Baráttan gegn heimsfaraldri ójöfnuðar: nýr samfélagssáttmáli í þágu nýrra tíma António Guterres skrifar 19. júlí 2020 08:00 Ójöfnuður í heiminum grefur undan velferð okkar og framtíð. Birtingarmyndir ójöfnuðar eru víðs vegar, hvort heldur sem er í beitingu valds á alþjóðavettvangi til kynþáttahyggju og mismununar kynjanna til ójafnrar tekjuskiptingar. Við þurfum átakanlega á nýrri hugsun að halda til að stöðva þessa þróun og snúa henni við. Við heyrum oft að háflóð hagvaxtar lyfti öllum bátsverjum upp. En í raun og veru hefur háflóð ójöfnuðar sökkt bátnum. Mikill ójöfnuður hefur ýtt undir þá veikleika heimsins sem COVID-19 hefur flett ofan af. Veiran hefur beint kastljósinu að ójöfnuði af ýmsum toga. Þeir sem höllustum standa fæti eru í mestri hættu. Félagslegar og efnahagslegar afleiðingar leggjast þyngst á þá sem síst eiga þess kost að bera hönd yfir höfuð sér. Ef við grípum ekki í taumana munu 100 milljónir manna til viðbótar verða sárustu fátækt að bráð og við gætum horft upp á hungursneyð af sögulegri stærðargráðu. Jafnvel áður en COVID-19 braust út hafði fólk hvarvetna tekið að fylkja liði gegn ójöfnuði. Frá 1980 til 2016 hafði ríkasta 1% heimsbyggðarinnar fengið í sinn hlut 27% allrar samanlagðrar tekjuaukningar. En tekjur eru ekki eini mælikvarðinn á ójöfnuð. Tækifæri fólks í lífinu eru háð kyni, fjölskyldu og uppruna, kynþætti, mögulegri fötlun og ýmsu öðru. Þegar margir slíkir þættir koma saman eflast þeir innbyrðis og erfast á milli kynslóða með þeim afleiðingum að líf og framtíðarhorfur milljóna manna hafa verið ákvarðaðar fyrir fæðingu. Tökum eitt dæmi: meir en helmingur tvítugra karla og kvenna í þróuðustu ríkjunum hafa sótt sér æðri menntun. Í ríkjum neðar í þróunarstiganum er þetta hlutfall aðeins 3%. Það sem verra er þá hafa nærri 17% barna sem fæddust fyrir 20 árum í síðarnefndu ríkjunum þegar týnt lífi. Sú reiði sem hefur birst í hreyfingum, annars vegar gegn kynþáttahyggju um allan heim í kjölfar dráps George Floyed, og hins vegar andófi hugrakkra kvenna gegn valdamiklum mönnum sem hafa misnotað þær, er enn eitt dæmi um djúpstæða óánægju með ríkjandi ástand. Og mestu breytingar sem við höfum kynnst á liðnum árum; stafræna byltingin og loftslagsbreytingar, kunna að festa ójöfnuð og óréttæti enn frekar í sessi. COVID-19 er mannlegur harmleikur. En faraldurinn hefur einnig skapað núverandi kynslóðum tækifæri til að byggja upp heim jöfnuðar og sjálfbærni á grundvelli tveggja miðlægra hugmynda: nýs samfélagssáttmála og nýrrar viðreisnar heimsins. Í nýjum samfélagssáttmála er gert ráð fyrir að ríkisstjórnir, almenningur, borgaralegt samfélag, atvinnulífið og aðrir taki höndum saman um sameiginlegan málstað. Menntun og stafræn tækni geta komið að notum til eflingar og jöfnunar með því að skapa tækifæri til símenntunar og greiða fyrir því að hver og einn geti aðlagast og öðlast nýja hæfni í hagkerfi sem byggist á þekkingu. Við þurfum á réttlátri skattlagningu á tekjur og auð að halda og stefnumörkun um félagslega vernd í takt við nýja tíma. Við þurfum á félagslegu öryggisneti að halda sem felur í sér heilsugæslu fyrir alla og möguleikanum á borgarlaunum sem nái til allra. Til þess að slíkur nýr samfélagssáttmáli geti orðið að veruleika þurfum við á sáttmála um viðreisn efnahagslífsins –“New deal” -að halda. Slík viðreisn felur í sér tryggingu fyrir því að völdum, auði og tækifærum sé dreift á jafnari og réttátari hátt á alþjóðavísu. Nýrri alheims-viðreisn ber að byggja á réttlátri hnattvæðingu, réttindum og reisn hverrar manneskju, á því að lifa í sátt og samlyndi við náttúruna, að virða réttindi komandi kynslóða og að mæla árangur fremur á mannlegan en hagfræðilegan hátt. Við þurfum á hnattrænum stjórnunarháttum að halda sem feli í sér að allir taki að fullu þátt og sitji við sama borð í stjórnun alþjóðastofnana. Þróunarríkjum ber að hafa sterkari rödd, hvort heldur sem er í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, stjórn Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, Alþjóða bankans og víðar. Við þurfum á stöðugri alþjóðlegu viðskiptakerfi að halda í þágu allra sem greiði fyrir því að þróunarríki færist upp á við í hnattrænnni virðiskeðju. Nýta ber uppstokkun skulda og aðgang að lánum á viðráðanlegum kjörum til þess að skapa fjárhagslegt svigrúm til aukinna fjárfestinga í grænu, sanngjörnu hagkerfi. Ný viðreisnaráætlun og nýr samfélagssáttmáli gerir heiminum kleift að komast að nýju á beinu brautina til að uppfylla loforð Parísarsamningsins um loftlagsbreytingar og Heimsmarkmiðanna um sjálfbæra þróun – sameiginlega heimssýn okkar um frið og velmegun á heilbrigðri plánetu fyrir 2030. Heimur okkar er á heljarþröm. En með því að berjast gegn ójöfnuði á grundvelli nýs samfélagssáttmála og nýrrar hnattrænnar viðreisnar kunna betri dagar að vera framundan. Höfundur er aðalaframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Sjá meira
Ójöfnuður í heiminum grefur undan velferð okkar og framtíð. Birtingarmyndir ójöfnuðar eru víðs vegar, hvort heldur sem er í beitingu valds á alþjóðavettvangi til kynþáttahyggju og mismununar kynjanna til ójafnrar tekjuskiptingar. Við þurfum átakanlega á nýrri hugsun að halda til að stöðva þessa þróun og snúa henni við. Við heyrum oft að háflóð hagvaxtar lyfti öllum bátsverjum upp. En í raun og veru hefur háflóð ójöfnuðar sökkt bátnum. Mikill ójöfnuður hefur ýtt undir þá veikleika heimsins sem COVID-19 hefur flett ofan af. Veiran hefur beint kastljósinu að ójöfnuði af ýmsum toga. Þeir sem höllustum standa fæti eru í mestri hættu. Félagslegar og efnahagslegar afleiðingar leggjast þyngst á þá sem síst eiga þess kost að bera hönd yfir höfuð sér. Ef við grípum ekki í taumana munu 100 milljónir manna til viðbótar verða sárustu fátækt að bráð og við gætum horft upp á hungursneyð af sögulegri stærðargráðu. Jafnvel áður en COVID-19 braust út hafði fólk hvarvetna tekið að fylkja liði gegn ójöfnuði. Frá 1980 til 2016 hafði ríkasta 1% heimsbyggðarinnar fengið í sinn hlut 27% allrar samanlagðrar tekjuaukningar. En tekjur eru ekki eini mælikvarðinn á ójöfnuð. Tækifæri fólks í lífinu eru háð kyni, fjölskyldu og uppruna, kynþætti, mögulegri fötlun og ýmsu öðru. Þegar margir slíkir þættir koma saman eflast þeir innbyrðis og erfast á milli kynslóða með þeim afleiðingum að líf og framtíðarhorfur milljóna manna hafa verið ákvarðaðar fyrir fæðingu. Tökum eitt dæmi: meir en helmingur tvítugra karla og kvenna í þróuðustu ríkjunum hafa sótt sér æðri menntun. Í ríkjum neðar í þróunarstiganum er þetta hlutfall aðeins 3%. Það sem verra er þá hafa nærri 17% barna sem fæddust fyrir 20 árum í síðarnefndu ríkjunum þegar týnt lífi. Sú reiði sem hefur birst í hreyfingum, annars vegar gegn kynþáttahyggju um allan heim í kjölfar dráps George Floyed, og hins vegar andófi hugrakkra kvenna gegn valdamiklum mönnum sem hafa misnotað þær, er enn eitt dæmi um djúpstæða óánægju með ríkjandi ástand. Og mestu breytingar sem við höfum kynnst á liðnum árum; stafræna byltingin og loftslagsbreytingar, kunna að festa ójöfnuð og óréttæti enn frekar í sessi. COVID-19 er mannlegur harmleikur. En faraldurinn hefur einnig skapað núverandi kynslóðum tækifæri til að byggja upp heim jöfnuðar og sjálfbærni á grundvelli tveggja miðlægra hugmynda: nýs samfélagssáttmála og nýrrar viðreisnar heimsins. Í nýjum samfélagssáttmála er gert ráð fyrir að ríkisstjórnir, almenningur, borgaralegt samfélag, atvinnulífið og aðrir taki höndum saman um sameiginlegan málstað. Menntun og stafræn tækni geta komið að notum til eflingar og jöfnunar með því að skapa tækifæri til símenntunar og greiða fyrir því að hver og einn geti aðlagast og öðlast nýja hæfni í hagkerfi sem byggist á þekkingu. Við þurfum á réttlátri skattlagningu á tekjur og auð að halda og stefnumörkun um félagslega vernd í takt við nýja tíma. Við þurfum á félagslegu öryggisneti að halda sem felur í sér heilsugæslu fyrir alla og möguleikanum á borgarlaunum sem nái til allra. Til þess að slíkur nýr samfélagssáttmáli geti orðið að veruleika þurfum við á sáttmála um viðreisn efnahagslífsins –“New deal” -að halda. Slík viðreisn felur í sér tryggingu fyrir því að völdum, auði og tækifærum sé dreift á jafnari og réttátari hátt á alþjóðavísu. Nýrri alheims-viðreisn ber að byggja á réttlátri hnattvæðingu, réttindum og reisn hverrar manneskju, á því að lifa í sátt og samlyndi við náttúruna, að virða réttindi komandi kynslóða og að mæla árangur fremur á mannlegan en hagfræðilegan hátt. Við þurfum á hnattrænum stjórnunarháttum að halda sem feli í sér að allir taki að fullu þátt og sitji við sama borð í stjórnun alþjóðastofnana. Þróunarríkjum ber að hafa sterkari rödd, hvort heldur sem er í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, stjórn Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, Alþjóða bankans og víðar. Við þurfum á stöðugri alþjóðlegu viðskiptakerfi að halda í þágu allra sem greiði fyrir því að þróunarríki færist upp á við í hnattrænnni virðiskeðju. Nýta ber uppstokkun skulda og aðgang að lánum á viðráðanlegum kjörum til þess að skapa fjárhagslegt svigrúm til aukinna fjárfestinga í grænu, sanngjörnu hagkerfi. Ný viðreisnaráætlun og nýr samfélagssáttmáli gerir heiminum kleift að komast að nýju á beinu brautina til að uppfylla loforð Parísarsamningsins um loftlagsbreytingar og Heimsmarkmiðanna um sjálfbæra þróun – sameiginlega heimssýn okkar um frið og velmegun á heilbrigðri plánetu fyrir 2030. Heimur okkar er á heljarþröm. En með því að berjast gegn ójöfnuði á grundvelli nýs samfélagssáttmála og nýrrar hnattrænnar viðreisnar kunna betri dagar að vera framundan. Höfundur er aðalaframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar