Hvernig getum við stutt betur börn með námserfiðleika í grunnskólum? Ingibjörg Karlsdóttir og Sigrún Harðardóttir skrifa 11. júní 2021 17:01 Farsæl skólaganga getur skipt sköpum fyrir framtíð barna. Ábyrgð skóla er því mikil og ekki síst hvað varðar stuðning við börn sem eiga í hvað mestum erfiðleikum. Samhliða nýrri og breyttri skólastefnu um skóla án aðgreiningar hefur félagsmótunarhlutverk skóla aukist. Kennarar standa í auknum mæli frammi fyrir því að láta sig varða börn í í erfiðum félagslegum aðstæðum og persónulegum vanda. Vandinn varðar margvíslega viðkvæma stöðu fjölda skólabarna, meðal annars vegna námserfiðleika og ýmis konar raskana. Þróunin hefur verið sú að nemendum í sérkennslu fjölgar og er áætlað að nú njóti allt að 25% barna einhvers konar sérstuðnings í grunnskóla. Vaxandi hlutfall greininga vegna námserfiðleika, félags- og tilfinningalegra erfiðleika eða hegðunarvanda hefur áhrif á starf kennarans, líðan barnsins og möguleika þeirra til að njóta sín í skólastarfinu. Hér gerum við grein fyrir niðurstöðum þriggja rannsókna, sem undirritaðar hafa unnið að undanfarin ár, sem allar höfðu það að markmiði að kanna stuðning við börn með námserfiðleika í grunnskólum. Niðurstöður byggja annars vegar á viðtölum við foreldra og kennara og hins vegar á spurningalistakönnun sem send var til kennara og annars fagfólks grunnskóla. Hvað segja foreldrar barna með námserfiðleika? Í viðtölum við foreldra komu fram þrjár megin áherslur. Í fyrsta lagi segja þeir að ekki sé nægilegt upplýsingastreymi milli skóla og heimilis. Foreldrum er í mun að fá reglulega upplýsingar um stöðu og líðan barns í skólanum og kalla eftir virðingu og umhyggju gagnvart barninu. Í öðru lagi finnst foreldrum vera of mikið álag á heimilin vegna heimanáms barnanna og að auka þurfi námslegan stuðning og framboð af sérhæfðu námsefni fyrir börn með námserfiðleika. Foreldrar eru ánægðir með ýmislegt svo sem námsver og sérkennslu, einstaklingsnámskrá og einstaklingsáætlun í einstaka greinum. Í þriðja lagi finnst þeim mikilvægt að fleira fagfólk væri til staðar innan skóla til að taka á þeim málum sem upp kunna að koma. Þá sýna niðurstöður að of löng bið eftir greiningu veldur því að barnið bíður og fær ekki viðeigandi stuðning og þjónustu. Hvað segja kennarar og annað fagfólk grunnskóla? Í viðtölum við kennara og annað fagfólk kom fram að þau upplifa mikið álag í starfi sökum fjölbreyttra þarfa nemenda sem hefur áhrif á líðan þeirra og starfsánægju. Að mati kennara og fagfólks má rekja það mikla álag til áskorana sem þau standa frammi fyrir vegna vaxandi fjölbreytileika í nemendahópnum, fjölgunar nemenda með ýmis frávik í þroska og nauðsynjar á sérþekkingu um málefni innflytjenda- og flóttabarna. Kennarar sögðu að þeir hefðu þurft að að fá betri undirbúning í kennaranáminu hvað varðar kennslu og þjálfun í hegðunarmótandi aðferðum fyrir nemendur með námserfiðleika. Þeir vilja auk þess sjá fleiri fagstéttir innan skóla og meiri eftirfylgd í kjölfar greininga barna. Kennarar kalla því eftir aukinni faglegri þjónustu við þennan hóp nemenda og skýrari verkferlum. Hvað geta skólafélagsráðgjafar gert? Niðurstöður sýna að foreldrar og kennarar telja að skorti aðkomu og þekkingu fleiri fagstétta í málum nemenda með námserfiðleika, svo sem félagsráðgjafa, iðjuþjálfa, talmeinafræðinga, þroskaþjálfa og fleiri. Þá sýna niðurstöður að annarra úrbóta sé jafnframt þörf til að draga úr álagi og auka svigrúm kennara til að sinna kennslu og undirbúningi hennar. Í því sambandi má sérstaklega nefna aukna eftirfylgd í málum nemenda í kjölfar greininga á þroskafrávikum. Af öllu þessu má ráða að mikilvægt sé að efla faglega þjónustu við börn með námserfiðleika í grunnskólum með því að fjölga faglærðu fólki innan skólanna. Mikilvægt er að hlusta á raddir foreldra og kennara og kalli þeirra eftir að fá fleiri fagstéttir inn í skólana til að létta af þeim álagi og styðja um leið við börn með fjölbreytilegan vanda og ýmis þroskafrávik. Í því sambandi liggur beinast við að nefna skólafélagsráðgjöf. Félagsráðgjafar hafa sérstaka þjálfun í málastjórn sem byggist á því að afla upplýsinga um félagslegar aðstæður og tengsl einstaklings ásamt því að hafa yfirsýn hverjir koma að málum hans og tryggja þar með samfellu í þeirri þjónustu sem veitt er. Auk þess vinna félagsráðgjafar í skólum á heildrænan hátt í málum barna í samvinnu við fjölskyldur, aðrar fagstéttir og aðrar þjónustustofnanir með áherslu á að greina og meta þá þætti sem geta haft áhrif á námslega stöðu og almenna líðan barna. Skólafélagsráðgjafar hafa auk þess sérþekkingu á þróun forvarna- og stuðningsúrræða fyrir börn með það að markmiði að öll börn geti notið sín í skólaumhverfinu. Farsældarfrumvarp barna- og félagsmálaráðherra lofar góðu þar sem kveðið er á um málastjóra í nærumhverfi barns sem skipuleggur stuðningsúrræði og eftirfylgd. Í allri stefnumótun í málefnum barna er mikilvægt að hafa í huga að það getur verið dýrt að spara kostnað í stuðningi við börn í vanda á mikilvægasta þroskaskeiði þeirra. Rannsóknir benda eindregið til að slíkur sparnaður leiðir til aukins kostnaðar síðar meir. Brösótt skólaganga getur haft í för með sér brotthvarf úr námi, aukna hættu á fíknivanda af ýmsu tagi, heilsuleysi og alvarleg geðræn vandamál. Ingibjörg Karlsdóttir er félagsráðgjafi MPH á BUGL og Sigrún Harðardóttir er lektor við félagsráðgjafardeild HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Sjá meira
Farsæl skólaganga getur skipt sköpum fyrir framtíð barna. Ábyrgð skóla er því mikil og ekki síst hvað varðar stuðning við börn sem eiga í hvað mestum erfiðleikum. Samhliða nýrri og breyttri skólastefnu um skóla án aðgreiningar hefur félagsmótunarhlutverk skóla aukist. Kennarar standa í auknum mæli frammi fyrir því að láta sig varða börn í í erfiðum félagslegum aðstæðum og persónulegum vanda. Vandinn varðar margvíslega viðkvæma stöðu fjölda skólabarna, meðal annars vegna námserfiðleika og ýmis konar raskana. Þróunin hefur verið sú að nemendum í sérkennslu fjölgar og er áætlað að nú njóti allt að 25% barna einhvers konar sérstuðnings í grunnskóla. Vaxandi hlutfall greininga vegna námserfiðleika, félags- og tilfinningalegra erfiðleika eða hegðunarvanda hefur áhrif á starf kennarans, líðan barnsins og möguleika þeirra til að njóta sín í skólastarfinu. Hér gerum við grein fyrir niðurstöðum þriggja rannsókna, sem undirritaðar hafa unnið að undanfarin ár, sem allar höfðu það að markmiði að kanna stuðning við börn með námserfiðleika í grunnskólum. Niðurstöður byggja annars vegar á viðtölum við foreldra og kennara og hins vegar á spurningalistakönnun sem send var til kennara og annars fagfólks grunnskóla. Hvað segja foreldrar barna með námserfiðleika? Í viðtölum við foreldra komu fram þrjár megin áherslur. Í fyrsta lagi segja þeir að ekki sé nægilegt upplýsingastreymi milli skóla og heimilis. Foreldrum er í mun að fá reglulega upplýsingar um stöðu og líðan barns í skólanum og kalla eftir virðingu og umhyggju gagnvart barninu. Í öðru lagi finnst foreldrum vera of mikið álag á heimilin vegna heimanáms barnanna og að auka þurfi námslegan stuðning og framboð af sérhæfðu námsefni fyrir börn með námserfiðleika. Foreldrar eru ánægðir með ýmislegt svo sem námsver og sérkennslu, einstaklingsnámskrá og einstaklingsáætlun í einstaka greinum. Í þriðja lagi finnst þeim mikilvægt að fleira fagfólk væri til staðar innan skóla til að taka á þeim málum sem upp kunna að koma. Þá sýna niðurstöður að of löng bið eftir greiningu veldur því að barnið bíður og fær ekki viðeigandi stuðning og þjónustu. Hvað segja kennarar og annað fagfólk grunnskóla? Í viðtölum við kennara og annað fagfólk kom fram að þau upplifa mikið álag í starfi sökum fjölbreyttra þarfa nemenda sem hefur áhrif á líðan þeirra og starfsánægju. Að mati kennara og fagfólks má rekja það mikla álag til áskorana sem þau standa frammi fyrir vegna vaxandi fjölbreytileika í nemendahópnum, fjölgunar nemenda með ýmis frávik í þroska og nauðsynjar á sérþekkingu um málefni innflytjenda- og flóttabarna. Kennarar sögðu að þeir hefðu þurft að að fá betri undirbúning í kennaranáminu hvað varðar kennslu og þjálfun í hegðunarmótandi aðferðum fyrir nemendur með námserfiðleika. Þeir vilja auk þess sjá fleiri fagstéttir innan skóla og meiri eftirfylgd í kjölfar greininga barna. Kennarar kalla því eftir aukinni faglegri þjónustu við þennan hóp nemenda og skýrari verkferlum. Hvað geta skólafélagsráðgjafar gert? Niðurstöður sýna að foreldrar og kennarar telja að skorti aðkomu og þekkingu fleiri fagstétta í málum nemenda með námserfiðleika, svo sem félagsráðgjafa, iðjuþjálfa, talmeinafræðinga, þroskaþjálfa og fleiri. Þá sýna niðurstöður að annarra úrbóta sé jafnframt þörf til að draga úr álagi og auka svigrúm kennara til að sinna kennslu og undirbúningi hennar. Í því sambandi má sérstaklega nefna aukna eftirfylgd í málum nemenda í kjölfar greininga á þroskafrávikum. Af öllu þessu má ráða að mikilvægt sé að efla faglega þjónustu við börn með námserfiðleika í grunnskólum með því að fjölga faglærðu fólki innan skólanna. Mikilvægt er að hlusta á raddir foreldra og kennara og kalli þeirra eftir að fá fleiri fagstéttir inn í skólana til að létta af þeim álagi og styðja um leið við börn með fjölbreytilegan vanda og ýmis þroskafrávik. Í því sambandi liggur beinast við að nefna skólafélagsráðgjöf. Félagsráðgjafar hafa sérstaka þjálfun í málastjórn sem byggist á því að afla upplýsinga um félagslegar aðstæður og tengsl einstaklings ásamt því að hafa yfirsýn hverjir koma að málum hans og tryggja þar með samfellu í þeirri þjónustu sem veitt er. Auk þess vinna félagsráðgjafar í skólum á heildrænan hátt í málum barna í samvinnu við fjölskyldur, aðrar fagstéttir og aðrar þjónustustofnanir með áherslu á að greina og meta þá þætti sem geta haft áhrif á námslega stöðu og almenna líðan barna. Skólafélagsráðgjafar hafa auk þess sérþekkingu á þróun forvarna- og stuðningsúrræða fyrir börn með það að markmiði að öll börn geti notið sín í skólaumhverfinu. Farsældarfrumvarp barna- og félagsmálaráðherra lofar góðu þar sem kveðið er á um málastjóra í nærumhverfi barns sem skipuleggur stuðningsúrræði og eftirfylgd. Í allri stefnumótun í málefnum barna er mikilvægt að hafa í huga að það getur verið dýrt að spara kostnað í stuðningi við börn í vanda á mikilvægasta þroskaskeiði þeirra. Rannsóknir benda eindregið til að slíkur sparnaður leiðir til aukins kostnaðar síðar meir. Brösótt skólaganga getur haft í för með sér brotthvarf úr námi, aukna hættu á fíknivanda af ýmsu tagi, heilsuleysi og alvarleg geðræn vandamál. Ingibjörg Karlsdóttir er félagsráðgjafi MPH á BUGL og Sigrún Harðardóttir er lektor við félagsráðgjafardeild HÍ.
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun