Eru orð til alls fryst? Birgir Birgisson skrifar 18. júlí 2021 09:02 Í heimi þar sem fjölmiðlun er orðið loðið hugtak og í raun getur hver sem er dreift hverju sem er um allan heim á augabragði, er full ástæða til að beina athyglinni að því hvernig fréttir eru skrifaðar og hvernig er sagt frá atburðum daglegs lífs. Orð og orðalag skipta máli. Það hefur til dæmis töluverð áhrif og getur jafnvel haft mótandi áhrif á skoðanir fólks hvernig fjölmiðlar segja frá atburðum líðandi stundar. Í mörg ár og jafnvel áratugi höfum við heyrt og lesið fréttir af náinni framtíð þar sem sjálfkeyrandi ökutæki svífa um borgir og bæi. Hins vegar mætti halda, þegar fólk les íslenskar fréttir af hversdagslegum umferðarslysum og árekstrum, að innreið sjálfkeyrandi ökutækja sé fyrir löngu hafin. Nánast daglega birtast fréttir þar sem sagt er frá bílum sem rákust á, bifreiðum sem hafi oltið eða ekið út fyrir veg. Í fæstum tilvikum kemur fram að bifreiðum er oftast, næstum alltaf, stjórnað af manneskju sem hugsanlega ber einhverja ábyrgð á því sem gerðist. Hvergi sést þessi tilhneiging betur en þegar svo óheppilega vill til að óvarinn vegfarandi “verður fyrir” bifreið. Hvort sem um er að ræða gangandi eða hjólandi vegfaranda er iðulega talað um að “hjólreiðamaður hafi orðið fyrir bifreið” eða “gangandi hafi lent fyrir bíl”. Í því samhengi er nánast eins og óvarði vegfarandinn sé gerandinn, sá sem hafi valið að “vera fyrir” eða á einhvern hátt valdið óhappinu. Það eru meira að segja til nýleg dæmi um fyrirsagnir þar sem talað er um að barn hafi “orðið fyrir bifreið á gangbraut”. Í nær öllum slíkum tilvikum verður óhappið sannanlega vegna þess að bílstjóri ók bifreið sinni ekki með þeirri athygli og varkárni sem aksturinn krefst, hvort sem það gerðist af ásetningi, hreinni óheppni eða einhverjum öðrum ástæðum. Nú kann einhverjum að finnast þetta smámunasemi og hártoganir, að finnast það skipta máli hvort talað sé um bíla eða bílstjóra, eða hvort gefið sé í skyn að þolandinn beri ábyrgðina á því sem gerðist. Til að átta okkur betur á því hversu öfugsnúið þetta er gæti verið gagnlegt að heimfæra aðstæðurnar á einhver annars konar tilvik. Getum við t.d. séð fyrir okkur frétt með fyrirsögninni “Bargestur braut glas með andlitinu” eða “Húsmóðir varð fyrir krepptum hnefa”? Meðvirknin með ofríki ökutækjanna er orðin svo alvarleg að fólki þykir almennt sjálfsagt að sleppa því að minnast á ábyrgð bílstjóra þegar alvarleg óhöpp gerast. Og það er jafnvel í alvarlegustu slysunum að meðvirknin er mest, þegar fólk forðast að staðsetja ábyrgðina einmitt af því slysið hafði alvarlegar afleiðingar. Nýlega birtist frétt á vefsíðu mbl.is þar sem sagt var frá því að um helmingur allra alvarlegra slysa sem henda börn á reiðhjólum verða vegna þess að ekið er á þau. Einungis fjórðungur slíkra slysa verða þegar börn detta eða slasa sig sjálf á einhvern hátt. Hjá fullorðnu hjólreiðafólki er þessu þveröfugt farið. Þar er algengast að fólk valdi sjálft tjóninu og meiðslunum, en það er sem betur fer mun sjaldgæfara að hjólreiðafólki “verði fyrir” bifreið. Það skýrir sig vonandi sjálft að þessi munur gerist bara af einni ástæðu. Þeir sem ekki hafa aldur eða þroska til að “passa sig á bílunum” verða einfaldlega fyrir þeim. Af því krafan á bílstjórana að aka af varkárni er varla til staðar. Nú þegar stærsta ferðahelgi ársins er framundan væri það óskandi að þeir sem bera ábyrgð á umfjöllun fjölmiðla um umferðarslys og önnur alvarleg óhöpp myndu skoða svolítið betur hvernig sú umfjöllun fer fram. Það skiptir máli að bílstjórar verði meðvitaðir um ábyrgð sína þegar tveggja tonna ökutæki er rennt yfir gangbraut eða framhjá leiksvæði. Ef fréttir af slysum gera engan ábyrgan fyrir slysinu sofnar fólk á verðinum, eins og virðist því miður vera orðin föst hefð í flestum íslenskum fjölmiðlum. Orðalag skiptir máli, eins og fyrirsögnin á þessu greinarkorni sýnir, þar sem leiðinlegri innsláttarvillu var viljandi laumað inn og er eflaust enn að trufla einhverja lesendur. Ef þolandanum í umferðarslysinu, barninu á hjólinu, er gerð upp einhvers konar ábyrgð á slíku atviki festir það þá ranghugmynd í sessi og í huga flestra að börn eigi að “passa sig á bílunum”. En við vitum vonandi öll að hið rétta er að bílstjórum ber að fara varlega nærri börnum. Höfundur er formaður Reiðhjólabænda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umferðaröryggi Mest lesið Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Sjá meira
Í heimi þar sem fjölmiðlun er orðið loðið hugtak og í raun getur hver sem er dreift hverju sem er um allan heim á augabragði, er full ástæða til að beina athyglinni að því hvernig fréttir eru skrifaðar og hvernig er sagt frá atburðum daglegs lífs. Orð og orðalag skipta máli. Það hefur til dæmis töluverð áhrif og getur jafnvel haft mótandi áhrif á skoðanir fólks hvernig fjölmiðlar segja frá atburðum líðandi stundar. Í mörg ár og jafnvel áratugi höfum við heyrt og lesið fréttir af náinni framtíð þar sem sjálfkeyrandi ökutæki svífa um borgir og bæi. Hins vegar mætti halda, þegar fólk les íslenskar fréttir af hversdagslegum umferðarslysum og árekstrum, að innreið sjálfkeyrandi ökutækja sé fyrir löngu hafin. Nánast daglega birtast fréttir þar sem sagt er frá bílum sem rákust á, bifreiðum sem hafi oltið eða ekið út fyrir veg. Í fæstum tilvikum kemur fram að bifreiðum er oftast, næstum alltaf, stjórnað af manneskju sem hugsanlega ber einhverja ábyrgð á því sem gerðist. Hvergi sést þessi tilhneiging betur en þegar svo óheppilega vill til að óvarinn vegfarandi “verður fyrir” bifreið. Hvort sem um er að ræða gangandi eða hjólandi vegfaranda er iðulega talað um að “hjólreiðamaður hafi orðið fyrir bifreið” eða “gangandi hafi lent fyrir bíl”. Í því samhengi er nánast eins og óvarði vegfarandinn sé gerandinn, sá sem hafi valið að “vera fyrir” eða á einhvern hátt valdið óhappinu. Það eru meira að segja til nýleg dæmi um fyrirsagnir þar sem talað er um að barn hafi “orðið fyrir bifreið á gangbraut”. Í nær öllum slíkum tilvikum verður óhappið sannanlega vegna þess að bílstjóri ók bifreið sinni ekki með þeirri athygli og varkárni sem aksturinn krefst, hvort sem það gerðist af ásetningi, hreinni óheppni eða einhverjum öðrum ástæðum. Nú kann einhverjum að finnast þetta smámunasemi og hártoganir, að finnast það skipta máli hvort talað sé um bíla eða bílstjóra, eða hvort gefið sé í skyn að þolandinn beri ábyrgðina á því sem gerðist. Til að átta okkur betur á því hversu öfugsnúið þetta er gæti verið gagnlegt að heimfæra aðstæðurnar á einhver annars konar tilvik. Getum við t.d. séð fyrir okkur frétt með fyrirsögninni “Bargestur braut glas með andlitinu” eða “Húsmóðir varð fyrir krepptum hnefa”? Meðvirknin með ofríki ökutækjanna er orðin svo alvarleg að fólki þykir almennt sjálfsagt að sleppa því að minnast á ábyrgð bílstjóra þegar alvarleg óhöpp gerast. Og það er jafnvel í alvarlegustu slysunum að meðvirknin er mest, þegar fólk forðast að staðsetja ábyrgðina einmitt af því slysið hafði alvarlegar afleiðingar. Nýlega birtist frétt á vefsíðu mbl.is þar sem sagt var frá því að um helmingur allra alvarlegra slysa sem henda börn á reiðhjólum verða vegna þess að ekið er á þau. Einungis fjórðungur slíkra slysa verða þegar börn detta eða slasa sig sjálf á einhvern hátt. Hjá fullorðnu hjólreiðafólki er þessu þveröfugt farið. Þar er algengast að fólk valdi sjálft tjóninu og meiðslunum, en það er sem betur fer mun sjaldgæfara að hjólreiðafólki “verði fyrir” bifreið. Það skýrir sig vonandi sjálft að þessi munur gerist bara af einni ástæðu. Þeir sem ekki hafa aldur eða þroska til að “passa sig á bílunum” verða einfaldlega fyrir þeim. Af því krafan á bílstjórana að aka af varkárni er varla til staðar. Nú þegar stærsta ferðahelgi ársins er framundan væri það óskandi að þeir sem bera ábyrgð á umfjöllun fjölmiðla um umferðarslys og önnur alvarleg óhöpp myndu skoða svolítið betur hvernig sú umfjöllun fer fram. Það skiptir máli að bílstjórar verði meðvitaðir um ábyrgð sína þegar tveggja tonna ökutæki er rennt yfir gangbraut eða framhjá leiksvæði. Ef fréttir af slysum gera engan ábyrgan fyrir slysinu sofnar fólk á verðinum, eins og virðist því miður vera orðin föst hefð í flestum íslenskum fjölmiðlum. Orðalag skiptir máli, eins og fyrirsögnin á þessu greinarkorni sýnir, þar sem leiðinlegri innsláttarvillu var viljandi laumað inn og er eflaust enn að trufla einhverja lesendur. Ef þolandanum í umferðarslysinu, barninu á hjólinu, er gerð upp einhvers konar ábyrgð á slíku atviki festir það þá ranghugmynd í sessi og í huga flestra að börn eigi að “passa sig á bílunum”. En við vitum vonandi öll að hið rétta er að bílstjórum ber að fara varlega nærri börnum. Höfundur er formaður Reiðhjólabænda.
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun