Hvað eru hefðir og hversu mikilvægar eru þær okkur? Eyrún Gísladóttir skrifar 15. febrúar 2021 07:01 Hefðir geta verð mikilvægur þáttur í að viðhalda menningararfleifð þjóðar og er mikilvægt að við íslendingar höldum í ákveðnar hefðir sem tengja menningu okkar og sögu. En sumar hefðir eru líka orðnar úreltar, og í sumum tilfellum óhjálplegar og hættulegar. Ýmislegt hefur breyst í áranna rás en með þekkingu og þróun hefur næringarþörf okkar breyst og þekking okkar á skaðlegum matvörum aukist. Allt er gott í hófi sagði einhver, en er það rétt og hvað er í hófi? Er eðlilegt að bjóða tveggja ára barni uppá ríflega tvöfaldann daglegann hámarksskammt af salti á einum degi sem að við vitum að getur haft áhrif á líkamlega líðan barnsins? Í dag er bolludagurinn, á morgun Sprengidagurinn og svo að lokum kemur að Öskudeginum á miðvikudaginn. Íslendingar bíða spenntir eftir því að háma í sig djúsí rjómabollur með alls konar góðgæti og slafra í sig saltkjöti og baunum. Að lokum er það svo öskudagurinn, ,,skemmtilegasti dagur ársins” að mati margra barna þar sem börn klæða sig upp og syngja fyrir óheyrilega miklu magni af nammi. Eftir erfiðan daginn koma svo börnin heim spennt að fá að bragða á öllu sælgætinu. Foreldrar reyna af bestu getu að búa til næringarríkann og góðann kvöldmat svo börnin fái nú eitthvað annað í magann en sykur en erfitt er fyrir börnin að hemja sig þegar risa sælgætispoki sem að þau unnu svo sannarlega fyrir blasir við þeim. En horfum aðeins á þetta saman, rjómabollur, saltkjöt og baunir og gígantísk magn af nammi, og allt þetta á þremur dögum. Hvaða áhrif ætli þetta hafi á líkamann okkar, eða líkama barnanna okkar? Hver þekkir ekki magaverkina eftir rjómabolluátið eða hinn mikla þorsta eftir saltkjötið, kannski smá bjúg og orkuleysi? Þekkt er að þeim fjölgar sem leita á Hjartagátt Landspítalans á sprengidag og við sem höfum unnið á sjúkrastofnunum þekkjum vel að fólk með undirliggjandi sjúkdóma þolir ílla þá daga sem saltkjöt og önnur unnin söltuð matvara er í boði. Vaxandi mæði, hækkaður blóðþrýstingur og aukinn bjúgur eru einkenni sem ekki eru sjaldséð sjón á sjúkrastofnunum landsins daginn eftir sprengidaginn. Á leikskóla dóttur minnar verða rjómabollur í boði fyrir börnin á Bolludaginn, skemmtileg hefð að mínu mati ef borðað er í hófi. Þó líklega krefjandi dagur fyrir starfsfólk leikskólanna en hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Á Sprengidaginn er svo saltkjöt og baunir í hádegismatinn, rammíslensk hefð og stór hluti af okkar menningararfleið að sumir segja. Í hressingunni fá þau svo mysing, svona til að bæta upp salt og sykurskortinn hina dagana. Svo er það Öskudagurinn, en þá er nú hefð fyrir því að boðið sé uppá pylsu með öllu….En ef að þið hélduð að börnin væru búin að fá meira en nóg af salti þessa daga, þá er svo ekki því boðið verður uppá poppkorn þegar búið er að slá köttinn úr tunnunni. En hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Ég meina þetta er nú bara einu sinni á ári! Eins og jólin, sem voru í desember, Þorramaturinn sem var í boði í janúar og svo eru nú páskarnir á næsta leiti….. Hmm…. skoðum þetta aðeins nánar. Samkvæmt Embætti Landlæknis ætti saltneysla fyrir börn frá 2 til 9 ára aldurs að vera takmörkuð við 3-4 g á dag. Einn dagur á leikskólanum (70% af heildarnæringu) ætti því ekki að veita meira en 2,5 gr af salti og einn dagur í grunnskólanum ekki að veita meira en 1,1-1,8 gr af salti. Takmarka ætti saltneyslu barna undir 2 ára aldri enn frekar og ætti ekki að fara yfir 0,5 gr. Samkvæmt Handbók um skólamötuneyti ætti að velja vörur sem eru með minna en 1,25 gr af salti í 100 gr af vöru. Þar kemur einnig fram að unnar kjötvörur ætti að hafa sjaldan á borðum en með unnum kjötvörum er átt við kjöt (oftast rautt kjöt) sem er reykt, saltað eða rotvarið með nítrati eða nítríti, t.d. Saltkjöt, pylsur, bjúgu og hangikjöt. En er ekki allt gott í hófi? Á Bolludeginum fá börnin rjómabolluna, sykraða brauðbollumeð rjóma, sultu og súkkulaði glassúr - ekkert að því í hófi. Svo kemur Sprengidagurinn, en þá er boðið uppá saltkjöt og baunir. Ef að barn fær 100 gr af saltkjöti eru það 3 gr af salti plús rotvarnarefni og þrávarnarefni. Í þessum 100 gr af saltkjöti fær barnið því dagskammt af salti og 20% meira salt en einn dagur af salti ætti að vera samtals á leikskólanum. Svo eiga börnin eftir að fara heim til sín og borða kvöldmat þar, og í sumum tilfellum halda foreldrar líka í matarhefðirnar og eru með saltkjöt og baunir í kvöldmatinn. 3 gr af salti í viðbót og þá erum við komin með tvöfaldann dagskammt af salti, bara úr saltkjötinu, og enn meira magn af þrá- og rotvarnarefnum. Á Öskudeginum fá börnin svo að lokum í leikskóla dóttur minnar pylsu með öllu, hefð segja þau. Segjum að barn borði eina pylsu, þá er það 1,05 gr af salti plús litarefni, rotvarnarefni, þrávarnarefni og bindiefni, eitt pylsubrauð með pylsunni, 0,65 gr af salti plús 2,95 gr af sykri og kannski 15 gr af tómatsósu, 0,27 gr af salti og 3,42 gr af sykri. Það er því 1,97 gr af salti og 6,37 gr af sykri fyrir utan poppkornið sem í boði verður og allan annan mat þann daginn. Sæmilegt magn af sykri á bolludaginn, gífurlegt magn af salti á sprengidaginn (að lámarki 3 gr aðeins úr saltkjötinu) og sambland af sykri (6,37 gr) og salti (1,97) á Öskudaginn. Ég spyr mig því, hvenær förum við að velja heilbrigði barnanna okkar fram yfir ákveðnar matarhefðir? Er það skólans að bjóða börnum uppá mat sem tengist þessum hefðum eða eigum við foreldrar kannski rétt á því að ákveða hvaða matarhefðir er haldið í og hverjar ekki? Mig langar að biðla til foreldra að huga vel að næringu barnanna á næstu dögum, hvetja börnin til að drekka vel af vökva og takmarka saltann og sykraðann mat heima við til þess að lágmarka þau áhrif sem aukin salt og sykurneysla hefur á þessa litlu líkama á dögum eins og þessum. Höfundur er hjúkrunarfræðingur og móðir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matur Börn og uppeldi Öskudagur Sprengidagur Bolludagur Mest lesið Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Sjá meira
Hefðir geta verð mikilvægur þáttur í að viðhalda menningararfleifð þjóðar og er mikilvægt að við íslendingar höldum í ákveðnar hefðir sem tengja menningu okkar og sögu. En sumar hefðir eru líka orðnar úreltar, og í sumum tilfellum óhjálplegar og hættulegar. Ýmislegt hefur breyst í áranna rás en með þekkingu og þróun hefur næringarþörf okkar breyst og þekking okkar á skaðlegum matvörum aukist. Allt er gott í hófi sagði einhver, en er það rétt og hvað er í hófi? Er eðlilegt að bjóða tveggja ára barni uppá ríflega tvöfaldann daglegann hámarksskammt af salti á einum degi sem að við vitum að getur haft áhrif á líkamlega líðan barnsins? Í dag er bolludagurinn, á morgun Sprengidagurinn og svo að lokum kemur að Öskudeginum á miðvikudaginn. Íslendingar bíða spenntir eftir því að háma í sig djúsí rjómabollur með alls konar góðgæti og slafra í sig saltkjöti og baunum. Að lokum er það svo öskudagurinn, ,,skemmtilegasti dagur ársins” að mati margra barna þar sem börn klæða sig upp og syngja fyrir óheyrilega miklu magni af nammi. Eftir erfiðan daginn koma svo börnin heim spennt að fá að bragða á öllu sælgætinu. Foreldrar reyna af bestu getu að búa til næringarríkann og góðann kvöldmat svo börnin fái nú eitthvað annað í magann en sykur en erfitt er fyrir börnin að hemja sig þegar risa sælgætispoki sem að þau unnu svo sannarlega fyrir blasir við þeim. En horfum aðeins á þetta saman, rjómabollur, saltkjöt og baunir og gígantísk magn af nammi, og allt þetta á þremur dögum. Hvaða áhrif ætli þetta hafi á líkamann okkar, eða líkama barnanna okkar? Hver þekkir ekki magaverkina eftir rjómabolluátið eða hinn mikla þorsta eftir saltkjötið, kannski smá bjúg og orkuleysi? Þekkt er að þeim fjölgar sem leita á Hjartagátt Landspítalans á sprengidag og við sem höfum unnið á sjúkrastofnunum þekkjum vel að fólk með undirliggjandi sjúkdóma þolir ílla þá daga sem saltkjöt og önnur unnin söltuð matvara er í boði. Vaxandi mæði, hækkaður blóðþrýstingur og aukinn bjúgur eru einkenni sem ekki eru sjaldséð sjón á sjúkrastofnunum landsins daginn eftir sprengidaginn. Á leikskóla dóttur minnar verða rjómabollur í boði fyrir börnin á Bolludaginn, skemmtileg hefð að mínu mati ef borðað er í hófi. Þó líklega krefjandi dagur fyrir starfsfólk leikskólanna en hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Á Sprengidaginn er svo saltkjöt og baunir í hádegismatinn, rammíslensk hefð og stór hluti af okkar menningararfleið að sumir segja. Í hressingunni fá þau svo mysing, svona til að bæta upp salt og sykurskortinn hina dagana. Svo er það Öskudagurinn, en þá er nú hefð fyrir því að boðið sé uppá pylsu með öllu….En ef að þið hélduð að börnin væru búin að fá meira en nóg af salti þessa daga, þá er svo ekki því boðið verður uppá poppkorn þegar búið er að slá köttinn úr tunnunni. En hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Ég meina þetta er nú bara einu sinni á ári! Eins og jólin, sem voru í desember, Þorramaturinn sem var í boði í janúar og svo eru nú páskarnir á næsta leiti….. Hmm…. skoðum þetta aðeins nánar. Samkvæmt Embætti Landlæknis ætti saltneysla fyrir börn frá 2 til 9 ára aldurs að vera takmörkuð við 3-4 g á dag. Einn dagur á leikskólanum (70% af heildarnæringu) ætti því ekki að veita meira en 2,5 gr af salti og einn dagur í grunnskólanum ekki að veita meira en 1,1-1,8 gr af salti. Takmarka ætti saltneyslu barna undir 2 ára aldri enn frekar og ætti ekki að fara yfir 0,5 gr. Samkvæmt Handbók um skólamötuneyti ætti að velja vörur sem eru með minna en 1,25 gr af salti í 100 gr af vöru. Þar kemur einnig fram að unnar kjötvörur ætti að hafa sjaldan á borðum en með unnum kjötvörum er átt við kjöt (oftast rautt kjöt) sem er reykt, saltað eða rotvarið með nítrati eða nítríti, t.d. Saltkjöt, pylsur, bjúgu og hangikjöt. En er ekki allt gott í hófi? Á Bolludeginum fá börnin rjómabolluna, sykraða brauðbollumeð rjóma, sultu og súkkulaði glassúr - ekkert að því í hófi. Svo kemur Sprengidagurinn, en þá er boðið uppá saltkjöt og baunir. Ef að barn fær 100 gr af saltkjöti eru það 3 gr af salti plús rotvarnarefni og þrávarnarefni. Í þessum 100 gr af saltkjöti fær barnið því dagskammt af salti og 20% meira salt en einn dagur af salti ætti að vera samtals á leikskólanum. Svo eiga börnin eftir að fara heim til sín og borða kvöldmat þar, og í sumum tilfellum halda foreldrar líka í matarhefðirnar og eru með saltkjöt og baunir í kvöldmatinn. 3 gr af salti í viðbót og þá erum við komin með tvöfaldann dagskammt af salti, bara úr saltkjötinu, og enn meira magn af þrá- og rotvarnarefnum. Á Öskudeginum fá börnin svo að lokum í leikskóla dóttur minnar pylsu með öllu, hefð segja þau. Segjum að barn borði eina pylsu, þá er það 1,05 gr af salti plús litarefni, rotvarnarefni, þrávarnarefni og bindiefni, eitt pylsubrauð með pylsunni, 0,65 gr af salti plús 2,95 gr af sykri og kannski 15 gr af tómatsósu, 0,27 gr af salti og 3,42 gr af sykri. Það er því 1,97 gr af salti og 6,37 gr af sykri fyrir utan poppkornið sem í boði verður og allan annan mat þann daginn. Sæmilegt magn af sykri á bolludaginn, gífurlegt magn af salti á sprengidaginn (að lámarki 3 gr aðeins úr saltkjötinu) og sambland af sykri (6,37 gr) og salti (1,97) á Öskudaginn. Ég spyr mig því, hvenær förum við að velja heilbrigði barnanna okkar fram yfir ákveðnar matarhefðir? Er það skólans að bjóða börnum uppá mat sem tengist þessum hefðum eða eigum við foreldrar kannski rétt á því að ákveða hvaða matarhefðir er haldið í og hverjar ekki? Mig langar að biðla til foreldra að huga vel að næringu barnanna á næstu dögum, hvetja börnin til að drekka vel af vökva og takmarka saltann og sykraðann mat heima við til þess að lágmarka þau áhrif sem aukin salt og sykurneysla hefur á þessa litlu líkama á dögum eins og þessum. Höfundur er hjúkrunarfræðingur og móðir.
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun