Hvað er nauðgun? Ragnheiður Bragadóttir skrifar 6. febrúar 2013 06:00 Fimmtudaginn 31. janúar sl. féll dómur í Hæstarétti í máli nr. 521/2012. Þar er fjallað um líkamsárás, kynferðisbrot, rán o.fl. Í ákæru er kynferðisbrotinu lýst svo, að ákærði X hafi stungið fingrum upp í endaþarm þolanda og leggöng og klemmt á milli og er það talið varða við 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga (hgl.) um nauðgun. Í niðurstöðu héraðsdóms er talið að með þessari háttsemi hafi ákærði X, og tvö meðákærðu sem með honum voru, brotið gegn kynfrelsi þolanda. Um hafi verið að ræða verkskipta aðild þeirra að brotinu og voru þau sakfelld fyrir nauðgun. Í dómi meirihluta Hæstaréttar segir hins vegar um kynferðisbrotið: „Fram er komið að þessi háttsemi þeirra hafði þann tilgang að meiða brotaþola og þegar litið er til atvika málsins telst hún ekki til samræðis eða annarra kynferðismaka í skilningi 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Á hinn bóginn var hér um að ræða afar illyrmislega líkamsárás sem fellur undir 2. mgr. 218. gr. laganna, bæði þegar litið er til aðferðar og afleiðinga árásarinnar.Sératkvæði Einn hæstaréttardómari skilaði sératkvæði í málinu og var á annarri skoðun varðandi hið meinta kynferðisbrot. Í sératkvæðinu segir: „Með lögum nr. 40/1992 var ákvæði 194. gr. rýmkað verulega, meðal annars á þann veg að undir það féllu svokölluð önnur kynferðismök. Í athugasemdum við frumvarp sem varð að lögum nr. 40/1992 sagði meðal annars að hugtakið „önnur kynferðismök“ yrði lagt að jöfnu við samræði og bæri að skýra fremur þröngt þannig að átt væri við kynferðislega misnotkun á líkama annarrar manneskju, er kæmi í stað hefðbundins samræðis eða hefði gildi sem slíkt (surrogat). Væru þetta athafnir sem veittu eða væru almennt til þess fallnar að veita hinum brotlega kynferðislega fullnægju. Um hugtakið „önnur kynferðismök“ sagði síðan í athugasemdum við frumvarp sem varð að lögum nr. 61/2007 að undir það teldist meðal annars falla sú háttsemi að setja fingur eða hluti í leggöng eða endaþarm. Þetta hefur verið staðfest meðal annars með dómum Hæstaréttar 10. júní 2010 í máli nr. 421/2009, 16. febrúar 2012 í máli nr. 624/2011 og 16. maí 2012 í máli nr. 572/2011.“ Síðan segir að með verknaði sínum hafi ákærði X beitt brotaþola grófu kynferðislegu ofbeldi og brotið freklega gegn kynfrelsi hans. Háttsemin hafi verið af kynferðislegum toga og afar niðurlægjandi fyrir brotaþola. Skipti ekki máli „hvort tilgangur ákærða hafi verið einhver annar en að veita sér kynferðislega fullnægju, enda nægir að verknaður sé almennt til þess fallinn. Því varði brot ákærða X við 1. mgr. 194. gr. hgl. en hin tvö ákærðu hafi verið hlutdeildarmenn í því broti“. Þessi rökstuðningur minnihlutans er ákaflega skýr og hefðu allir dómararnir átt að geta verið sammála um hann. Því miður reyndist svo ekki vera og því tel ég rétt að bæta hér aðeins við. Í raun þarf að skera úr um hvaða háttsemi fellur hlutrænt séð undir hugtakið önnur kynferðismök og hvort hvatir gerandans til háttseminnar skipti máli. Með lögum nr. 40/1992 var svonefndum „öðrum kynferðismökum“ bætt við nauðgunarákvæðið og þau lögð að jöfnu við samræði. Í greinargerð með frumvarpi til laganna segir að í hugtakinu önnur kynferðismök felist kynferðisleg misnotkun á líkama annarrar manneskju sem komi í stað hefðbundins samræðis eða hafi gildi sem slíkt. Þetta séu athafnir sem veiti geranda kynferðislega fullnægingu eða séu almennt til þess fallnar. Með lögum nr. 61/2007 var kynferðisbrotakaflinn endurskoðaður að nýju. Við þá endurskoðun var norræn löggjöf höfð til hliðsjónar, ekki síst nýlegar breytingar á kynferðisbrotaköflum norsku og sænsku hegningarlaganna. Fræðimenn, bæði á Íslandi og í hinum norrænu ríkjunum, hafa fjallað um það hvað felist í hugtakinu önnur kynferðismök. Um þetta hugtak gildir, eins og margt annað í refsiréttinum, að það verður ekki skilgreint nákvæmlega heldur byggist það á mati hverju sinni. Enginn vafi er þó á því að þar undir falla m.a. athafnir sem beinast að kynfærum, eins og það að setja fingur í leggöng eða endaþarm þolanda. Þessi tilteknu dæmi eru meira að segja sérstaklega tilgreind í greinargerð með lögunum frá 2007, eins og fram kemur í áliti minnihlutans, svo hvernig getur þetta verið skýrara?Hvöt og refsinæmi Hvötin að verknaðinum, þ.e. hvað ákærða hefur gengið til verksins, skiptir almennt ekki máli varðandi refsinæmi verknaðar. Hvatir hafa fyrst og fremst gildi varðandi ákvörðun refsingar. Það skiptir því ekki máli hvort brotið er framið af kynferðishvöt eða einhverri annarri hvöt. Og hvers vegna ætti refsinæmi háttseminnar að vera háð svo óljósu atriði? Þegar í greinargerð er talað um athafnir sem veita geranda kynferðislega fullnægingu eða eru almennt til þess fallnar, er verið að afmarka athafnirnar hlutrænt séð. Þar er átt við athafnir sem eru þess eðlis að þær geti sem slíkar veitt kynferðislega fullnægingu en það er ekki skilyrði að þær hafi gert það. Því er nefnd í dæmaskyni, í athugasemdum með frumvarpinu sem varð að lögum nr. 61/2007, sú háttsemi að setja fingur í leggöng eða endaþarm. Spark í pung hefur t.d. ekki verið talið kynlífsathöfn og því fellur slík háttsemi að sjálfsögðu ekki undir þessa skilgreiningu. Sama túlkun er notuð í norskum rétti, en eins og áður sagði var kynferðisbrotakafli norsku hegningarlaganna m.a. hafður til hliðsjónar við samningu núgildandi kynferðisbrotakafla íslensku hegningarlaganna. Í dómi Hæstaréttar Noregs frá 28. júní 2012 var eitt aðalálitaefnið hvort í hugtakinu samræði og önnur kynferðismök fælist krafa um „seksuell motivasjon“. Til umfjöllunar var sú háttsemi ákærða að stinga einum eða fleiri fingrum í leggöng þolanda til að leita að einhverju sem hann taldi að hún hefði tekið frá honum ófrjálsri hendi. Því var alveg ljóst að það voru ekki kynferðislegar hvatir að baki verknaðinum. Engu að síður var sakfellt fyrir kynferðisbrot. Einnig kemur það fram í áliti norska dómsmálaráðuneytisins, Ot.prp. nr. 28 (1999-2000), að „kynferðisleg“ hvöt sé ekki skilyrði til verknaðarins. Á undanförnum árum hefur vitneskja um kynferðisbrot, einkenni þeirra og afleiðingar aukist mikið. Með lögunum frá 2007 er leitast við að tryggja, svo sem framast er unnt með löggjöf, að persónulegt frelsi og friðhelgi, þ.e. sjálfsákvörðunarréttur, athafnafrelsi og kynfrelsi, hvers einstaklings sé virt. Áherslan er lögð á einstaklinginn sem fyrir brotinu verður og vernd hans gegn kynferðislegu ofbeldi. Grundvallarmarkmið 194. gr. hgl. um nauðgun er að vernda kynfrelsi fólks og í því sambandi skiptir engu máli fyrir þolanda hvort gerandi sækist eftir kynferðislegri fullnægingu eður ei. Því er ekki annað hægt en að líta á dóm meirihluta Hæstaréttar sem alvarleg mistök sem ekki geta haft fordæmisgildi. Höfundur samdi frumvarp það sem varð að lögum nr. 61/2007 um breytingar á kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Berum virðingu fyrir börnunum okkar Þorvaldur Davíð Kristjánsson Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir Skoðun Ísland fyrst Kjartan Magnússon Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson Skoðun Ég er ekki hættuleg – ég er veik Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir skrifar Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar Skoðun Ný og góð veröld í Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Krónupíning foreldra er engin lausn Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Köld kveðja á kvennaári Stefanía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ísland fyrst Kjartan Magnússon skrifar Skoðun Gagnaver í leit að orku Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Varði Ísland ólíkt sumum öðrum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Berum virðingu fyrir börnunum okkar Þorvaldur Davíð Kristjánsson skrifar Skoðun Í Hafnarfirði finnur unga fólkið rými, rödd og raunveruleg tækifæri Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Það er pólitískt val að uppræta fátækt Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bankarnir og þjáningin Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Tryggja þarf öfluga endurhæfingu fyrir einstaklinga með krabbamein Ragna Kristín Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með Ljósinu! Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala um Heiðmörk Guðmundur Hörður Guðmundsson skrifar Skoðun Aðild Íslands að ESB: Vegvísir til velsældar? Gunnar Pálsson skrifar Sjá meira
Fimmtudaginn 31. janúar sl. féll dómur í Hæstarétti í máli nr. 521/2012. Þar er fjallað um líkamsárás, kynferðisbrot, rán o.fl. Í ákæru er kynferðisbrotinu lýst svo, að ákærði X hafi stungið fingrum upp í endaþarm þolanda og leggöng og klemmt á milli og er það talið varða við 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga (hgl.) um nauðgun. Í niðurstöðu héraðsdóms er talið að með þessari háttsemi hafi ákærði X, og tvö meðákærðu sem með honum voru, brotið gegn kynfrelsi þolanda. Um hafi verið að ræða verkskipta aðild þeirra að brotinu og voru þau sakfelld fyrir nauðgun. Í dómi meirihluta Hæstaréttar segir hins vegar um kynferðisbrotið: „Fram er komið að þessi háttsemi þeirra hafði þann tilgang að meiða brotaþola og þegar litið er til atvika málsins telst hún ekki til samræðis eða annarra kynferðismaka í skilningi 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Á hinn bóginn var hér um að ræða afar illyrmislega líkamsárás sem fellur undir 2. mgr. 218. gr. laganna, bæði þegar litið er til aðferðar og afleiðinga árásarinnar.Sératkvæði Einn hæstaréttardómari skilaði sératkvæði í málinu og var á annarri skoðun varðandi hið meinta kynferðisbrot. Í sératkvæðinu segir: „Með lögum nr. 40/1992 var ákvæði 194. gr. rýmkað verulega, meðal annars á þann veg að undir það féllu svokölluð önnur kynferðismök. Í athugasemdum við frumvarp sem varð að lögum nr. 40/1992 sagði meðal annars að hugtakið „önnur kynferðismök“ yrði lagt að jöfnu við samræði og bæri að skýra fremur þröngt þannig að átt væri við kynferðislega misnotkun á líkama annarrar manneskju, er kæmi í stað hefðbundins samræðis eða hefði gildi sem slíkt (surrogat). Væru þetta athafnir sem veittu eða væru almennt til þess fallnar að veita hinum brotlega kynferðislega fullnægju. Um hugtakið „önnur kynferðismök“ sagði síðan í athugasemdum við frumvarp sem varð að lögum nr. 61/2007 að undir það teldist meðal annars falla sú háttsemi að setja fingur eða hluti í leggöng eða endaþarm. Þetta hefur verið staðfest meðal annars með dómum Hæstaréttar 10. júní 2010 í máli nr. 421/2009, 16. febrúar 2012 í máli nr. 624/2011 og 16. maí 2012 í máli nr. 572/2011.“ Síðan segir að með verknaði sínum hafi ákærði X beitt brotaþola grófu kynferðislegu ofbeldi og brotið freklega gegn kynfrelsi hans. Háttsemin hafi verið af kynferðislegum toga og afar niðurlægjandi fyrir brotaþola. Skipti ekki máli „hvort tilgangur ákærða hafi verið einhver annar en að veita sér kynferðislega fullnægju, enda nægir að verknaður sé almennt til þess fallinn. Því varði brot ákærða X við 1. mgr. 194. gr. hgl. en hin tvö ákærðu hafi verið hlutdeildarmenn í því broti“. Þessi rökstuðningur minnihlutans er ákaflega skýr og hefðu allir dómararnir átt að geta verið sammála um hann. Því miður reyndist svo ekki vera og því tel ég rétt að bæta hér aðeins við. Í raun þarf að skera úr um hvaða háttsemi fellur hlutrænt séð undir hugtakið önnur kynferðismök og hvort hvatir gerandans til háttseminnar skipti máli. Með lögum nr. 40/1992 var svonefndum „öðrum kynferðismökum“ bætt við nauðgunarákvæðið og þau lögð að jöfnu við samræði. Í greinargerð með frumvarpi til laganna segir að í hugtakinu önnur kynferðismök felist kynferðisleg misnotkun á líkama annarrar manneskju sem komi í stað hefðbundins samræðis eða hafi gildi sem slíkt. Þetta séu athafnir sem veiti geranda kynferðislega fullnægingu eða séu almennt til þess fallnar. Með lögum nr. 61/2007 var kynferðisbrotakaflinn endurskoðaður að nýju. Við þá endurskoðun var norræn löggjöf höfð til hliðsjónar, ekki síst nýlegar breytingar á kynferðisbrotaköflum norsku og sænsku hegningarlaganna. Fræðimenn, bæði á Íslandi og í hinum norrænu ríkjunum, hafa fjallað um það hvað felist í hugtakinu önnur kynferðismök. Um þetta hugtak gildir, eins og margt annað í refsiréttinum, að það verður ekki skilgreint nákvæmlega heldur byggist það á mati hverju sinni. Enginn vafi er þó á því að þar undir falla m.a. athafnir sem beinast að kynfærum, eins og það að setja fingur í leggöng eða endaþarm þolanda. Þessi tilteknu dæmi eru meira að segja sérstaklega tilgreind í greinargerð með lögunum frá 2007, eins og fram kemur í áliti minnihlutans, svo hvernig getur þetta verið skýrara?Hvöt og refsinæmi Hvötin að verknaðinum, þ.e. hvað ákærða hefur gengið til verksins, skiptir almennt ekki máli varðandi refsinæmi verknaðar. Hvatir hafa fyrst og fremst gildi varðandi ákvörðun refsingar. Það skiptir því ekki máli hvort brotið er framið af kynferðishvöt eða einhverri annarri hvöt. Og hvers vegna ætti refsinæmi háttseminnar að vera háð svo óljósu atriði? Þegar í greinargerð er talað um athafnir sem veita geranda kynferðislega fullnægingu eða eru almennt til þess fallnar, er verið að afmarka athafnirnar hlutrænt séð. Þar er átt við athafnir sem eru þess eðlis að þær geti sem slíkar veitt kynferðislega fullnægingu en það er ekki skilyrði að þær hafi gert það. Því er nefnd í dæmaskyni, í athugasemdum með frumvarpinu sem varð að lögum nr. 61/2007, sú háttsemi að setja fingur í leggöng eða endaþarm. Spark í pung hefur t.d. ekki verið talið kynlífsathöfn og því fellur slík háttsemi að sjálfsögðu ekki undir þessa skilgreiningu. Sama túlkun er notuð í norskum rétti, en eins og áður sagði var kynferðisbrotakafli norsku hegningarlaganna m.a. hafður til hliðsjónar við samningu núgildandi kynferðisbrotakafla íslensku hegningarlaganna. Í dómi Hæstaréttar Noregs frá 28. júní 2012 var eitt aðalálitaefnið hvort í hugtakinu samræði og önnur kynferðismök fælist krafa um „seksuell motivasjon“. Til umfjöllunar var sú háttsemi ákærða að stinga einum eða fleiri fingrum í leggöng þolanda til að leita að einhverju sem hann taldi að hún hefði tekið frá honum ófrjálsri hendi. Því var alveg ljóst að það voru ekki kynferðislegar hvatir að baki verknaðinum. Engu að síður var sakfellt fyrir kynferðisbrot. Einnig kemur það fram í áliti norska dómsmálaráðuneytisins, Ot.prp. nr. 28 (1999-2000), að „kynferðisleg“ hvöt sé ekki skilyrði til verknaðarins. Á undanförnum árum hefur vitneskja um kynferðisbrot, einkenni þeirra og afleiðingar aukist mikið. Með lögunum frá 2007 er leitast við að tryggja, svo sem framast er unnt með löggjöf, að persónulegt frelsi og friðhelgi, þ.e. sjálfsákvörðunarréttur, athafnafrelsi og kynfrelsi, hvers einstaklings sé virt. Áherslan er lögð á einstaklinginn sem fyrir brotinu verður og vernd hans gegn kynferðislegu ofbeldi. Grundvallarmarkmið 194. gr. hgl. um nauðgun er að vernda kynfrelsi fólks og í því sambandi skiptir engu máli fyrir þolanda hvort gerandi sækist eftir kynferðislegri fullnægingu eður ei. Því er ekki annað hægt en að líta á dóm meirihluta Hæstaréttar sem alvarleg mistök sem ekki geta haft fordæmisgildi. Höfundur samdi frumvarp það sem varð að lögum nr. 61/2007 um breytingar á kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga.
Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson Skoðun
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar
Skoðun Í Hafnarfirði finnur unga fólkið rými, rödd og raunveruleg tækifæri Valdimar Víðisson skrifar
Skoðun Tryggja þarf öfluga endurhæfingu fyrir einstaklinga með krabbamein Ragna Kristín Guðbrandsdóttir skrifar
Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson Skoðun