Hættan sem blasir við ferðaþjónustunni Þórir Garðarsson skrifar 11. desember 2020 11:00 Í ferðaþjónustu gildir að sjálfsögðu það sama og í öðrum viðskiptum, að mestu tekjurnar skila sér í beinu viðskiptasambandi milli þjónustuveitanda og viðskiptavinar. Með öðrum orðum, að gesturinn kaupi gistinguna, flugfarið, afþreyinguna eða veitingarnar beint af viðkomandi aðila. Að miklu leyti hafa stærri fyrirtæki í íslenskri ferðaþjónustu verið í þessari stöðu - að vera frumseljendur þjónustunnar. Það er hagur þeirra og það er hagur þjóðarbúsins. Sá árangur byggist á því að stóru fyrirtækin hafa haft fjárhagslegan styrk til að standa undir sölu og markaðssetningu á neytendamarkaði og þar með getað keppt við stóru alþjóðlegu sölufyrirtækin. En nú eru breyttir tímar, heimsfaraldurinn hefur meira eða minna tæmt alla sjóði íslenskra ferðaþjónustufyrirtækja. Meirihluti þeirra hefur verið tekjulítill eða tekjulaus í 9 mánuði og svo verður áfram um skeið. Geta fyrirtækjanna til að setja fjármagn í eigin sölu og markaðsmál er orðin lítil sem engin. Erlend fyrirtæki „eignast“ viðskiptavininn Sú hætta sem þessar aðstæður skapa er að stórir erlendir söluaðilar „eignist“ erlendu viðskiptavinina og yfirtaki neytendamarkaðinn vegna sterkrar stöðu, stærðar og nálægðar á markaði. Að beina viðskiptasambandið rofni. Baráttan um viðskipti ferðamannsins fer fram á netinu. Ef íslensku fyrirtækin hafa ekki fjárhagslega burði til að gera sig gildandi og sýnileg á þeim vettvangi, þá taka erlend ferðaþjónustufyrirtæki við keflinu. Það sem þá gerist er að erlendu fyrirtækin verða ráðandi í viðskiptum ferðamannsins við Ísland. Þau „eignast“ viðskiptavininn. Erlend stórfyrirtæki gleypa markaðinn Einhver kynni að spyrja hvort það sé ekki bara besta mál að erlend stórfyrirtæki sjái um markaðssetninguna, söluna og útvegi íslenskum ferðaþjónustufyrirtækjum viðskipti. Svarið er einfaldlega nei og vítin í þeim efnum eru til að varast þau. Samkvæmt skýrslu World Tourism Organization fara allt að 80% af allri veltu í ferðaþjónustu á heimsvísu til alþjóðlegra stórfyrirtækja. Þessi þróun hefur leitt til þess að arður, tekjuskattur og stór hluti virðisauka af ferðaþjónustunni endar hjá fyrirtækjum sem eru með uppruna sinn í því landi sem ferðamaðurinn kemur frá eða í skattaskjóli. Ekki í löndunum sem ferðamaðurinn heimsækir. Undirverktakar á undirboðsmarkaði Þetta er hættan sem blasir við íslensku ferðaþjónustunni. Að íslensku fyrirtækin verði undirverktakar erlendra sölufyrirtækja sem munu etja þeim saman til að fá sem mestan hagnað í eigin vasa. Gæðin munu víkja fyrir hagnaði. Ferðamaðurinn fær takmarkaðar upplýsingar um hver er þjónustuaðilinn á Íslandi og valið snýst um verðið sem í boðið er. Á vinsælum ferðamannastöðum um allan heim hafa erlend stórfyrirtæki jafnt og þétt yfirtekið atvinnugreinina. Í Thailandi fara 70% af tekjum af ferðamönnum til erlendra fyrirtækja og á karabísku eyjunum 80% samkvæmt sömu skýrslu WTO. Sama er að segja um Grænhöfðaeyjar, þar sem ég var í heimsókn fyrir ári síðan. Þetta gerist í krafti þess að markaðssetning og sala til ferðamannsins fer fram í þeirra eigin heimalandi. Sölufyrirtækin þar eiga viðskiptavininn og þar með eiga þau virðiskeðjuna alla leið. Ríkisherferðin skapar áhuga en það er ekki nóg Íslenska ríkið fjármagnar birtingar á almennum auglýsingum um Ísland á erlendum vettvangi fyrir á annan milljarð króna undir verkefnaheitinu „Saman í sókn“. Vafalítið mun sú auglýsingaherferð skapa áhuga og skila ferðamönnum hingað. Ferðamaðurinn sem ætlar til Íslands beinir viðskiptunum hins vegar ekki til íslenskra ferðaþjónustufyrirtækja ef hann finnur þau ekki vegna þess að þau hafa ekki fjármagn til að vera saman í þeirri sókn. Þessi staða er mikið áhyggjuefni enda um gríðarlega mikla hagsmuni að ræða, ekki aðeins fyrir íslensku fyrirtækin heldur þjóðarbúið allt. Það þarf viðspyrnu alla leið og það er ávinningur fyrir alla Þau áform um viðspyrnustyrki sem liggja fyrir Alþingi duga ekki í þessum aðstæðum. Frumvarpið um viðspyrnustyrki mætti frekar kalla frumvarp um rekstrarstyrki, enda um lágar upphæðir að ræða til margra rekstraraðila í mörgum atvinnugreinum. En fyrir marga þeirra skiptir styrkurinn miklu máli. Ef ekki á illa að fara þarf að veita alvöru viðspyrnustyrki til þeirra fyrirtækja í ferðaþjónustu sem hafa verið umsvifamest í sölu og markaðssetningu á neytendamarkaði erlendis. Þau þurfa að geta verið sýnileg og hafa fjármagn til sækja fram. Það er ekki nóg að þau haldi sjó og bíði eftir viðskiptavininum. Þetta eru fyrirtækin sem hafa dregið vagninn í þessum efnum. Þetta þurfa að vera beinir styrkir til fyrirtækjanna, því þau vita best sjálft hvar árangursríkast er að bera niður. Hættan er raunveruleg, að íslensk ferðaþjónusta missi forræði á viðskiptasambandinu við gestinn. Höfundur er stjórnarformaður Gray Line Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ferðamennska á Íslandi Þórir Garðarsson Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Kveikur brennur út Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Ólafur og Katrín á RÚV Þorvaldur Logason Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir Skoðun Að velja forseta Stefán Bogi Sveinsson Skoðun Gætir þú lifað af örorkubótum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Synjunarvald gegn virkjunum Jón Steinar Gunnlaugsson Skoðun Bóndi hvað! Sigríður Ævarsdóttir Skoðun Kennslustund í „selfies“ Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Spurt og svarað um útlendingamál Indriði Stefánsson Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hippókratesareiðurinn þarf að verða að veruleika Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ólafur og Katrín á RÚV Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Úthvíld ríkisstjórn? Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Raforkan er auðlind þjóðarinnar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Að velja forseta Stefán Bogi Sveinsson skrifar Skoðun Biskupskjör: Stuðningsyfirlýsing Hákon Leifsson,Sigrid Rolof skrifar Skoðun Kennslustund í „selfies“ Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Synjunarvald gegn virkjunum Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Bóndi hvað! Sigríður Ævarsdóttir skrifar Skoðun Dagsbirtan lyftir andanum Hólmfríður Ósmann Jónsdóttir,Hrefna Björg Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Kveikur brennur út Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Gætir þú lifað af örorkubótum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Spurt og svarað um útlendingamál Indriði Stefánsson skrifar Skoðun Jafnaðarmannastefnan – stefna velferðar Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Bóndi hvað! Sigríður Ævarsdóttir skrifar Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Enn og aftur sumarlokun hjá SÁÁ Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Fjárveitingar til vegamála standast engan samanburð Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Aumingja Evrópa: Líkleg átakasvæði að Úkraínustríðinu loknu? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Biskupsval Sigfinnur Þorleifsson,Vigfús Bjarni Albertsson skrifar Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson skrifar Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson skrifar Skoðun Afkomuviðvörun Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hver er þinn innri áttaviti? Signý Gyða Pétursdóttir skrifar Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson skrifar Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir skrifar Sjá meira
Í ferðaþjónustu gildir að sjálfsögðu það sama og í öðrum viðskiptum, að mestu tekjurnar skila sér í beinu viðskiptasambandi milli þjónustuveitanda og viðskiptavinar. Með öðrum orðum, að gesturinn kaupi gistinguna, flugfarið, afþreyinguna eða veitingarnar beint af viðkomandi aðila. Að miklu leyti hafa stærri fyrirtæki í íslenskri ferðaþjónustu verið í þessari stöðu - að vera frumseljendur þjónustunnar. Það er hagur þeirra og það er hagur þjóðarbúsins. Sá árangur byggist á því að stóru fyrirtækin hafa haft fjárhagslegan styrk til að standa undir sölu og markaðssetningu á neytendamarkaði og þar með getað keppt við stóru alþjóðlegu sölufyrirtækin. En nú eru breyttir tímar, heimsfaraldurinn hefur meira eða minna tæmt alla sjóði íslenskra ferðaþjónustufyrirtækja. Meirihluti þeirra hefur verið tekjulítill eða tekjulaus í 9 mánuði og svo verður áfram um skeið. Geta fyrirtækjanna til að setja fjármagn í eigin sölu og markaðsmál er orðin lítil sem engin. Erlend fyrirtæki „eignast“ viðskiptavininn Sú hætta sem þessar aðstæður skapa er að stórir erlendir söluaðilar „eignist“ erlendu viðskiptavinina og yfirtaki neytendamarkaðinn vegna sterkrar stöðu, stærðar og nálægðar á markaði. Að beina viðskiptasambandið rofni. Baráttan um viðskipti ferðamannsins fer fram á netinu. Ef íslensku fyrirtækin hafa ekki fjárhagslega burði til að gera sig gildandi og sýnileg á þeim vettvangi, þá taka erlend ferðaþjónustufyrirtæki við keflinu. Það sem þá gerist er að erlendu fyrirtækin verða ráðandi í viðskiptum ferðamannsins við Ísland. Þau „eignast“ viðskiptavininn. Erlend stórfyrirtæki gleypa markaðinn Einhver kynni að spyrja hvort það sé ekki bara besta mál að erlend stórfyrirtæki sjái um markaðssetninguna, söluna og útvegi íslenskum ferðaþjónustufyrirtækjum viðskipti. Svarið er einfaldlega nei og vítin í þeim efnum eru til að varast þau. Samkvæmt skýrslu World Tourism Organization fara allt að 80% af allri veltu í ferðaþjónustu á heimsvísu til alþjóðlegra stórfyrirtækja. Þessi þróun hefur leitt til þess að arður, tekjuskattur og stór hluti virðisauka af ferðaþjónustunni endar hjá fyrirtækjum sem eru með uppruna sinn í því landi sem ferðamaðurinn kemur frá eða í skattaskjóli. Ekki í löndunum sem ferðamaðurinn heimsækir. Undirverktakar á undirboðsmarkaði Þetta er hættan sem blasir við íslensku ferðaþjónustunni. Að íslensku fyrirtækin verði undirverktakar erlendra sölufyrirtækja sem munu etja þeim saman til að fá sem mestan hagnað í eigin vasa. Gæðin munu víkja fyrir hagnaði. Ferðamaðurinn fær takmarkaðar upplýsingar um hver er þjónustuaðilinn á Íslandi og valið snýst um verðið sem í boðið er. Á vinsælum ferðamannastöðum um allan heim hafa erlend stórfyrirtæki jafnt og þétt yfirtekið atvinnugreinina. Í Thailandi fara 70% af tekjum af ferðamönnum til erlendra fyrirtækja og á karabísku eyjunum 80% samkvæmt sömu skýrslu WTO. Sama er að segja um Grænhöfðaeyjar, þar sem ég var í heimsókn fyrir ári síðan. Þetta gerist í krafti þess að markaðssetning og sala til ferðamannsins fer fram í þeirra eigin heimalandi. Sölufyrirtækin þar eiga viðskiptavininn og þar með eiga þau virðiskeðjuna alla leið. Ríkisherferðin skapar áhuga en það er ekki nóg Íslenska ríkið fjármagnar birtingar á almennum auglýsingum um Ísland á erlendum vettvangi fyrir á annan milljarð króna undir verkefnaheitinu „Saman í sókn“. Vafalítið mun sú auglýsingaherferð skapa áhuga og skila ferðamönnum hingað. Ferðamaðurinn sem ætlar til Íslands beinir viðskiptunum hins vegar ekki til íslenskra ferðaþjónustufyrirtækja ef hann finnur þau ekki vegna þess að þau hafa ekki fjármagn til að vera saman í þeirri sókn. Þessi staða er mikið áhyggjuefni enda um gríðarlega mikla hagsmuni að ræða, ekki aðeins fyrir íslensku fyrirtækin heldur þjóðarbúið allt. Það þarf viðspyrnu alla leið og það er ávinningur fyrir alla Þau áform um viðspyrnustyrki sem liggja fyrir Alþingi duga ekki í þessum aðstæðum. Frumvarpið um viðspyrnustyrki mætti frekar kalla frumvarp um rekstrarstyrki, enda um lágar upphæðir að ræða til margra rekstraraðila í mörgum atvinnugreinum. En fyrir marga þeirra skiptir styrkurinn miklu máli. Ef ekki á illa að fara þarf að veita alvöru viðspyrnustyrki til þeirra fyrirtækja í ferðaþjónustu sem hafa verið umsvifamest í sölu og markaðssetningu á neytendamarkaði erlendis. Þau þurfa að geta verið sýnileg og hafa fjármagn til sækja fram. Það er ekki nóg að þau haldi sjó og bíði eftir viðskiptavininum. Þetta eru fyrirtækin sem hafa dregið vagninn í þessum efnum. Þetta þurfa að vera beinir styrkir til fyrirtækjanna, því þau vita best sjálft hvar árangursríkast er að bera niður. Hættan er raunveruleg, að íslensk ferðaþjónusta missi forræði á viðskiptasambandinu við gestinn. Höfundur er stjórnarformaður Gray Line
Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar