Á nýársdag sýndi RÚV beint frá árlegum Nýárstónleikum Vínarfílharmóníunnar. Stjórnandi tónleikanna var Gustavo Dudamel frá Venesúela. Hann hefur gegnt stöðu aðalhljómsveitarstjóra Los Angeles fílharmóníunnar í 8 ár. Áður var hann aðalhljómsveitarstjóri Gauta­borgar­sinfóníunnar og stjórnaði eftirminnilegum tónleikum hennar í Hörpu árið 2011.

Gustavo Dudamel, sem er ofur­stjarna í hinum klassíska tónlistarheimi, heldur því statt og stöðugt fram að það séu mannréttindi að fá að læra og kynnast tónlist. Þetta er í raun grunnhugmyndafræði ungsveita El Sistema, sem eiga sér um 40 ára sögu. Þar hlaut Dudamel sína tónlistarmenntun. Upphafsmaður og hugmyndasmiður El Sist­ema er hagfræðingurinn og tónlistarmaðurinn Jose Abreau. Hann er nálægt því að vera í guða tölu hjá hundruðum þúsunda barna í Venesúela og víðar um heiminn. Barna sem hlotið hafa tónlistarmenntun sem byggir á gleðinni að leika saman í hljómsveit. Þau hafa kynnst tónlist án þess að þurfa að greiða skólagjöld.



Manni gæti þótt Dudamel taka ansi stórt upp í sig. Sérstaklega þegar litið er til þess að í Venesúela hefur undanfarið ríkt slík ógnarkreppa að þar hefur þurft að skammta rafmagn. Höfuðborgin Caracas er því hálfmyrkvuð. En Dudamel berst gegn menningarmyrkri. Hann veit að tónlist er ljós í slíku myrkri og að klassísk tónlist er hluti af menningararfi heimsins sem allir eiga að hafa aðgang að hvar í heimi sem þeir eru, hvort sem þeir eru fátækir eða ríkir.



Það er hverjum manni ljóst að til að geta notið bóka þarf að læra að lesa. Það sama á við tónlist og annað menningarlæsi. Til þess að geta metið það til fulls þurfum við að fá að tileinka okkur það og upplifa á eigin skinni.

Ísland er stundum dálítið langt frá umheiminum. Það getur haft sína kosti og galla. Það getur t.d. komið sér vel að standa fyrir utan heiminn þegar heimsstyrjaldir geisa. Þannig gekk það fyrir sig í síðustu heimsstyrjöldinni. Þegar heiminum blæddi fór okkur að vegna betur. Við náðum að tæknivæða fiskveiðarnar og okkur tókst að snúa okkur undan danskri stjórn og öðlast sjálfstæði.



Í árdaga lýðveldisins, árið 1950, var Þjóðleikhúsið opnað og Sinfóníuhljómsveit Íslands stofnuð. Þá bjuggu aðeins 50.000 manns í Reykjavík. Af hverju voru menn og konur að standa í þessu fyrir svona örfáar hræður? Jú – til að færa Ísland nær umheiminum. Til að tryggja aðgengi að þeim menningararfi sem við deilum með heiminum, gefa okkur hlutdeild í honum og gera okkur þannig að heimsborgurum.



Þröngur stakkur sniðinn

Síðustu misseri hafa tónlistarkennarar verið samningslausir. Þeir berjast fyrir leiðréttingu launa sinna þannig að þau séu sambærileg við laun annarra kennara. Tónlistarskólum hefur sömuleiðis verið þröngur stakkur sniðinn og ljóst að þróun tónlistarkennslu á Íslandi hefur gert það að verkum að það er að miklu leyti komið undir efnahag og aðstæðum foreldra hvort börn fá tækifæri til að læra á hljóðfæri, nokkuð sem Gustavo Dudamel lítur á sem mannréttindi.



Sinfóníuhljómsveit Íslands byggir á tónlistarmenntun landans. Ekki bara hvað varðar hljóðfæraleikara uppi á sviði sem starfa við stöðugt harðari alþjóðlega samkeppni, heldur ekki síður áheyrendur úti í sal. Þeir sem kunna að spila fótbolta hafa meira gaman af því að horfa á fótbolta en þeir sem aldrei hafa sparkað í bolta. Það sama gildir um tónlistina.

Að vera læs á tónlist opnar okkur stórkostlegan heim. Heim sem við eigum öll rétt á að vera hluti af, hvort sem við erum fædd á eyju í Norður-Atlantshafi eða í fátækrahverfum Caracas. Heim sem geymir einhver stórkostlegustu listaverk mannsandans á borð við 9. sinfóníu Beethovens með Óðinn til gleðinnar innanborðs. Tónlist sem þekkir engin landamæri og virðir enga múra en hefur mátt til að sameina og skapa samhljóm.



Það er skylda okkar að tryggja börnum okkar aðgengi að þeim vestræna tónlistararfi sem svo sannarlega er þeirra. Þar er grundvallaratriði að tónlistarkennurum séu tryggð sömu kjör og öðrum kennurum í landinu og tónlistarskólar geti hagað rekstri sínum þannig að kennslan nýtist öllum börnum, óháð efnahag eða aðstöðu.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu.