræla. Að þeim er fyrst sótt þegar alræðisöfl eru annars vegar. Til stendur að yfirheyra Aðalstein Kjartansson að morgni mánudags, klukkan 10:00, í lögreglustöðinni Vínlandsleið í Grafarholti. Taldi Kristinn vert að boða til mótmælastöðu við lögreglustöðina og lýsti því yfir að sjálfur myndi hann vera þar.

Uppfært 11:35

Stjórn Samtaka kvenna um Nýja stjórnarskrá var rétt í þessu að senda frá sér yfirlýsingu þar sem lögreglurannsóknin er fordæmd. Þar segir að fjölmiðlaumfjöllun fjórmenninganna af téðu máli varði almannahagsmuni, „upplýsingar um ámælisverða háttsemi eins áhrifaríkasta fyrirtæki landsins sem byggir afkomu sína á auðlindum þjóðarinnar.“

Vakin er athygli á að almenn regla í lýðræðisríkjum sé sú að fjölmiðlafólk njóti sérstakrar lagaverndar í sínum störfum þegar kemur að hagnýtingu upplýsinga, hvaðan svo sem þær koma.

„Aðgerðir lögreglu eru því með öllu tilhæfulausar. Það er grafalvarlegt að ráðist sé svo að blaðafólki fyrir það eitt að segja frá mikilvægum upplýsingum. Frjáls fjölmiðlun er einn af hornsteinum lýðræðisins, og þegar ráðist er að þeim er það árás á allan almenning.“

Stjórnin lýsir yfir stuðningi við blaðamennina og krefjast þess af stjórnvöldum að þau tryggi almennt lagavernd blaða- og fréttamanna og stuðli að betra og öruggara starfsumhverfi þeirra. Áréttað er í yfirlýsingunni mikilvægi nýrrar stjórnarskrár og hvetja samtökin til þess að fólk mæti á mótmælin.